Garabidek laguntzen dituen bi hizkuntza biziberritze proiektu dokumentatu ditu ikus-entzunezko honek, Kolonbiako Nasa herriarena eta Ekuadorreko Kitxuarena. Mondragon Unibertsitateko HUHEZI fakultateko 2015-2016 ikasturteko hiru ikasleren gradu bukaerako lanaren emaitza da. Egileak: Sara Mijangos, Nagore Olmos eta Igone Cerio.
Suna Altun. Kurdueraren aldeko ekintzailea
"Francoren garaian euskara zegoen egoeran dago kurduera Turkian"
Garabidek Huhezin antolatutako Hizkuntza Biziberritzeko Estrategiak Aditu Ikastaroan parte hartzen ari da, bigarrenez, Suna Altun hizkuntzalari kurdua (Adıyaman, 1985). Duela bost urte hemendik eramandako ikaspenak gauzatzeko aukera handirik ez du izan, izan ere, kurduera biziberritzeko 2013 eta 2015 bitartean abiatutako ekimen guztiak zapuztu ditu Turkiako gobernuak azken hiru urteotan.
Jabi Zabala
@sarean
2018ko abenduaren 02a
Suna Altun, Bilboko Albia lorategietan. (Arg.: Iñigo Azkona)
Kurdueraren alde nola hasi zinen?
Istanbulen, unibertsitateko bigarren urtean nengoela, Europar Batasunean sartu nahian zebilen Turkia eta erreforma batzuk onartu behar izan zituen, besteak beste, kurdueraren irakaskuntza legeztatzea. Istanbuleko Institutu Kurdua eskolak ematen hasi zen eta izena eman nuen bertan. Alfabetatu nahi nuen, irakurtzen eta idazten ikasi. Ondoren, irakasle izateko formakuntza ere hasi ziren ematen, baina urte eta erdi garrenera akademia itxiarazi zuten.
Ama hizkuntza kurduera duzu?
Bai, baina ez dut oroitzen zein hizkuntza ikasi nuen lehenik, turkiera ala kurduera. Sei neba-arreba gara eta neba-arreba nagusiek eskolan ikasi zuten turkiera. Ama gogoz ahalegindu zen eskolara hasi aurretik turkiera ere ikas zezaten. Amonarekin bizi izan ginen, hark ez zekien turkieraz. Aitarekin beti turkieraz ari nintzen, irakaslea zenez harreman formalagoa zelako. Hala ere, gaur egun askoz gehiago mintzo gara kurdueraz gure familian.
Asko egiten da zuenean kurdueraz?
Adiyaman oso asimilatuta dago, horregatik askok ez dute hiri kurdutzat hartzen. Familia barruko transmisioa asko jaitsi da, adineko jende asko hiztunak dira, baina haurrekin mintzatzearen aurkakoak dira. Ahizpa haurrekin kurdueraz berbetan ikusten dutelarik, ea “zergatik egiten dien hori” aurpegiratzen diote.
Ama hizkuntzarekin lotzen da kurdueraren transmisioa. Genero ikuspegitik nola ikusten duzu?
Korapilatsua da gaia. Badago ikuspegi bat hizkuntzaren transmisioaren rola eta ardura emakumeei ematen diena. Aitzitik, emakumea bizitzaren arlo guztietan dagoenean ardura hori banatu egiten da. Kurdistanen emakumea izan ohi da transmititzaile, baina genero rol banaketaren ondorioz. Rol garrantzitsua du emakumeak, baina hizkuntzaren galeraren ardura ezin da bakarrik emakumeongan ezarri. Gure kasuan bitxia da hizkuntzaren galera prozesuak nola eragin dien emakumeei. Adibidez, ikerketa baten arabera, eskolatutako emakume kurdu gehienak egun turkiera hiztun elebakarrak dira; eskolara joan ez zirenak, berriz, egun elebakarrak dira kurdueraz.
Eskolatzeak emakumeen aitzinatzea baina kurdueraren galera ekarri du beraz.
Bai, eta hori gizartean emakumeak duen rolari loturik dago. Kurduera zapaltzen du turkierak, baina emakumea ere bai, turkiar zein kurdua. Emakume askorentzat zapalkuntza horretatik askabide bakarra ikasketak egitea da, burujabetza ekonomikoa lortzeko, beregain izateko. Horrek turkierara pasatzea dakar derrigorrez. Kontua ez da kurduera presio hizkuntza denik, baina askabide horretan kurduera galtzen da, ikasketak kurdueraz ez direlako.
Alevia zara. Zer ezaugarri ditu zure komunitateak?
Erlijio edo sinesmen batzuen inguruko gutxiengoa gara Turkian. Badira alevi kurduak eta alevi turkoak ere. Batzuen arabera musulmanak gara, alevismoak islamaren ezaugarri batzuk dituelako, baina beste batzuentzat ez. Nik ere ez dut uste musulmanak garenik, ez baitugu meskitarik, gure cem-etan gizon eta emakumeok elkarrekin egiten dugu otoitz, dantzan eta kantuan, ez dugu egunero bost aldiz otoitz egiten, ez dugu ramadan egiten, emakumeok ez dugu gure burua erlijioagatik estaltzen, alkohola ez dugu debekaturik…
Errepresio handia pairatu duzue aleviok?
Kurduak onartzen ez dituen bezala, gobernuak ez ditu aleviak onartzen. Eskoletan erlijio islamikoa derrigorrezkoa da, eta guk aspaldiko borroka dugu gure haurrak horretara behartu ez ditzaten. Kristauak eta juduak onartuak daude erlijio moduan, eta salbuetsita daude, baina gu ez.
Zuen egoerarekin antzekotasunik aurkitu duzu Euskal Herrian?
Antzekotasun asko aurkitu ditut gure egoeraren eta euskaldunek hemen bizi izandakoaren artean. Hemen, Francoren garaian euskara zegoen egoeran dago kurduera Turkian, baina hemen diktadurak 40 urte iraun zuen eta guk 100 urteko debekua daukagu. Testuinguru ezberdinak dira, noski, ilegaltasunarena da gure arazo nagusia orain.
Izan ere, zu duela bost urte lehenengoz etorri zinenetik egoerak okerrera egin du.
Erreforma batzuk onartu zituen gobernuak 2013-2015 bitartean, bake prozesuaren garaian. Udalek haurtzaindegiak sortu zituzten, Diyarbakirren lehen hezkuntza eskola sortu zen, antzerki taldeak, emakumeentzako zentroak... Hizkuntzaren inguruko ekintza ugari sortu ziren. 2016an hori guztia moztu zuten. Estatuak udalak interbenitu zituen, alkate guztiak kargugabetu eta hainbat kartzelatu. Hizkuntzari dagokionez, ikastola itxi zuten, haurtzaindegiak turkiera hutsera pasatu, hizkuntzaren aldeko elkarte guztiak itxi dituzte.
30 milioi hiztunekin, arriskuan dago kurdua?
Bai, ez da kopuru kontua. Hizkuntzak nazio mailan presentziarik ez badu, hezkuntzan ez badago, gune publikoetatik debekatua badago… galtzeko arrisku bizian dago. Asko garen arren, desprestigio handia du, kurduera mintzatze hutsagatik jendea atxilotzen dute. Jendea transmititzeari beldur da, ez dutelako nahi beraiek sufritu dutena sufritzea.
Garabideren ikastaroetan beste hizkuntza batzuen errealitateak ezagutu dituzu. Antzeko prozesuak dira?
Kontinente ezberdinetan zapaltzaileek estrategia berak hartu dituzte. Amerikan, adibidez, galbide prozesu berak izan dira, baina egun hizkuntza indigenak onartuta daude. Hala ere, legezkoak izateak ez du arazoa konpondu, hizkuntza horiek izen ona hartu behar dutelako orain, indarra hartu. Kurduek egun legeztatzea eskatzen dute, eskoletan egotea eta abar, baina hemen ikusi dut ez dela horrekin nahikoa. Lan handia egin behar da hizkuntza eskoletan, hedabideetan, unibertsitatean egon dadin.
Arreta deitu dizu euskaldun osoak diren gazteak kalean erdaraz ikusteak.
Bai, euskararen biziberritzeak gauza asko lortu ditu, hasteko, galera gelditu zuen, baina ikusten da prozesua ez dagoela erabat osatuta. Baduzue presentzia hedabideetan, unibertsitatean… Estatistiken arabera, biztanleen %22 da euskalduna. Haurrak euskaraz ikusten ditut, baina nerabeak erdaraz. Agian gero bueltatzen dira euskarara, hizkuntzen ekologiak irakatsi digu hizkuntzak interdependenteak direla. Euskararen biziberritzearen arrakastak oso interesgarriak zaizkigu, baina bere ezintasunak ere bai, eta hemengo gazteei begira nago, izan ere, gu zuen aiton-amonak zeuden egoeran gaude, baina inoiz zuek zaudeten egoerara iristea lortzen badugu, agian, zuen arazo berak izango ditugu.
Zer eman diezaguke euskaldunoi beste esperientziak ezagutzeak?
Hemengo unibertsitate eta ikastegi zenbaitetan izan gara eta, bertako irakasleek esan didatenez, beraiek klasean azalduta baino, gu ekarrita eta guk geuk kontatuta, hobeto konturatzen dira beraien aurrekoek egindako berreskurapen lanaren garrantziaz. Kanpoko batek zurea estimatzen duenean, zeuk ere ikasten duzu estimatzen.
Lehen elebakarra
“Amona duela zazpi urte hil zen, bera zen familiako azken elebakarra, ez zuen turkiera ikasi nahi izan eta beti kurdueraz mintzatzeko esaten zigun. Duela lau urte, berriz, nire lehendabiziko iloba jaio zen, familiako lehenengo turkiera hiztun elebakarra. Nebak ondo daki kurdueraz, amonarekin hazi zen, eta nortasun kurdua aldarrikatzen du, baina ez dio alabari transmititu. Oraintsu, berriz, ahizpa nagusiak semea izan du eta kurdueraz baizik ez dio hitz egiten. Lehengusuen artean ez dute elkar ulertuko”.
ARGIAn egiten dugun kazetaritza independenteak bultzada merezi duela uste duzu?
Informazio askea lantzen dugu ARGIAn, langileok gara proiektuaren jabeak eta gure informazioen atzean ez duzu sekula multinazionalik, bankurik edo alderdi politikorik topatuko. Gure ustez, burujabetza guztien oinarrian dago informazio burujabetza, ezagutzen dugunaren gainean pentsatzen eta erabakitzen dugu. Horregatik diogu kazetaritza independentea dela demokraziaren oinarrietako bat.
Aldizkaria paperean etxean edo e-postan PDFan jaso nahi duzu? Pozik hartuko zaitugu ARGIAko komunitatean. ARGIAkoa izateko, nahi eta ahal duzun ekarpena egin dezakezu, eta bueltan egoki ikusten duzuna eskatu. Indartu dezagun indartzen gaituena!
Hizkuntza gutxituak kanaletik interesatuko zaizu...
2019-04-10
ARGIA
Hizkuntza gutxituen aldeko aldarri bateratua egin dute Aragoi, Asturias, Euskal Herria, Galizia eta Herrialde Katalanetako eragileek
Espainiako Estatuan hitz egiten diren hizkuntza gutxituen aldeko eragileek adierazpen bateratua aurkeztu dute asteazken honetan: “Hizkuntza-aniztasuna: askatasuna, berdintasuna eta demokrazia” izenburupean, asturiera, aragoiera, galiziera, katalana eta euskara hitz egiten duten pertsonen eskubideak aldarrikatu dituzte.
2019-03-05
Xuan Porta
Asturieraren ahalduntzea
Asturiera –llingua asturiana edo asturianu– desagertze bidean dagoen Europako hizkuntza da, nahiz oraindik ere, posibilitate berri bat daukan normalizatzeko eta bizirik irauteko. Haren aukera datorren legealdian ofizialtasuna lortzea da.
2019-02-03
Jonmikel Intsausti
Marc'harid Bouffaut-Merdy. Bretoierazko ikastetxeko zuzendaria
"Ikasleen gurasoen %90 ez da bretoiera hiztuna"
Marc’harid Bouffaut-Merdy zuzendari da Bretainiako Kemperle-ko Diwan ikastetxean. Bretoiera bizirik mantentzeko ahaleginean dihardu. Ez da erraza. Etena izugarria da. Zaharrenek dakite bretoiera, eta haur batzuek; tarteko belaunaldiek galdua dute. Bouffaut-Merdyk kontatu digu nola adinekoek harrituta begiratzen dieten Diwan eskolen bidez, ikasgai guztiak bretoieraz eskainiz, hizkuntza biziberritzen ari direlako. Hiztun zaharrak Frantziar Estatuak zanpatu zituen. Hiztun berriek sarraskiari... [+]
2019-01-25
Garabide
Argia iluntasunean
MULTIMEDIA - dokumentala
Garabidek jorratzen duen hizkuntza lankidetza edo kooperazio linguistikoan urteetako lanaren bilketa da ikus-entzunezko hau, zehazki Mexikoko nahuatl hizkuntzaren biziberritze esperientzia Tosepan kooperatiba taldean.
Egileak: Nekane Muñoz Poza, Maider Navarro eta Ane Urkola
Dokumental hau Ikus-entzunezko Komunikazioko Gradu Bukaerako Lana izan zen 2016-2017 ikasturtean, Mondragon Unibertsitateko HUHEZI fakultatean.
2018-12-07
Berlingo Euskal Etxea
Kurduera eta euskararen arteko lehen topaketa Berlinen
Euskaraldiaren barruan, Berlingo aberastasun linguistikoa aldarrikatzeko Sprachen im Widerstand. Kurdischer una Baskischer Abend ekitaldia antolatu zuen, Euskal Etxeak, Freie Unibertsitateko euskara irakurletza, Etxepare Institutua, Schöneberg auzoko PallasT elkartea eta Ciwan Tengezar kurduera irakasle eta musikariarekin batera.
2018-12-07
Garabide
arNASA txiKITXUAK: Andeetako bi hizkuntzari eutsi guran
MULTIMEDIA - dokumentala
2018-11-11
Miel Anjel Elustondo
Waran Kangeyan
"Tamilek gogotik eusten diote hizkuntza transmisioari"
Waran Kangeyan (Brent, Londres, Erresuma Batua, 1991) udan izan zen Euskal Herrian. Gaztea da bera eta HIGA, Hizkuntza Gutxituetako Hiztun Gazteen Topaketara etorri zen. Tamila da, baina ez da ez Sri Lankan ez Indian jaioa. Londrestik bidaiatu zuen Gasteiza hizkuntza gutxiagotuetan hitz egiten duten gazteak ezagutzeko asmoz.
2018-10-26
Garabide
"Hizkuntzak eta generoa ez daude aparte, sekula"
Aurreko ostiralean Garabidek Ahalduntzen: hizkuntza eta generoa izenburupean Mondragon Unibertsitateko Bilbao Berrikuntza Faktorian antolatutako lan-saioek (goizez) eta mahai-inguruak (arratsaldez) aurreikuspenak bete dituzte eta dinamika iraunkor baten abiapuntu izan nahi dute hizkuntzaren aldeko aktibismoa eta emakumeen ahalduntzea lotzeko. Kronika honetan mahai-inguruan landutakoaren berri emango dugu.
2018-10-24
Garabide
"Hizkuntzak eta generoa ez daude aparte, sekula"
Garabidek "AHALDUNTZEN: hizkuntza eta generoa" izenburupean Mondragon Unibertsitateko Bilbao Berrikuntza Faktorian antolatutako lan-saioek (goizez) eta mahai-inguruak (arratsaldez) aurreikuspenak bete dituzte. Kronika honetan mahai-inguruan landutakoaren berri emango dugu.
2018-10-07
Hiztun Gazteen Topaketa Gasteizen
Etorkizuneko liderrak elkar ezagutzen
Iragan uztailaren 16tik 19ra Gasteizko Letren Fakultatean eta Oihaneder Euskararen Etxean HIGA, Hizkuntza Gutxituetako Hiztun Gazteen Topaketa egin zen. 32 hizkuntza komunitatetako 65 gaztek hartu zuten parte. Horietako bat izan zen Teija Kaartokallio (Inari, Finlandia, 1998), samieraz mintzatzen den gaztea.
ASTEKARIA
Azkenak
EGILEA
