New Yorken oro da fast eta low cost, langileak barne

Berdintasun gutxiena duen herrialdea, mundu aberatsean, AEBak, eta AEBetan berdintasun ezan txapeldun, New York. Hori bat. Hona bigarrena: New Yorkeko estatuan 2008an sortu diren enpleguen %97 otordu azkarren sektorekoak dira. Hirugarrena: Bill de Blasiok New Yorkeko alkatetza irabaztean, 1920ko hamarkadako klase politika berpiztu da.

Hiru esaldi horiek bereizi ditu Bartzelonako La Vanguardia egunkariak Andy Robinson kazetariaren “Historia de dos hamburguesas” erreportaje bikainetik. Liverpoolen (Britainia Handia) 1960an sortua, soziologia eta ekonomia ikasia, Katalunian egoitza izanik munduan zehar dabil Robinson erreportari. “Un reportero en la montaña mágica” liburuan azaldu ditu Davoseko gailurrean biltzen diren eliteen barrunbeak eta trikimailuak.

Orain Robinsonek La Vanguardian “Urbes globales / Urbes desigualdades” kronika multzoan kontatu du nola handitu den berdintasun eza munduko zenbait hiri nabarmenetan: New York, Londres, Paris, Rio de Janeiro, Bartzelona... AEBetako miseriaren adierazle nagusia, gezurra dirudien arren, ez baita Detroit, New York bera baizik.

AEBetako bizimodua Friends, Sexo en Nueva York eta oro har telebista guztietan ikusitako serie ergelen araberakoa delakoan bizi diren gazteei derrigor irakurrarazi beharko zitzaien “Historia de dos hamburguesas” erreportajea. Eskuineko argazki handitik hasita: neoizko argiek distira egiten duten MacDonald zentrikoaren atarian bezeroak harrapatzeko ahaleginean ari dira Mini Mouse eta Sesam Streeteko mamua. Azpiko azalpenak: “Otordu azkarrak, enplegu merkeak. Urteotan milaka enplegu sortu dituzten fast food kateetako langile askok gizarte zerbitzuetara jo behar izaten dute beraiek jan ahal izateko”.

Ez bat eta bi, New Yorkeko pizzeria eta hamburgertegi merkeetan beharrean ari diren lautatik batek behar du udal zerbitzuen beharra jateko. Kazetariak elkarrizketatu ditu astean 34 orduz lan eginda 250 dolar (185 euro) kobratzen duten zerbitzariak. Zabor-janaren saltzaileek erakunde publikoei 7.000 milioi dolarreko gastua eragiten diote laguntza sozialetan.

Datu hauekin Berkeleyko unibertsitateak erakutsi du herrialde osoko izurritea dela, “Low-wage fast-food jobs leave hefty tax bill, report says” ikerlanean. “Fast-food industriak kentzen dizkie urtean 7.000 milioi dolar AEBetako zerga-emaileei, zeren eta langileei hain gutxi pagatzean hauen %52ren familiak behartzen baititu laguntza sozialak eskatzera. (...) Baita astean 40 orduz beharrean ari direnak ere. Fast food industriak urtean 200.000 milioi dolar mugitzen ditu. Bere langile arruntek bataz beste orduko 8,69 dolar irabazten dute. %13ri baino ez zaio ordaitzen osasun zerbitzurik”.

1928an baino okerrago

Hedabide nagusiek asko aipatu dute New Yorken berpizkundea, bere ekonomikoaren bizkortzea. Baina biziberritzea oinarrituta dago obrero jendea beherantz mugiaraztearen gainean.

Orain dela gutxi arte bere burua klase ertainaren kidetzat zeukan jendeak bere irabazi maila apaltzearekin batera mugitu beharra dauka lekuz ere. Harlem, Broklyngo periferia, trapitxeroen sehaska zela esaten zen Bed-Stuy... horiek orain bilakatu omen dira aberatsen jomuga. Soldatak jaitsi ahala igo dira etxeen prezioak, erosteko bezala alokatzeko. Langile prekario bihurtuak urrunago joan beharko du, bere lekua urrutiko norbaiti utzita.

Robinsonek hautatu dituen hiri guztietan fenomeno bera deskribatu du. Erakunde publikoek gastuetan ezarritako murrizketengatik gero eta abandonatuagoak geratu dira auzo batzuk. Aldiz, betidanik chic izan direnetan luxuzko komertzioak ugaritu dira, jatetxe aberatsak, eta etxebizitzen prezioa suziriaren moduan igo. Pobreak pobreago, aberatsek diru pilak nonbait inbertitu behar, higiezinen espekulazioa zabaldu da oraintsu modan jartzen hasi diren auzoetara. Bat harritzen da jakitean Sao Pauloko favela batzuk sartuta daudela zoramen horretan, itsaso alderako ikuspegi zabala daukatenak noski.

Kazetaria etxeen prezioei begira ibili da New Yorkeko karriketan. Oinezko agure batek esan dio: “Pisu kaxkar bat lau milioi kostako zaizu, adiskide. Londresen bezala da, mundu osotik datoz beren dirua uztera, Europatik, Asiatik”. Lau gelako penthouse bat ikusi du salgai 39,5 milioi dolarretan. Saltzailea Robert de Niroren semea, higiezinen agente bilakatua.

Berdintasun ezaren larritze odoltsua AEB osokoa da. Pew Research Centerrek berrikitan plazaratu du “AEBetako irabazien berdintasun eza, hamarkadotan handitzen ari dena, gaur da 1928tik izan den handiena”. Berkeleyko unibertsitatean ari den Emmanuel Sanz ikerlariak atera dituen kontuak. 1928an, krisi handi haren bezperan, familien goiko %1ek jasotzen zituen AEBetako irabazi guztien %24 eta beheko %90ek irabazien %51.

Gero, tarteak txikiagotuz joan ziren. Gerraren akaberan, 1944an, %1 aberatsenak irabazi guztien %11 zeukan beretzako, eta azpiko %90ak irabazien %67. 70eko hamarkadan hasi ziren tartean berriro handitzen. Azkenean, 2012ko datuetan, jendeen %1 aberatsenak irabazi guztien %22,5 dauka beretzako eta azpiko aldeko %90ak lehenbiziko aldiz erdia baino gutxiago, %49,6.

David Harvey geografo marxistaren ustean, 1970etik gaurdaino datorren okerragotze horren laborategia New York bera izan da. Hemen ezarri zuen AEBetako eliteak lehenbizikoz proiektu neoliberal berria, New Yorken porrot ekonomikoa deklaratuta, gero eredua Ronald Reagan eta Margaret Thatcherren eskutik mundu osora zabaltzeko, izan Hego Amerikara, Britainia Handira eta azken krisiarekin Europa osora.

1975ean bankuak egin ziren zorretan itotako udalaren benetako jabe, sindikatuen indarra txirtxilatu zuten, sektore publikoa desegin eta krisis fiskalaren erdian aberastasunaren banaketa berriro antolatzen hasi, aberatsen mesedetan. Harveyren hitzetan, “New York aitzindaria izan da Reaganek hartutako politika neoliberaletan, mundu mailan Nazioarteko Diru Funtsak 80ko hamarkadan ezarri zituenetan (...) erakusteko New Yorki gertatutakoa edonori gerta dakiokeela”.

Udazken honetatik ikuskizun dago De Blasio alkate berriak zertan eta zenbat aldatu ahal izango duen egoera hori. Bere programa aurrerazaleak itxaropen handiak piztu ditu. Mundu osoa dauka zain.