AEB

New Yorken oro da fast eta low cost, langileak barne

  • Klaseen arteko berdintasun ezari dagokionez mundu aberatseko gizarteek 1920koen gero eta antza handiagoa dutela, horra gero eta sarriago aditzen den argudioa. New York izan daiteke atzerakako joera horren erakusgarri nagusietakoa, jendeen erreakzio bezala azken udal bozketan Bill de Blasio aurrerazalea nagusitzea eragin duena.

AP agentziarentzako Ben Margotok egindako argazkian, abenduaren 5ean Kaliforniako Oaklandeko McDonald
AP agentziarentzako Ben Margotok egindako argazkian, abenduaren 5ean Kaliforniako Oaklandeko McDonald"™s baten atarian langileak protestan. Lehen planoan ageri den gizona Ronald McDonald pertsonaiaz mozorroturik dabil kantari. Ronald McDonald pailazoz jantzitako pertsonaia erabiltzen du maskotatzat McDonald"™s fast food kate erraldoiak. Telebistako iragarkietan McDonaldlanden bizi da, abenturetako lagun dauzkalarik McCheese auzapeza, Hamburglar, Grimace, Birdie eta Early Bird eta The Fry Kids, denak ere korporazioak eskaintzen dituen zabor-janetako osagaiak. Argazkian ikus daitezke protestan ari diren beharginen zenbait aldarrikapen, "Justiziarik gabe Bakerik ez" dioen afixa eta langileari gutxienez orduko 15 dolar pagatzea eskatzen duena. Ronald McDonald desmitifikatzen duen ekintzailearen eta gainerako langileen artean, gaztetxoak bazkaltzera noiz sartuko zain.
Inoiz baino beharrezkoagoak dira eskuin muturraren gezurrei
aurre egingo dieten hedabide independenteak

Berdintasun gutxiena duen herrialdea, mundu aberatsean, AEBak, eta AEBetan berdintasun ezan txapeldun, New York. Hori bat. Hona bigarrena: New Yorkeko estatuan 2008an sortu diren enpleguen %97 otordu azkarren sektorekoak dira. Hirugarrena: Bill de Blasiok New Yorkeko alkatetza irabaztean, 1920ko hamarkadako klase politika berpiztu da.

Hiru esaldi horiek bereizi ditu Bartzelonako La Vanguardia egunkariak Andy Robinson kazetariaren “Historia de dos hamburguesas” erreportaje bikainetik. Liverpoolen (Britainia Handia) 1960an sortua, soziologia eta ekonomia ikasia, Katalunian egoitza izanik munduan zehar dabil Robinson erreportari. “Un reportero en la montaña mágica” liburuan azaldu ditu Davoseko gailurrean biltzen diren eliteen barrunbeak eta trikimailuak.

Orain Robinsonek La Vanguardian “Urbes globales / Urbes desigualdades” kronika multzoan kontatu du nola handitu den berdintasun eza munduko zenbait hiri nabarmenetan: New York, Londres, Paris, Rio de Janeiro, Bartzelona... AEBetako miseriaren adierazle nagusia, gezurra dirudien arren, ez baita Detroit, New York bera baizik.

AEBetako bizimodua Friends, Sexo en Nueva York eta oro har telebista guztietan ikusitako serie ergelen araberakoa delakoan bizi diren gazteei derrigor irakurrarazi beharko zitzaien “Historia de dos hamburguesas” erreportajea. Eskuineko argazki handitik hasita: neoizko argiek distira egiten duten MacDonald zentrikoaren atarian bezeroak harrapatzeko ahaleginean ari dira Mini Mouse eta Sesam Streeteko mamua. Azpiko azalpenak: “Otordu azkarrak, enplegu merkeak. Urteotan milaka enplegu sortu dituzten fast food kateetako langile askok gizarte zerbitzuetara jo behar izaten dute beraiek jan ahal izateko”.

Ez bat eta bi, New Yorkeko pizzeria eta hamburgertegi merkeetan beharrean ari diren lautatik batek behar du udal zerbitzuen beharra jateko. Kazetariak elkarrizketatu ditu astean 34 orduz lan eginda 250 dolar (185 euro) kobratzen duten zerbitzariak. Zabor-janaren saltzaileek erakunde publikoei 7.000 milioi dolarreko gastua eragiten diote laguntza sozialetan.

Datu hauekin Berkeleyko unibertsitateak erakutsi du herrialde osoko izurritea dela, “Low-wage fast-food jobs leave hefty tax bill, report says” ikerlanean. “Fast-food industriak kentzen dizkie urtean 7.000 milioi dolar AEBetako zerga-emaileei, zeren eta langileei hain gutxi pagatzean hauen %52ren familiak behartzen baititu laguntza sozialak eskatzera. (...) Baita astean 40 orduz beharrean ari direnak ere. Fast food industriak urtean 200.000 milioi dolar mugitzen ditu. Bere langile arruntek bataz beste orduko 8,69 dolar irabazten dute. %13ri baino ez zaio ordaitzen osasun zerbitzurik”.

1928an baino okerrago

Hedabide nagusiek asko aipatu dute New Yorken berpizkundea, bere ekonomikoaren bizkortzea. Baina biziberritzea oinarrituta dago obrero jendea beherantz mugiaraztearen gainean.

Orain dela gutxi arte bere burua klase ertainaren kidetzat zeukan jendeak bere irabazi maila apaltzearekin batera mugitu beharra dauka lekuz ere. Harlem, Broklyngo periferia, trapitxeroen sehaska zela esaten zen Bed-Stuy... horiek orain bilakatu omen dira aberatsen jomuga. Soldatak jaitsi ahala igo dira etxeen prezioak, erosteko bezala alokatzeko. Langile prekario bihurtuak urrunago joan beharko du, bere lekua urrutiko norbaiti utzita.

Robinsonek hautatu dituen hiri guztietan fenomeno bera deskribatu du. Erakunde publikoek gastuetan ezarritako murrizketengatik gero eta abandonatuagoak geratu dira auzo batzuk. Aldiz, betidanik chic izan direnetan luxuzko komertzioak ugaritu dira, jatetxe aberatsak, eta etxebizitzen prezioa suziriaren moduan igo. Pobreak pobreago, aberatsek diru pilak nonbait inbertitu behar, higiezinen espekulazioa zabaldu da oraintsu modan jartzen hasi diren auzoetara. Bat harritzen da jakitean Sao Pauloko favela batzuk sartuta daudela zoramen horretan, itsaso alderako ikuspegi zabala daukatenak noski.

Kazetaria etxeen prezioei begira ibili da New Yorkeko karriketan. Oinezko agure batek esan dio: “Pisu kaxkar bat lau milioi kostako zaizu, adiskide. Londresen bezala da, mundu osotik datoz beren dirua uztera, Europatik, Asiatik”. Lau gelako penthouse bat ikusi du salgai 39,5 milioi dolarretan. Saltzailea Robert de Niroren semea, higiezinen agente bilakatua.

Berdintasun ezaren larritze odoltsua AEB osokoa da. Pew Research Centerrek berrikitan plazaratu du “AEBetako irabazien berdintasun eza, hamarkadotan handitzen ari dena, gaur da 1928tik izan den handiena”. Berkeleyko unibertsitatean ari den Emmanuel Sanz ikerlariak atera dituen kontuak. 1928an, krisi handi haren bezperan, familien goiko %1ek jasotzen zituen AEBetako irabazi guztien %24 eta beheko %90ek irabazien %51.

Gero, tarteak txikiagotuz joan ziren. Gerraren akaberan, 1944an, %1 aberatsenak irabazi guztien %11 zeukan beretzako, eta azpiko %90ak irabazien %67. 70eko hamarkadan hasi ziren tartean berriro handitzen. Azkenean, 2012ko datuetan, jendeen %1 aberatsenak irabazi guztien %22,5 dauka beretzako eta azpiko aldeko %90ak lehenbiziko aldiz erdia baino gutxiago, %49,6.

David Harvey geografo marxistaren ustean, 1970etik gaurdaino datorren okerragotze horren laborategia New York bera izan da. Hemen ezarri zuen AEBetako eliteak lehenbizikoz proiektu neoliberal berria, New Yorken porrot ekonomikoa deklaratuta, gero eredua Ronald Reagan eta Margaret Thatcherren eskutik mundu osora zabaltzeko, izan Hego Amerikara, Britainia Handira eta azken krisiarekin Europa osora.

1975ean bankuak egin ziren zorretan itotako udalaren benetako jabe, sindikatuen indarra txirtxilatu zuten, sektore publikoa desegin eta krisis fiskalaren erdian aberastasunaren banaketa berriro antolatzen hasi, aberatsen mesedetan. Harveyren hitzetan, “New York aitzindaria izan da Reaganek hartutako politika neoliberaletan, mundu mailan Nazioarteko Diru Funtsak 80ko hamarkadan ezarri zituenetan (...) erakusteko New Yorki gertatutakoa edonori gerta dakiokeela”.

Udazken honetatik ikuskizun dago De Blasio alkate berriak zertan eta zenbat aldatu ahal izango duen egoera hori. Bere programa aurrerazaleak itxaropen handiak piztu ditu. Mundu osoa dauka zain.


Kanal honetatik interesatuko zaizu: AEB
Trumpek ezarritako %30eko muga zergekin, kolokan dago EBn eta AEBen arteko merkataritza

Etxe Zuriko maizterrak larunbatean iragarri zuen EB Europako Batasunaren esportazioei %30eko muga zergak ezarriko dizkiela abuztuaren 1etik aurrera, biak merkataritza akordio batera ez iritsiz gero. Horren aurrean, AEBei muga zergak igotzeko prest dagoela adierazi du EBk... [+]


2025-07-11 | ARGIA
NBE-ren errelatore Francesca Albanese
“AEBek ni zigortu izana haien erruduntasunaren seinale da”

AEBek Francesca Albanese NBEk Palestinar Lurraldeetan duen errelatore berezia zigortu dute genozidioari buruzko txostena argitaratu eta egun gutxira. Albanesek sare sozialetan azaldu duenez, “boteregabeen alde hitz egiten dutenak boteretsuek zigortzea ez da indar... [+]


NBEren errelatorea zigortu dute AEBek, Palestinako genozidioari buruzko txostena argitaratu eta egun gutxira

Ondasunak blokeatu eta trantsakzio ekonomikoak egitea debekatu dio Washingtonek Frances Albanese NBEk Palestinar Lurraldeetan duen errelatore bereziari. Nazioarteko Zigor Auzitegian "Israel eta AEBetako herritarrak ikertzeko ekimenetan zuzenean kolaboratzea" leporatu... [+]


2025-07-08 | Mikel Aramendi
ANALISIA
Konponduko ote du etorkizuneko diruak iraganeko ustetsuen hutsegitea?

Errealitatea da dirua ez dela nahikoa ontziolak nahieran sortu eta itsasontziak nahi ahala egiteko. Kokapenak, azpiegiturak, laneskua, lehengaiak, talentua, eskarmentua… gauza asko behar dira, diruaz gain. Ontziolak erauztea oso “erraza” izan zen AEBentzat;... [+]


Israelek onartu ostean, Hamasek esan du 60 eguneko su-etena “berehala” ezartzeko prest dagoela

Hamasek jakinarazi du Palestinako erresistentziako beste taldeekin hitz egin duela AEBek, Egiptok eta Qatarrek proposaturiko meniaz, eta "pozik" hartu dutela. 60 eguneko su-etenaz gain, akordioak barne hartuko luke Hamasek Gazan dituen hamar bahitu israeldar askatzea,... [+]


BRICS+ taldeak Trumpen muga zergak gaitzetsi ditu, eta honek %10 igotzea mehatxu egin die

BRICS+ taldeak hamazazpigarren gailurra egin berri du Rio de Janeiron, eta herrialde parte hartzaileek oharra argitaratu dute Trumpen muga zergak eta Iranen aurka eginiko erasoak gaitzetsiz. Erantzun gisa, AEBetako presidenteak mehatxu egin die "Amerikaren aurkako... [+]


NATO eta ‘daddy’

Hagan ekainaren 25ean NATOk egindako goi-bileran, gastu militarra herrialde bakoitzaren BPGaren %5 izateko konpromisoa hartu dute Aliantza Atlantikoko Itunaren Erakundeko kide diren estatuek. Horretarako hamar urteko epea izango dute, 2035 arte. Erabaki horrekin, 2014an... [+]


2025-07-01 | Mikel Aramendi
ANALISIA
Japoniak ikusia du jada film hori

Duela astebete Hagan egindako NATOren goi bilera historia handian gogoratu beharko da –batez ere egitasmoa egikaritzen bada– “BPGaren ehuneko 5aren bilkura” izan delako.


Gastu militarra %2tik %5era igotzea onartu dute NATOko herrialde guztiek

Hamar urteko epea dute NATOko estatu-kideek helburu hori lortzeko. Espainiak ere sinatu du akordioa, baina, aldi berean, Mark Rutte aliantza atlantikoko idazkari nagusiaren gutun bat eskuratu du Pedro Sánchezek, ustez "malgutasuna" emango liokeena. Donald Trumpek... [+]


Sánchezen NATOko tratuak hautsak harrotu ditu zenbait estatu kideren artean

Asteazkenean bozkatuko dute NATOra bideratutako diru kopurua, eta Pedro Sánchez Espainiako presidenteak kuoten igoeran lortutako salbuespenak haserrea piztu du AEBetako eta Europako zenbait herrialdetako gobernuetan.


Israelek gerra hasi eta Mendebaldeak babestu

Wesley Clark AEBetako jeneralak azaldu zuen moduan, 2001eko plana zen bost urtetan zazpi herrialde hartzea: Afganistan, Irak, Somalia, Sudan, Libano, Siria eta Iran. Ez dira bost urte izan, baina denak, azkena Siria, erori dira, Iran izan ezik.

Iranek erasoak Sirian, Iraken... [+]


2025-06-25 | June Fernández
Meloi saltzailea
Persepolis

Irango hiru gune nuklearrei eraso diete AEBek pasa den asteburuan. Donald Trump eta aiatolaren arteko pultsuan eta Netanyahuren rolean zentratu dira hedabideak albistea ematerakoan, ez ordea bertoko zein diasporako herritarren larritasunean: Teheranetik ihes egiteko bultzakada,... [+]


Pentagonoak Trump gezurtatu du: AEBen erasoek ez dituzte guztiz suntsitu Irango gune nuklearrak

AEBetako Defentsa Departamentuko inteligentzia zerbitzuek eginiko txosten batek dio gune nuklearrei eginiko erasoek ez dutela Irango gaitasun nuklearra "guztiz suntsitu", bizpahiru hilabetez atzeratu baizik. Etxe Zuriko bozeramaile Karoline Leavitt-ek leporatu... [+]


Trumpek Israel eta Iran arteko su-etena iragarri du eta ordu gutxira zalantzan dago jada

Iranek AEBen Qatarreko base militarrari eraso egin ostean eman du ustezko akordioaren berri Etxe Zuriko maizterrak, Truth Social sare sozialean. Ostean, Israelgo Gobernuak adierazi du Trumpen proposamena onartu duela, eta berdina egin du Irango Segurtasun Nazionaleko... [+]


Eguneraketa berriak daude