36ko Gerra: Otsaileko kronika: Eusko gudariak gara Oviedo askatzeko
aurre egingo dieten hedabide independenteak
Eskari horrekin bi gauza frogatuko ziren: batetik, Iparreko armada errepublikanoak -Santanderreko, Asturiasko eta Euskadiko tropak biltzen zituenak- zenbateko eraginkortasuna zuen, eta bestetik, euskal gudariak Euskaditik kanpo borrokatzeko zein neurritaraino zeuden prest. Eskaeraren aurrean iritzi eta jarrera desberdinak azaldu ziren buruzagi politiko eta gudarien lerro artean. Jose Antonio Agirre lehendakariaren esanetan, Asturiasera bigarren aldiz joan behar izateak -1936ko urrian jada hainbat batailoi joan zirelako- ezusteko handia eragin zuen Eusko Jaurlaritzan. Gainera, Legutioko eraso antzuaren eskarmentua bazuten ere, Gipuzkoako eta Arabako fronteetan zeuden gudariek galdetzen zuten Oviedora joan beharrean zergatik ez zuten erabiltzen saio hori euskal lurrak berreskuratzeko. Azkenean, Agirrek berak amore eman eta boluntarioz osatutako bi brigada bidaltzea lortu zuen. Batean, Amayur eta Euzko Indarra batailoiak eta Ariztimuñoko metrailadore konpainia joanen ziren, Saseta komandantea buru zutela. Bigarrenean, Samaniegoren aginduetara, Perezagua, Prieto, Celta eta Rusia batailoi ezkertiarrak arituko ziren.
Fronteetan zituzten lekuak utzi eta otsailaren 12an batzuek eta besteek Asturias aldera jo zuten. Printzerri zaharrean, gerra piztu zenetik martxan zegoen iraultzaren hainbat ondorio gertutik ezagutzeko aukera izan zuten. Kokaleku izan zuten Trubia herrian, esaterako, lantokiek gerrarako jo eta ke ekoizten zuten eta dirua indargabetua zegoen, trukerako bertako kontseiluak indarrean jarritako txartelak baino ez zuten balio. Helburu eta mehatxu hiriburua zuten ordea, eta berehala Oviedo aldera abiatu ziren.
Baina Premuñotik aurrera jarraitu ordez, atzera egin behar izan zuten, gune horretan gotortze lanak burutzea ezinezkoa suertatu zitzaielako; Arecestik bidea alderantziz egin zuten. Herri horren inguruan, eraso eta kontraeraso bortitzak txandakatu ziren eta gudari anitz hil ziren. Horien artean buruzagi ezagunenetakoa eta lehen brigadako burua: Candido Saseta. Otsailaren 23an, komandante karguan bi aste betetzear zela, obus baten metrailak hil zuen. Kolpe latz horren ostean, egun pare bat gehiago iraun zuten aipatu eremuan eta azkenean, 25ean ibaia berriz zeharkatu zuten, baina gibelera eginez. Olaizolaren aginduetara Euzko Indarrako zubigileek prestatu zuten egurrezko zubiari esker, itzulia joaneko bidaia baino erosoago egin ahal izan zuten.
Dena den, Oviedoren aurkako setioa amaitu ez zenez, beste hainbat lekutara bidali zituzten euskal gudariak. Amayurkoek, adibidez, Pando mendira jo zuten, bertan zegoen Perezagua euskal batailoia laguntzeko. Martxoaren 25a arte -etenaldi txiki bat kenduta- hor arituko ziren biak. Tarte horretan, Oviedo kanpoaldeko auzo eta eraikinetan (zezen plazaren inguruan, La Cadelladan, Mercadin deiturikoan edo Buenavista futbol zelaian), bonbez eta metrailez, batzuk erasoan, besteak defentsan jo eta ke aritu ziren. Baikortasunez, Llano de la Encomienda buruak egun haietan ondorengoa erran zion Cruz Salido kazetari sozialistari: «Oviedo gurea izanen da». Hala zirudien eta kazeta askok beren berriemaileak fronte horretara bidali zituzten: Tierra Vascakoek Francisco Turrillas jarri zuten frontean eta Euzkadikoek, Jose Maria Azkarraga Lur Gorri.
Hala eta guztiz ere, martxoaren 26ra arte tinko jarraitu zuten euskal batailoiek bertan. Egun horretan, Euzko Indarrak, eta biharamunean Amayurkoek, etxera behin betiko buelta hartu zuten. Oviedo frankisten esku utzi zuten arren, ongi merezia zeukaten txandakatzea eta nolabaiteko atsedenaldia. Pazko astearen eta Aberri Egunaren bezpera zenez, ekitaldi ugari zeuzkaten Bilbon ospatzeko. Baina fronte gerra ere, ziurrenik, pentsatzen zutena baino askoz gertuago zegoen, hil horretako azken egunean, martxoaren 31n, Mola jeneralak Bizkaiaren aurkako erasoaldia hasi zuelako. Hortaz, laster mendebaldeko frontetik ekialdeko lubakietara joan beharko zuten, Euskadi autonomoaren defentsan, behin betiko gudaldiak burutzera. Nolanahi, Asturiasko frontean egondako Julio Ugartek idatzi zuen legez, bizirik bueltatu ziren gudarien bihotzean herrialde hori eta Nalon ibaia arantzarik mingarriena bihurtu ziren hortik aurrera.
Kamiñazpi (1914-2006)
Jose Mari Etxaburu «Kamiñazpi» ondarrutarrak 1936tik 1940ra bizitutakoak kontatzen ditu, 1963an idatzi eta 80ko hamarkadan argitara eman zuen liburuan. Irakurrita, guztiz ulergarria zaigu kronika liburu honen ibilbidea.
Hil berria den Kamiñazpi, gerratik ihesi, Ondarroatik Donibane Lohizunera heldu zen. Jarraian, Ziburun, Iratzederren aitaren bodegan sardinak gertutzen ibilitakoa, Landesetan pinuak botatzen, JELen menpeko Itsasuko Etxedoian aterpetua, Venezuelara joatea ortzmugan, azkenean, Ondarroara itzultzea erabaki zuen Kamiñazpik. Hegoaldean, kartzela, kontzentrazio-esparrua, langileen batailoiak...
Sorterritik atera zenean, harriturik zioen Kamiñazpik, «ogetalau ordu inguru egin genduzan Ondarru'tik Donibane'ra. Bide ori bear dan lez eginda, lau-bost orduko bidea da». Hegoaldera itzuli ahal izateko, Kamiñazpik Cardeñako kartzela, Mirandako kontzentrazio-esparrua eta langile batailoiak jasan behar izan zituen; Arizkun, Gaintxurizketa eta Aritxulegi, sekulako birea Itsasutik Ondarroara iristeko.
Etxaburuk berak dio: «Mutil gazteak gudeari iges egiteak arritu egiten eban. Baiña, al izan balebe, euneko larogeirek iges egingo eustsala ez da ezpairik...». Oker geundeke, Etxabururen Neure lau urteko ibillerak Isasmendiren Nire denboraldiko ibilerak kronikaren ifrentzutzat hartuko bagenu. Ezer izatekotan, elkarren osagarri dira. Garai hura egokitu zitzaien. Ba al da egungo talaiatik hura epaitzerik?
Borroka molde batzuk gerta ez daitezen lan egitea da erronka, borroka latza inondik ere. Ez da lerro zuzenik, hariak dira, ez besterik. Nor gara gu horiek zalantzan jartzeko, inoren intereseko al da, Amayur batailoikoek Asturiasen egindakoa, Gernikakoek Cernay la Villen prestaturikoa edota trabajadorietakoek Arizkunen egin lana epaitzea? Ez da afera, galdera da.
Iratzar eta Olaso Dorrea fundazioek antolatu duten erakusketa ibiltaria ezin izango da Zarauzko areto publikoetan ikusi. Udalak argudiatu du errelato "partziala" eta "ideologizatua" eskaintzen duela. EH Bilduren lokalean paratuko dute azkenean.
Arantzaren buruko loreek ez zuten arantzarik, Arantzaren bizitzak, ordea, asko. Emakume izatearekin batera, jaiotzetik batzuk. Besteak gaztetatik eransten joan zitzaizkion, komisarian torturak ezarriak, Burgosko prozesuan eta kartzelan, arantza horiek denak patriarkatuak... [+]
50 urte dira Francoren diktadura garaiko azken bost fusilamenduetatik. Jon Paredes, Txiki eta Angel Otaegi ETAko kideak, eta Sánchez Bravo, Humberto Baena eta Ramón García Sanz FRAPekoak. Txikiren abokatuetakoa izan zen Magda Oranich, mende erdia eta gero... [+]
Gatazka politiko bat egon da azken 60 urteetan Euskal Herrian, eta horrek izan du bere bertsio biolentoa, ETAk bideratu duena, zeinari Espainiako Estatuak errepresioz eta estatu-terrorismoz erantzun dion. Sei hamarkadetan, ordea, biolentzia horiek ez dira berdin ikusi izan... [+]
Abuztu honetan polemika berri bat piztu digute, beste behin, belarrondokoa ematea baino larriagoa izan dena. Azken hamabost urte baino gehiagoan, Glen Cree ekimenetik hasi, Estatu bortxaren biktimei aitortza legala emateko mekanismoen sorreratik segitu eta herri honetan ireki... [+]
Azken zortzi urteotan 30 bunker inguru berreskuratu dituzte dozenaka gazte boluntariok; Baztanen, Otsondon, izan da azkena. Ana Ollo kontseilariak bisitatu du auzolandegia eta gazteen ezinbesteko lana txalotu eta eskertu du.
Aurten Txiki eta Otaegi fusilatu zituztela 50 urteko beteko direnean, Alonsok adierazi du ETAko bi kideek ez zutela nahi Franco osteko gizarte demokratiko bat: "Diktaduraren aurka borrokatzen ziren, baina diktadurak erabilitako tresna berberekin".
Txiki eta Otaegiren fusilamenduen 50. urteurrenaren harira jarritako olana kendu du Zarauzko Udalak. Sortuk salatu du udalak, EAJ eta PSE-EEk osatuta, "zaborra izango balitz bezala" tratatu zuela olana. Zenbait herritarrek berreskuratu eta Azken Portuko plazan ireki dute.
2025ean 40 urte beteko dira Mikel Zabalza hil zutenetik, eta 47 urte Germán Rodríguez eta Joseba Barandiaran hil zituztenetik. Horiek guztiak Estatuko Segurtasun Indarren biktimak dira, eta Sanfermines78 Gogoan elkarteak Espainiako Gobernuari eskatu dio "Estatuaren... [+]
IRUTXULOKO HITZAk eta Dinamita Tour egitasmoak 36ko gerra Donostian nolakoa izan zen eta hiria beste ikuspegi batetik ezagutzeko ibilaldia antolatu dute elkarlanean, uztailaren 21erako. Elkargunea Bretxako Sarriegi plazako estatua izango da, 19:30ean, eta Amararaino joango dira... [+]
Astelehenean, 40 urte beteko dira Joseba Sarrionandia eta Iñaki Pikabea presoek Martuteneko kartzelatik ihes egitea lortu zutenetik. Egiako pisu batean izan ziren ezkutaturik bi iheslariak, eta oraindik milaka eztarrik abesten dute «kristoren martxa dabil!».
Altzagatik itsasadarraren parean doan BI-711 errepidearen Jose Luis Goyoaga etorbidearen izena aldatzeko herritarren parte-hartze prozesuaren ondoren, kale horren izen berria Zirgariak etorbidea izango da.
78ko Sanferminak Gogoan plataformak eta Gasteizko Martxoak 3ko ekimenak bat egin dute espainiar estatuak gertakari latz horietan bere erantzukizuna onartu eta biktimen aitortza ofiziala egin dezan. 'Estatua Erantzule!' izena darama kanpainak.