"Egungo proposamen interesgarrienak bazterretan sortzen dira"

Virginia Imaz. (Arg: Myriam Garzia)

Berdintasun Jardunaldietan, zeu ere antolatze lanetan, azkenerako.

Laura Pinto eta Begoña Ormaetxe, zinegotzia, aspalditik aritu dira genero ikuspegia lantzen Galdakaon. Klownklusioak izeneko ekintzak egiten parte hartu izan dut. Aspalditik ezagutzen dugu elkar eta hizlariak bilatzen laguntzeko jo zuten nigana. Azkenean jardunaldiok antolatzen aritu gara elkarrekin eta niretzako aukera hau Olentzerori gutuna idaztea bezalatsu izan da. Kasu honetan, klownklusioak egiteaz gain, hizlari bezala ere aritu naiz. Ohore handia izan da niretzat, ohikoa ez den gaia tratatzeagatik, eta egun kulturak bizi duen krisi latzagatik. Opari bikoitza izan da niretzat.

Estereotipoak apurtzeak lanak ematen ditu.

Literaturan zein arte eszenikoetan, emakumeek tarte murritza dute jokoan parte hartzeko orduan. Azken finean, nork kudeatzen du kultura? Nork zuzentzen du? Zer baliabide ditu? Nork aukeratzen ditu taularatzen diren antzezlanak? Hortxe daude estereotipoak, baina bestalde, egungo sorkuntza proposamen interesgarrienak bazterretan ari dira sortzen. Egungo panoraman emakumeak egiten ari diren proposamenak sekulakoak dira, eta oso harrigarriak, ez baitiote ohiko diskurtsoari heltzen, eta begirada berria eskaintzen dute. Eta emakume hori, adibidez, beltza edo euskalduna bada, berritzaileagoa izango da proposamena, estereotipo horiek berez hautsiko dituelako.

Borroka handia dago rolen inguruan, eta berrirakurketak egiten ari dira, Medea edo Peneloperena, adibidez. Beste horrenbeste gertatzen da maitagarrien ipuinekin, Edurnezuri bezalako klasikoekin. Azken finean, mitoak, kontatu digutena, berrikusten ari gara emakumeok. Oso proposamen interesgarriak daude.

Publikoak ere begirada berria behar du?

Erakusten den artelan bakoitzak publikoa hezten du. Hala ere, pertsona bakoitzarentzat artelanak oihartzun desberdina du. Artelan batzuk betiko gezurrean oinarritzen dira, beste batzuek deseroso sentiarazten zaituzte, esnatu egiten zaituzte, probokatu, edo behingoz zuk pentsatzen zenuena esaten dute. Horrexegatik dira artelanak. Ezin dugu betiko panfletoaren ikuspuntuan jausi... Hori da artelanak duen gauzarik garrantzitsuena, oihartzun desberdinak sortzeko gai dela. Gauzak aldatzen ari dira, konfiantza handia dut etorriko den horretan. Krisi ekonomikoak ez du hainbesteko eraginik izan emakumeon sorkuntzan, ohituta baikaude diru eskasian lan egiten. Beraz, oso une aproposa da bazterrean sortzen ari denak aurrera egin dezan.

Diru-laguntzak erori direnean zenbait konpainia ere erori egin da, baina nork du biziraupenaren gakoa? Txikitasunean lan egiten ohituta gaudenak. Hortik datoz sorkuntza proposamen interesgarrienak.

Artea eta feminismoa bat datoz?

Jendearen kontzientziak astintzeko balio du feminismoak, baina feminismo mota asko dago. Nirea xelebreagoa da, umoretsua, enpatiatik sortua, nire buruari egiten diot barre eta jendeak berehala ikusten du bere burua nigan. Probokazioa maila desberdinetan ematen da. Arte eszenikoetako langileen artean, bada ustea artea edozeren gainetik dagoela, artea neutroa zela. Baina argi dago ez dela horrela. Arteak erabiltzen duen lengoaia, edukia edo forma ez dira neutroak, eta murgiltzen deneko testuingurua ere ez. Dena da esanguratsua, jarrera erakusten ez duzunean ere, jarrera erakusten duzu.

Erotzat hartu gaituzte. Feminista eta pailazoa, koitadua ni! Pailazo hitza bera mespretxuz hartua izan da. Feminismoarekin ere beste horrenbeste gertatu da. Azken finean, feminismoa humanismo mota bat da, zeinak defendatzen duen gizonek eta emakumeek aukera berdinak izan behar dituztela. Gizonak eta emakumeak ez gara berdinak, ez dugu ere zertan, baina aukera berdinak izan behar ditugu. Hori justizia arazoa da, gutxi duenari gehiago eman behar zaio, eta aintzakotzat hartu ez dena, eszenaren erdian jarri behar da. Emakumea naiz eta istorio bat dut kontatzeko, nork ikusiko nau? Diskurtso nagusian genero ikuspegia erabat baztertuta dago.

Gauzak fokatzeko orduan erantzukizun handia duzue sortzaileek?

Eredu gara, eragin zuzena daukagu jendearengan. Euskal Herriko arte eszenikoetan hainbat emakume sortzaile dago, azken 20 urteotan aktore izatetik gidoilari edo zuzendari izatera iritsi direnak, kontatzen diren istorioak berrikusi dituztenak. Zergatik? Ez zutelako lanik, inork ez zituelako kontratatzen, apaingarritarako ez bazen! Emakumeok jasaten dugun indarkeria mota askotakoa da, horietako bat biolentzia sinbolikoa da. Literatura kanonikoak, diskurtso nagusian murgiltzen den literaturak, emakumeez gaizki hitz egiten duen literatura misogino eta sexistak begirada kritikoa behar du.

Indarkeria sinboliko hori zinematik, literaturatik, telebistatik edo antzerkitik dator. Baina paradoxikoki, ikuspuntu horretatik aldentzen den ekintza bakar bat nahikoa da beste begirada bat sortzeko. Nor ez dator bat ohiko diskurtso nagusi horrekin? Gutxiengoa, bai kulturala, baita soziala ere. Sortzaileok begirada kritiko hori izan behar dugu, eta badugu orokorrean. Azken finean, sortzaileok, eskuarki besteek ikusten ez duten eta ikusi nahi ez duten horretan jartzen dugu begirada, kanal gisa aritzen gara komunitaterako.

Eta batzuetan, sormen horrek ezagutzen ez duzun leku batera eramaten zaitu, sortzea bilatzea delako azken finean. Baina nahikoa da begia hor jartzea, jendeak ere norabide berean begiratzeko. Artea gauza ona da, ikusezina agerian uzten duelako. Literatura eta antzerkia gauzak salatzeko modua izan dira. Eta beste mundu posible bat irudikatzekoa. Horregatik diot eszenako lana kanal lana dela.

Nola deuseztatu mitoa, hau da, emakumeek egindako artea emakumeentzat dela eta gizonezkoen artea denona dela dioena?

Sortzaile naizen heinean, nire sorkuntza denentzat da. Baina, zoritxarrez, publikoa krisian den honetan, gizonezkoak ez doaz antzerkira, ez emakumeak adina. Nik ikusten dudanez, publikoa nagusiki femeninoa da, hau da, %70 inguru emakumezkoak izaten dira, eta %30 gizonezkoak. Kultur programatzaileek ez dute programazio erreal bat egiten, nire ustez. Gizon zuri, heterosexual eta ahalmen ekonomiko handikoarentzat programatzen da, baina ikusle mota hori ez da antzokira joaten!

Aisialdi mota honetan emakumeak nagusi gara. Ni neroni, emakume elkarteei esker bizi naiz, zerbait berria dudan bakoitzean deitu egiten didatelako, gustuko dutelako egiten dudana. Baina zer esan nahi du horrek? Badirela ofizio honetan hainbat profesional lanean inoiz ikusi ez nautenak, ez nagoelako espazio egokietan. Ni, eskoletako jantokietan lan egiten ohituta nago, baina argi dago antzerkiaren leku aproposa antzokia dela, ez dela eskolako jantokia. Hala ere, ez diot horri muzin egiten, axola zaidana jendea delako. Hori dela eta, programatzaile askok ez naute kontuan hartzen, emakumeentzat aritzen naizelako, haiek hala uste behintzat. Ikusezina naiz jende askorentzat.

Nork bere gela, nork bere denbora

1979an Oihulariklown antzerki taldea sortu zuen Virginia Imazek. Maskara antzerkian eta klown teknikan oinarritutako hainbat antzezlan egin ditu, ordutik. Oraintsu publikoaren aurrean jarri da berriro ere, baina aitor du sudur gorririk gabe agertzea “kosta egiten” zaiola. Galdakaoko IX Berdintasun Jardunaldietan Emakume sortzaileak: Disidentzia eta transgresioa Eszenan hitzaldia eman zuen. Bere esperientziaz mintzatu zen batez ere, emakumeek arte eszenikoetan bizi duten egoera azaltzeko.

Emakume sortzaileek gainditu behar duten gaia lana eta familia uztartu ezina dela dio Imazek, ama izatean beren sormen jarduerarekin jarraitzeko duten zailtasuna. Imaz ama da, eta aktore lanak apur bat nomada izatea eskatzen du. Sarri esan omen zioten antzezle lanak utzi beharko zituela ama izatekotan. “Eta, arrazoia zuten”. “Dena nahi duzu” esaten zioten, eta “bai horixe” erantzuten zien hark: “Gizonezkoek dena izan dezakete eta emakumeok zergatik ez? Ez nuen ulertzen”. Uztarketa hori “oso maite zaituztenen lepotik” lortzen dela dio aktoreak, hau da, bikotekideak edo familiak bere gain hartzen duelako umearen erantzukizuna. “Garai batean zenbait aktoresa, bakoitzak bere txikia ondoan zuela, biltzen ginen kamerinoetan”, dio Imazek. Oso irudi profesional txarra ematen omen da horrelakoetan, “lanak uzten dizun denbora tartean erosketa egitea bururatzen zaizulako. Oraindik ez dut ikusi gizonezkorik etxeko erosketa lanera eramaten duenik. Erresistentzia ariketa ona da”. Azkenean, bere konpainia sortzea izan omen zen irtenbidea aktore honentzat, “agendaren kontrola neronek eramatea”.

Aktoresen artean profesionalerako jauzia zaila dela nabarmendu du Imazek. Besteak beste, amatasunagatik edo arrakastaren aitortzagatik, emakumeentzat “afektutik pasatzen baita, eta gizonezkoen kasuan, aldiz, aitorpen publikotik dator”. Horregatik, Virginia Wolfek zioen gela propioa izatearen garrantzia izan zuen mintzagai Imazek. “Nork bere gela ez ezik, baita nork bere denbora ere, sorkuntzak horixe eskatzen duelako”.

ARGIAn egiten dugun kazetaritza independenteak bultzada merezi duela uste duzu?

Informazio askea lantzen dugu ARGIAn, langileok gara proiektuaren jabeak eta gure informazioen atzean ez duzu sekula multinazionalik, bankurik edo alderdi politikorik topatuko. Gure ustez, burujabetza guztien oinarrian dago informazio burujabetza, ezagutzen dugunaren gainean pentsatzen eta erabakitzen dugu. Horregatik diogu kazetaritza independentea dela demokraziaren oinarrietako bat.

Aldizkaria paperean etxean edo e-postan PDFan jaso nahi duzu? Pozik hartuko zaitugu ARGIAko komunitatean. ARGIAkoa izateko, nahi eta ahal duzun ekarpena egin dezakezu, eta bueltan egoki ikusten duzuna eskatu. Indartu dezagun indartzen gaituena!

Egin ARGIAkoa

Kanal honetan artxibatua: Antzerkia

Antzerkia kanaletik interesatuko zaizu...