New Yorken oro da fast eta low cost, langileak barne
Klaseen arteko berdintasun ezari dagokionez mundu aberatseko gizarteek 1920koen gero eta antza handiagoa dutela, horra gero eta sarriago aditzen den argudioa. New York izan daiteke atzerakako joera horren erakusgarri nagusietakoa, jendeen erreakzio bezala azken udal bozketan Bill de Blasio aurrerazalea nagusitzea eragin duena.
Berdintasun gutxiena duen herrialdea, mundu aberatsean, AEBak, eta AEBetan berdintasun ezan txapeldun, New York. Hori bat. Hona bigarrena: New Yorkeko estatuan 2008an sortu diren enpleguen %97 otordu azkarren sektorekoak dira. Hirugarrena: Bill de Blasiok New Yorkeko alkatetza irabaztean, 1920ko hamarkadako klase politika berpiztu da.
Hiru esaldi horiek bereizi ditu Bartzelonako La Vanguardia egunkariak Andy Robinson kazetariaren “Historia de dos hamburguesas” erreportaje bikainetik. Liverpoolen (Britainia Handia) 1960an sortua, soziologia eta ekonomia ikasia, Katalunian egoitza izanik munduan zehar dabil Robinson erreportari. “Un reportero en la montaña mágica” liburuan azaldu ditu Davoseko gailurrean biltzen diren eliteen barrunbeak eta trikimailuak.
Orain Robinsonek La Vanguardian “Urbes globales / Urbes desigualdades” kronika multzoan kontatu du nola handitu den berdintasun eza munduko zenbait hiri nabarmenetan: New York, Londres, Paris, Rio de Janeiro, Bartzelona... AEBetako miseriaren adierazle nagusia, gezurra dirudien arren, ez baita Detroit, New York bera baizik.
AEBetako bizimodua Friends, Sexo en Nueva York eta oro har telebista guztietan ikusitako serie ergelen araberakoa delakoan bizi diren gazteei derrigor irakurrarazi beharko zitzaien “Historia de dos hamburguesas” erreportajea. Eskuineko argazki handitik hasita: neoizko argiek distira egiten duten MacDonald zentrikoaren atarian bezeroak harrapatzeko ahaleginean ari dira Mini Mouse eta Sesam Streeteko mamua. Azpiko azalpenak: “Otordu azkarrak, enplegu merkeak. Urteotan milaka enplegu sortu dituzten fast food kateetako langile askok gizarte zerbitzuetara jo behar izaten dute beraiek jan ahal izateko”.
Ez bat eta bi, New Yorkeko pizzeria eta hamburgertegi merkeetan beharrean ari diren lautatik batek behar du udal zerbitzuen beharra jateko. Kazetariak elkarrizketatu ditu astean 34 orduz lan eginda 250 dolar (185 euro) kobratzen duten zerbitzariak. Zabor-janaren saltzaileek erakunde publikoei 7.000 milioi dolarreko gastua eragiten diote laguntza sozialetan.
Datu hauekin Berkeleyko unibertsitateak erakutsi du herrialde osoko izurritea dela, “Low-wage fast-food jobs leave hefty tax bill, report says” ikerlanean. “Fast-food industriak kentzen dizkie urtean 7.000 milioi dolar AEBetako zerga-emaileei, zeren eta langileei hain gutxi pagatzean hauen %52ren familiak behartzen baititu laguntza sozialak eskatzera. (...) Baita astean 40 orduz beharrean ari direnak ere. Fast food industriak urtean 200.000 milioi dolar mugitzen ditu. Bere langile arruntek bataz beste orduko 8,69 dolar irabazten dute. %13ri baino ez zaio ordaitzen osasun zerbitzurik”.
1928an baino okerrago
Hedabide nagusiek asko aipatu dute New Yorken berpizkundea, bere ekonomikoaren bizkortzea. Baina biziberritzea oinarrituta dago obrero jendea beherantz mugiaraztearen gainean.
Orain dela gutxi arte bere burua klase ertainaren kidetzat zeukan jendeak bere irabazi maila apaltzearekin batera mugitu beharra dauka lekuz ere. Harlem, Broklyngo periferia, trapitxeroen sehaska zela esaten zen Bed-Stuy... horiek orain bilakatu omen dira aberatsen jomuga. Soldatak jaitsi ahala igo dira etxeen prezioak, erosteko bezala alokatzeko. Langile prekario bihurtuak urrunago joan beharko du, bere lekua urrutiko norbaiti utzita.
Robinsonek hautatu dituen hiri guztietan fenomeno bera deskribatu du. Erakunde publikoek gastuetan ezarritako murrizketengatik gero eta abandonatuagoak geratu dira auzo batzuk. Aldiz, betidanik chic izan direnetan luxuzko komertzioak ugaritu dira, jatetxe aberatsak, eta etxebizitzen prezioa suziriaren moduan igo. Pobreak pobreago, aberatsek diru pilak nonbait inbertitu behar, higiezinen espekulazioa zabaldu da oraintsu modan jartzen hasi diren auzoetara. Bat harritzen da jakitean Sao Pauloko favela batzuk sartuta daudela zoramen horretan, itsaso alderako ikuspegi zabala daukatenak noski.
Kazetaria etxeen prezioei begira ibili da New Yorkeko karriketan. Oinezko agure batek esan dio: “Pisu kaxkar bat lau milioi kostako zaizu, adiskide. Londresen bezala da, mundu osotik datoz beren dirua uztera, Europatik, Asiatik”. Lau gelako penthouse bat ikusi du salgai 39,5 milioi dolarretan. Saltzailea Robert de Niroren semea, higiezinen agente bilakatua.
Berdintasun ezaren larritze odoltsua AEB osokoa da. Pew Research Centerrek berrikitan plazaratu du “AEBetako irabazien berdintasun eza, hamarkadotan handitzen ari dena, gaur da 1928tik izan den handiena”. Berkeleyko unibertsitatean ari den Emmanuel Sanz ikerlariak atera dituen kontuak. 1928an, krisi handi haren bezperan, familien goiko %1ek jasotzen zituen AEBetako irabazi guztien %24 eta beheko %90ek irabazien %51.
Gero, tarteak txikiagotuz joan ziren. Gerraren akaberan, 1944an, %1 aberatsenak irabazi guztien %11 zeukan beretzako, eta azpiko %90ak irabazien %67. 70eko hamarkadan hasi ziren tartean berriro handitzen. Azkenean, 2012ko datuetan, jendeen %1 aberatsenak irabazi guztien %22,5 dauka beretzako eta azpiko aldeko %90ak lehenbiziko aldiz erdia baino gutxiago, %49,6.
David Harvey geografo marxistaren ustean, 1970etik gaurdaino datorren okerragotze horren laborategia New York bera izan da. Hemen ezarri zuen AEBetako eliteak lehenbizikoz proiektu neoliberal berria, New Yorken porrot ekonomikoa deklaratuta, gero eredua Ronald Reagan eta Margaret Thatcherren eskutik mundu osora zabaltzeko, izan Hego Amerikara, Britainia Handira eta azken krisiarekin Europa osora.
1975ean bankuak egin ziren zorretan itotako udalaren benetako jabe, sindikatuen indarra txirtxilatu zuten, sektore publikoa desegin eta krisis fiskalaren erdian aberastasunaren banaketa berriro antolatzen hasi, aberatsen mesedetan. Harveyren hitzetan, “New York aitzindaria izan da Reaganek hartutako politika neoliberaletan, mundu mailan Nazioarteko Diru Funtsak 80ko hamarkadan ezarri zituenetan (...) erakusteko New Yorki gertatutakoa edonori gerta dakiokeela”.
Udazken honetatik ikuskizun dago De Blasio alkate berriak zertan eta zenbat aldatu ahal izango duen egoera hori. Bere programa aurrerazaleak itxaropen handiak piztu ditu. Mundu osoa dauka zain.
Informazio askea lantzen dugu ARGIAn, langileok gara proiektuaren jabeak eta gure informazioen atzean ez duzu sekula multinazionalik, bankurik edo alderdi politikorik topatuko. Gure ustez, burujabetza guztien oinarrian dago informazio burujabetza, ezagutzen dugunaren gainean pentsatzen eta erabakitzen dugu. Horregatik diogu kazetaritza independentea dela demokraziaren oinarrietako bat.
Aldizkaria paperean etxean edo e-postan PDFan jaso nahi duzu? Pozik hartuko zaitugu ARGIAko komunitatean. ARGIAkoa izateko, nahi eta ahal duzun ekarpena egin dezakezu, eta bueltan egoki ikusten duzuna eskatu. Indartu dezagun indartzen gaituena!
2019ko lehen hiruhilekoan ia 90.000 maliarrek etxetik alde egin behar izan dute, Maliko ipar eta erdialdean aspaldi errotua den biolentziatik ihesi. 2013tik hona, zonalde horretan daude barreiatuta Nazio Batuen 15.209 militar eta polizia eta AEBetako tropa eta mertzenarioen kopuru ezezaguna.
Herri mugimenduetatik gertu egon den pertsona da Jesus Faria (Caracas, 1964). Alemaniako Errepublika Demokratikoan ekonomia politikoa ikasi eta ekonomia arloan hainbat ardura izan du Venezuelako Gobernuan, besteak beste Kanpo Merkataritzarako herri ministroa izan da. Gaur egun Asanblada Nazional Konstituziogileko kidea da.
Getty Images AEBetako erraldoiarentzat lan egiten duen John Moore argazkilariak irabazi du 2019ko World Press Photo-ren lehen saria. AEBen eta Mexikoren arteko mugan egindako argazkia aukeratu du epai mahaiak 4.738 argazkilarik lehiaketara bidalitako 78.801 irudien artean.
AEBek eta Mexikok 3.169 kilometro konpartitzen dituzte. 1994tik lur horien herena bost metroko garaiera duen hesi batek bereizten du. Azken 25 urteotan 10.000 lagun inguruk (heriotza horien kontaketa ofizialik ez da) galdu du bizitza muga eta hesi hori gainditu nahian, 2018an 260 pertsonak.
Aste honetan 20 urte erortzen hasi ziren lehen lehergailuak orduko Jugoslaviako herritarren gainean. 2.300 misil, 14.000 bonba inguru, tartean uranio ez aberastua zutenak erabili zituzten, egungo hainbat ikerketaren arabera 2.500 lagun hil eta 10.000 inguru zauritu zituzten. Gehienak zibilak. PSOEko Javier Solana NATOko idazkari nagusiaren sinadura zuen erasoak, Nazio Batuen iritziaren aurka. Baina agindu, beste batek agindu zuen. Hilketa masiboetan adituena: AEB, Bill Clinton demokrataren... [+]
AEBetako epaitegi federal batek behin-behinetan gelditu egin ditu gasa eta petroleoa produzitzeko zulaketak 121.000 hektareako eremuan, Wyoming estatuko lur federaletan. Epaiak lehen aldiz aipatzen du Barne Sailak lizitazioa onartu zuenean ez zuela kontutan hartu jarduera hauek klima aldaketan izango zuten eragina, Democracy Now hedabideak jaso duenez.
20 urte bete dira Hugo Rafael Chávez Frías izeneko militar pobre eta mulato bat Gobernura iritsi eta Venezuelan garai berri bat hasi zenetik. Eta berarekin, ordurarte baztertuak zeuden miloika herritar hasi ziren herrialdearen gidaritza hartzen, bigarren independentziaranzko bidea egiten.
Posey konderria (Indiana, AEB), 1888. Edward Johnston Goodwin medikuak zirkuluaren koadratura aurkitu zuen. Bere ereduan, diametroaren eta zirkunferentziaren arteko kozientea bost laurden zati lau zen; alegia, beretzat pi zenbakia 3,2 zela. Eta kito.
1961etik 1971ra AEBek 67 milioi litro agente laranja bota zituzten Vietnamen 20.000 kilometro koadro baso eta 2.000 kilometro koadro labore lur suntsituz.
"Hemen faxismoa eta jazarpen matxista onartu egiten dira" izenburupean, Eldiario.es hedabideko Juan Luis Sanchez eta David Sarabia kazetariek Facebooken zentsurari buruzko erreportajea egin dute. Multinazional erraldoiarentzat mundu osoko 15.000 langile ari direla diote, lanean norentzat ari diren esatea guztiz debekatuta. Beste enpresa batzuen bidez azpikontratatzen dituzte. Gainbegiratu behar dituzten edukien gogortasunagatik, eta langileen artean elkar salatzeko daukaten... [+]
