Joseba Agirreazkuenaga Historia katedraduna da EHUn.

Hogeigarren mendean erakundetze politikoen baitan gertatu den fenomeno berritzaileena, Europan barrena sortu den batasun ekonomiko eta politikoa dugu. Alde batetik, nazio-estatuak etengabe sortu dira, eta bestaldetik, Europar Batasuna indartu da. Munduko unibertsitate eta pentsamendu toki guztietan arretaz aztertzen da gaia. Hego Ameriketan, Afrikan, eta abar, batasunaz mintzatzen dira, baina Europan ari da egiten bide. Estatuen egitasmoa da, eta horrela dirau, baina estatuen soberaniaren amaiera prozesua ere eragin du. Soberaniak gainbehera doaz.

Estatu-nazioaren egitasmoa Europa eta Ameriketan asmatu eta garatu zen. Azken 400 urteetan Europa gerra suntsitzaileen lurraldea izan da. Estatu-nazioaren egituraketaren bidez, gizarteen gobernaera eta gobernamenduak antolatu dira, eta horrela, gobernaera berezia sortu izan ohi da, governance deitzen den hori, gobernamendutik harago doana.

Jakobino guztien helburua Estatua goitik behera arrazoi jakin baten arabera antolatzea da. Baina Europako estatu gehienek, hala moduzko botere mailakatua eta banatua izan ohi dute. Europa erresilientearen gunea dugu berau. Euskal Herrian berton ere, azken bi mendeotan, diktadura garaiak albo batera utziz gero, aginte mailakatua izan da eta gaur egunean ere modu horretan dirau. Azken aldian Europako aginte ekonomiko eta politikoa indartuz joan da, eta duela 10 urte, Europako aginte hori indartu, arautu eta sendotu egingo zela uste zen. Parlamentuaren indartzeak eta euroaren sarrerak europartu egin gintuen.

Baina ekonomiaren geldialdiarekin, estatuetan neomerkantilismorako joerak ageri dira. Bakoitza bere aldetik jotzen ari da eta banketxeen artean mesfidati badaude, estatuek ere elkarrekiko mesfidantza dute. Estatu batzuen finantza publikoak gainbehera ari dira, porrotaren atarian. Eta badirudi, deseuropartze prozesuan edo geldialdian gauden honetan, Europako gobernamendu bateratuak ez duela aurrera egiten.

Europako Parlamentua: Europaren ikur politikoa.

Adierazgarria dugu Europako Parlamentuaren sorrera eta bilakaera, adierazgarria dugun bezalaxe Eusko Legebiltzarrarena. Europar Batasunaren egitasmoa federalistek bultzatu zuten II. Mundu Gerraren ostean (1948), baina ez zuten egitasmo eraginkorrik lortu. Orduan, J. Monnet eta besteek, egitasmo xume eta zehatz bat asmatu zuten: ikatza eta altzairuarentzako merkatu eremua sortzea. Parisko Ituna (1951ko apirilaren 18a) sinatu eta Biltzar Komuna sortu zen aldi berean; 78 kide zituen. Nolabait, sei estatuen bidezko Parlamentuaren antzeko erakundea zen. Parlamentarismoa da europarren ikur, eta horrela joan da Europar Batasuna eraikitzen. Aldian-aldian, kidetza berriak asmatuz egitasmo xumeen inguruan. Ondoren EU antolatu zen (estatuen arteko kooperazioa), nazioarteko harremanen estandar teknikoak jarraituz. Baina Europako Parlamentuaren sorrerak, hori guztia zerbait gehiago zela adierazi zuen, egitasmo supranazionala alegia, eta Batasunaren helburua nabarmendu zuen: Europako gobernamenduaren oinarria eta ekimena.

1963an, Hans Furlerrek merkatu komuneko estatuen itunetatik harago, Biltzar ordezkaritza komunari eman zion garrantzia, zuzenbide komuna indartzeko, Europako tradizio parlamentarioaren ildoari jarraituz. Baina 1966an, Ch. De Gaullek blokeatu egin zuen egitasmoa, komunitate europar berriaren prozesu supranazionala nazio-estatu frantsesaren aurkakoa izango zelakoan.

Azkenik, parlamentariak zuzenean hauteskunde bidez aukeratzea erabaki zen, eta horrela, 1979an lehen Parlamentua sortu zen. Altiero Spinelli italiar federalistak eta “Krokodrilo taldea” izeneko lobbyak bere helburua lortu zuten.

Urte berean, Eusko Legebiltzarra onartu zen ere, erreferendumean, 1918an Euskal Herriko gehiengoak baztertzen zuena. 1979an, mendebaldeko euskal herritarrek Estatu egituren isla den Estatutua erabaki zuten eta nazio-estatuen antzeko egituraketa burutu zen.

Europan, ondoko urteetako itun berrietan (Maastricht 1992, Amsterdam 1997, Niza 2001), Europako Parlamentuaren nortasuna sakonduz joan da. Oraindik ez du Europar gobernua erabat kontrolatzen, baina gero eta gehiago ari da horretan. 2006an adibidez, legezko iniziatibetan erabakigarria izan zen liberalizazio egitasmoen aurrean (Bolkestein deituriko zuzentaraua, esaterako).

Europako Parlamentua garrantzia irabaziz doa, baina oraindik ez du Europako gobernua den Europako Batzordearen gain erabateko aginterik.

Europako gobernaeraren azterketa osotasunean egin beharra dago, goi mailan ez ezik, beheko mailatan ere, behe mailakoa ere Europa baita. Indarrean dugun aginte geometria osoak sortzen du Europako gobernaera, eta Europako erresilientzia politikoa sendotzeko bidea dugu. Gizarte zibiletik europartze prozesuak bultzatzen dira, printzipio nagusia Maastricheko Itunean onartu zen: Subsidiaritatea. Europa eta estatuen artekoa bermatzen du, baina jakina da estatuen baitan ez dela horrelakorik indarrean jartzen eta Europako erregio deitzen direnek ez dutela abiapuntu hori. Baina ez da ezinezkoa, Europa erdialdean egitura gehienak federalak izan ohi dira, eta kultura hori erroturik dago.

Hala ere, ezin uka, presidentzialismoaren aldeko joerak indartzen ari direla. Europako gobernaera konplexu eta aberatsak irauten duen bitartean, herritarren eskubide indibidualek berme handiagoa lortuko dute.