Zer gertatu da Fukushiman?

Ez dakigu. Nuklearren kontua beti egon da sasi-informazioari eta sekretuari lotuta. Gauza bat da inpaktu mediatikoa eta bestea teknikoa. Hori ulertzea oso garrantzitsua da, kazetaritza hildakoez bizi delako, baina teknika ez. Harrisburgen demostratu zen zentral nuklear batek eskuetatik ihes egin dezakeela, garrantzitsuena ez da zergatik egiten duen ihes, baizik eta ihes egiten duela. Fukushimari dagokionez jatorria tsunamian dago, larrialdiko energiaz elikatzen zuten dieselak jokoz kanpo utzi zituelako. Baina horrek istripu larria sortu beharko luke, eta ez hondamendia. Noski, orain badakigu tsunamia gertatu eta bi ordura erreaktoreak urtzen hasi zirela.

Eta ba al zekiten?

Nik uste ezetz, baina hain handia da deskontrola... Erreaktore nuklearreko aginte-panela pentsatuta dago zerbaitek huts egiten badu abisua emateko, baina egiazko zerbait pasatzen denean, ehun aparatu jartzen zaizkizu gorriz, ordenagailuak ordu erdi lehenagoko gertaerak seinalatzen ditu eta kontrola galtzen duzu. Zer ari den gertatzen? Ez dute ezta ideiarik ere. Zentral batek izan dezakeen arazorik larriena da uranioaren geometria galtzea, berezko errekuntza moduko bat gertatzen da eta uranio hori urtzen hasten da. Uranioa urtuko balitz, teorian erreaktorearen azpitik ere igaro liteke, baina hori jadanik ez dago zure menpe, uranioaren menpe baizik. Hori gertatu da Japoniarren, bi ordutara. Baina zer katxarro zuten, dieselak huts eginez gero, kontrola bi ordutan galtzeko? Bada bai, bi ordutarako erreserbak besterik ez zituzten.

Zergatik uste duzu saiatu dela TEPCO enpresaren informazioa atzeratzen?

Ezkutaketaren kulturan bizi direlako, ezin dute onartu euren etxean Txernobyl bat gertatuko zaiela. Zentral nuklearra adoratu beharreko makina bat da, Elizaren moduan. Zuk ezin duzu Pilare birjina aurkeztu makila bati erantsitako irudi bat balitz bezala. Badaude arrazoi ugari bultzatzen dutenak gezurra esatera.

Baliteke enpresak istripuaren larritasuna ez onartzea ardura ekonomikoetatik ihes egiteko...

Ez. Kontu psikologikoa da zuzenbidezkoa baino. Beraiek ez diote inolako ardurari aurre egin beharko, salbuespen legala dute 1960ko Pariseko Hitzarmenaren bidez. Zentral nuklearrak egiten hasi zirenean, ondo zekiten seguruak ez zirela eta baldintza bezala jarri zuten hori. Giza aktibitate industrial guztiek dute ardura zibila, zentral nuklearrek izan ezik. Hauen kasuan 700 milioi eurokoa da erreaktore bakoitzeko, kopuru lotsagarria. Beraz kultura arazoa da, nik sekulako kotxea badut, nola esango dut tuntuna naizela eta ez dakidala bizikletan ibiltzen ere?

Zein egoeratan dago momentu honetan Fukushima? Hemendik aurrera zer gerta liteke?

Erreaktorearen nukleoa urtuta dago eta hondakinen piszinak urarekin hozten segitu beste erremediorik ez dute. Pentsatzekoa da potentzia jaisten joango dela eta nahikoa diesel mugikor izango dutela beharrezko ur emaria edukitzeko. Ideia bat egiteko: Lemoiz bezalako zentral batek autopistako tunel baten ahoaren tamainako ur emaria behar luke, potentzia %10era jaitsiz gero, hamar aldiz txikiagoa... Orain 200.000 metro kubo ur dute erradiazioz kutsatuta, zati bat itsasora bota zuten eta begiak itxiko bagenitu beste guztia bihar bertan botako lukete. Dena kontrolpetik kanpo dago, baina esparru baten barruan. Esaten dute medikuntzak gerra garaian egiten duela aurrera, bada hemen fase horretan gaude.

Segurtasun nuklearraren mitoarenak egin al du? Txernobylen ondoren ere hori esaten zen baina...

Mito hori jada ez da existitzen. Beno, hamarkada batzuk barru auskalo, badago jendea Elvis Presley bizirik dagoela uste duena. Gertakariei egin behar zaie kasu, eta gertakariek diote beraiek, nuklearren jabeek, beti eskatzen dutela ardura zibilen salbuespena. Esaten dute ez dela hildakorik izan; “hau bada gertatu den guztia...” errepikatzen dute. Ez, hildako kopurua zuk kontrolatzen ez dituzun faktoreen esku dago. Emaitza amaieran jakingo duzu, eta ez hasieran. Joko zoli horretan dago amarru politikoa.

Alemaniak bere zentralak ixten joateko hartutako erabakia, nuklearrak eraisten hasteko lehen pausoa izango al da?

Bai. 1970eko hamarkadan, nuklearren konplexutasunaz ohartzen lehenak amerikarrak izan ziren eta zentralen produkzioren kurba jaitsiz joan ziren, 1979an erabat gelditu zuten arte. Orain, 40 urte geroago, CO2aren kontuarekin batzuek behatza jaso eta zentral gehiago egiteko eskatzen hasi direnean, Fukushimak hankaz gora jarri dizkie asmo guztiak. Erabakiak hartzen lehenak beti izan ohi dira teknologia horretan jantzienak, arrazoiren bat egongo da. Alemaniak iritzi publiko indartsua du eta Merkel bera fisikari nuklearra da, eta onartu du uste zuela hori kontrolatuago egongo zela.

Badaude herrialde batzuk, ordea, euren programa nuklearrekin segitzen dutenak (Britainia Handia, Frantzia...), Frantziako EDFk indar handia du.

EDFk 58 zentral ditu, baina urteak dira ez duela bat bera ere egiten. Frantziak, honek funtzionatzen duela esateko bere buruari zentral bat erosi zion. Baina ez dute gehiago saldu, Finlandiari saldu zioten bakar bat, eta kaos ekonomikoa izaten ari da.

Zure arabera, diru laguntza publikorik gabe, zentral nuklearrek ez lukete zentzurik izango.

Liberalismo arazo bat da. Oso ezkerrekoa bazara, zure iniziatibaz geratuko dituzu zentralak, eta oso liberala baldin bazara, finantzazio faltagatik. Estatu kapitalista antzeko batean bizi diren herrialdeetako erreaktoreek soilik iraungo dute. Zentral nuklearrek beti behar izan dituzte subentzioak eraikitzeko eta esplotatzeko, jendeak energia merkea dela uste duen arren. Pasatzen dena da, hainbat modu daudela inplizituki laguntza hori emateko.

(…)

Horietako bat oso agerian geratu da orain: ardura zibilaren salbuespena. Historian egon diren istripuekin kalkulua eginez gero, erreaktore bakoitzeko 1.000 milioi euro ordaindu beharko lukete, 450.000 milioi euro 450 erreaktoreengatik. Bielorrusiak dio Txernobyleko istripuak soilik 160.000 milioi euro kosta diola, begira zein zifraz ari garen. Bestalde, zentralak eraisteak izugarrizko kostua du, eta hori estatuaren kontura doa. Espainiak badu plan bat, 14.000 milioi eurokoa, bere zortzi erreaktoreentzako, tarifen gaineko errekargu baten bidez biltzen duena. Hau da, ikatza kontsumituz nuklearra ordaintzen duzu, ura kontsumituz nuklearra ordaintzen duzu, eta eolikoko elektrizitatea kontsumituz ere, nuklearra ordaintzen ari zara; erreaktore bakoitzeko 1.700 milioi euroz ari gara. Eta hirugarren modu bat badago: nuklearrek, erregimen bereziko energiak bezala, lehentasuna dute ziklo konbinatuetako planten aurrean.

Arriskutsuak dira, eta gainera ez dira errentagarriak. Zergatik tematzen dira batzuk horiek defendatzen?

Sistema hor dago eta lobby izugarria da. Behin inbertsio bat eginda funtzionatzea interesatzen zaie. Arazoa da inork ez dakiela nola funtzionatzen duen merkatu elektrikoaren banaketak, sekretu handi bat da. Sistema hori abolitu den lekuetan jadanik ez dira zentralak egiten. Arriskutsuak dira, oso garestiak, eraikitzeko mantsoak… koñazo bat dira. Gainera, energia nuklearra munduko energiaren %5-6 besterik ez da. Konparaziorako: 2010ean energiaren hazkundea %5ekoa izan da eta ez da zentral nuklear berririk martxan jarri. Energia nuklearraren mitoa, “bakerako atomoena”, ez da inoiz egia izan. Baina eztabaida hori 1970eko hamarkadan ere izan genuen eta pentsatu zen energia ziztrin hori sortzeko ez zuela merezi. Orain berriz datoz matraka horrekin… Zer uste dute, duela 30 urte baino tuntunagoak garela?

Iraganeko zama bat dira, beraz?

Hori da. Beno, badu “abantaila” bat, horrekin bonba atomikoak egiten dituztela. Ez dezatela esan ez duela batak bestearekin zerikusirik…