Pozgarria da euskal filmak areto komertzialetan ikusi ahal izatea, “hori delako guda-zelaia eta zinemari neurria hartzeko guneetako bat”, dio Begoña del Teso zine kritikariak. Geroz eta jende gehiago ari da zinema ondo ikasten, leku onetan, eta horren adierazgarri dela gaineratu du, baina ardoarekin bezala, uzta kontua izan ohi dela, “eta aurtengo uzta bikaina suertatu zaigu”. Harkaitz Cano idazlearen ustez, halako estreinaldi pilaketak kasualitatearen fruitu dira. Zinea eta literatura. Begiaren ajeak liburuaren egilearen esanetan, “niri gehien poztu nauena barietatea da, batak bestearekin zerikusirik ez dutelako pelikulek, ez estilistikoki, ez genero aldetik, ez hizkuntza erregistroari dagokionez”.

Erakunde publikoen diru-laguntzek izan dute zerikusirik uzta emankor honetan, Miren Manias ikaslearen aburuz. Euskarazko zinemaren finantzazioari buruzko tesia egiten ari da Manias EHUn. Bere hitzetan, ordea, egoerak okerrera egin dezake epe laburrean, krisiarekin murrizketak aurreikusten baititu diru-laguntzetan eta ekoizpen kopuruak behera egingo luke. “Kopuruaz gain, hala ere, kalitatea hartu behar da kontuan, oreka bilatu, pelikula gutxiago egin arren, aurrekontu handiagoa izan dezan lan bakoitzak, kalitate ahalik eta onena”.

Koldo Almandoz zine-zuzendaria ere ez du itsutzen euskal zinemaren hilabeteotako loraldiak. Batetik, karteldegian hainbeste euskal film egotea ona den arren, hiru hilabetetan guztiak batera estreinatu izanak kezkatzen du, gehienbat jakinik ez dagoela guztientzako adina publiko: “Ez dakit ez ote den ari gertatzen Durangoko Azokaren Sindromea, Donostiako Zinemaldiaren ostean dena estreinatzea, jaialdiaren tiradizoari jarraiki, eta susmatzen dut hauetako pelikula berri bat jartzen dutenean ez diola lekua kentzen banatzaile handi baten pelikulari, beste euskal pelikula baten ordez sartzen dela baizik”. Horregatik, denboran banatzea eta estreinaldiak beste modu batean egitea beharrezkoa ikusten du zuzendariak. Bestetik, azaldu digu lan kopuruez eta horien iraupenaz gain faktore gehiago ere hartu behar direla aintzat: “Ikusten dugu film asko dagoela karteldegian eta lilura efektu batera eraman gaitzake horrek, baina datuak eskutan, Aupa Etxebeste! ikusi zuen jende kopurutik urruti geratu dira estreinaldi hauek. Gustatzen zaigu aldarrikatzea euskal zinema, baina gero errealitateak dio ez garela aretoetara joaten. Arrazoi asko daude atzean: kontsumo ohiturak aldatu dira, telebistan eman arte itxaroten du jendeak, edo espero du herriko kultur-etxean dohainik emango diotela aurrerago…”.

Mimoa, pazientzia, promozioa

Ez, ez da lan erraza jendea zinema-aretoetara erakartzea, eta gainera, euskarazko produktuak kontsumitzeko ohitura falta zaigula uste du Maniasek. Promozioa izan daiteke bidea, euskarazko filmak ez direla nahikoa promozionatzen baiteritzo, aurrekontu arazoak tarteko: “Estreinatzen da pelikula eta inguruko jendeak jakin ere ez daki askotan”. Nolanahi ere, industriak agintzen du: “Banatzaile handiek presioa egiten diete aretoetako jabeei, superprodukzioa jarri dezaten, txikiak ordutegi txarretara eta egun gutxiko emanaldietara alboratuz, beraien katalogoetako pelikulek lehentasuna ez badute hurrengo hilean ez dietelako halako eta halako filma ekarriko”.

Sare komertzialean arrakastatsu aritzeko sekretua, neurria hartzea da, Del Tesoren esanetan: pelikula mimatu behar du egileak, ekoizleak, banatzaileak, aretoak. “Aretotzar batean ematen bada filma eta 50 lagun joaten badira ikustera, erraza da esatea emaitza txarrak lortu dituela, baina areto txiki eta majo batean jarriz gero, 100 bat ikuslerentzako batean, 50 lagunekin beteta dago sala erdia. Neurria eta mimoa dira gakoak, hasieratik bukaeraraino”. Hori, eta pazientzia. Aretoetako jabeei pazientzia eskatzen die Del Tesok, “euskarazkoak bakarrik ez, gainerako filmak ere ikusi nahi ditugulako, zinemazaleok gutxi gara eta pelikula guztiak ikusi ahal izateko astia behar dugu”.

Kalitatez ausart eta dotore

Emankorra izateaz gain, oro har kalitate onekoa iruditu zaie aurtengo eskaintza elkarrizketatuei. Euskal zinemak urrats bat harago eman duela diote eta bi ezaugarri azpimarratu dituzte denek: aniztasuna eta ausardia. Canoren hitzetan, “sortzaileen apeten araberako lanak dira, telebistatik aske, eta onak. ‘Duin’ hitza erabili izan da eta hitzak badu kasik konnotazio peioratiboa, baina duina baino, dotorea iruditu zait emaitza, nik gustura ikusi ditut lanak eta gauzak pixkanaka bestelako norabidea hartzen ari direnaren zantzu izan daiteke”. Pelikuletan erabilitako euskararen naturaltasuna eta oparotasuna ere eskertu ditu Del Tesok, “euskara berdaderoa, ez museoko pieza bihurtua”. Almandozek, azken bi urteotako salto kualitatiboa nabarmendu du: “Ikusi besterik ez dago, filmak beraien artean zein ezberdinak diren, zein publiko ezberdinari dauden zuzenduta, nola zinema kontzeptu ezberdinak jorratzen dituzten… Bide berriak jorratzeko gogoa dago eta apurka-apurka jendea ausartzen ari da horrelakoak ekoizten”.

Izenburu kuttunak

Barietate hori azpimarratzearren, proposamen erabat ezberdinak egiten dituzten hiru lan hautatu ditu Koldo Almandozek, pelikularen bat nabarmentzeko eskatu diogunean: “Urte berri on, amona!, Bertsolari eta Bi anai arrakastatsuak dira bakoitza bere arloan, eta harro sentitzeko modukoak, munduko edozein lekutan harrotasunez erakutsi daitezkeenak”. Begoña del Tesori izugarri gustatu zaio Bi anai, Imanol Rayo zuzendariaren atrebentziagatik –“lortu du Atxagaren mamutik libratzea”– eta bestelako zinema batera gerturatzeagatik, bisuala, librea. Bertsolari ere aipatu du, bertsoari behar den doinua eta irudia ematen diolako, “gaztetu egiten du, emakumetu, eta zinema bihurtu”. Harkaitz Canori beste proiektu batek deitu dio arreta, hau ere arriskatua delako, kontzesiorik gabeko helduentzako animazioa: Gartxot. “Gustatu zait aurrekontu edo diru eskasia nola jakin duten baliatzen, pertsonaiek profilez eta aurrez aurre begiratze hori oso jarrera inteligentea iruditu zait. Harritu egin nauen pelikula da eta merezi du”.
Abiatutako zidor berrien mailari eutsiko al dio 2012ak.