Victor Bascope: «Andeetan duela 80.000 urte ere bizi zen gizakia»


2006ko urriaren 01ean
Historia, zuentzat, gu baino aurrerago dagoena da, baina nolako dimentsio grafikoa du?
Gure historiak ez du dimentsio lineala, ezta ikuspegi ziklikoa ere zenbait antropologok dioen bezala. Gure historiak espiral baten irudia du. Historiari Pachakuti deitzen diogu, eta Pachakuti hitzak denboren eta espazioen itzulera esan nahi du. Denborak eta espazioak, bizipen epokak, itzuli egiten baitira, nahiz inoiz berdinak ez izan. Eta bizipen epoka horiek eguzki bezala ezagutzen ditugu.

Zenbatgarren eguzkian gaude gaur egun?
Gure arbasoek konfirmatzen digute orain seigarren eguzkia ari dela ateratzen Andeetako munduan. Seigarren eguzki hau indigenen eta jatorrizko populuen berpizkundeari dagokio. Evo Morales presidentea da seigarren eguzki horren izpirik argiena. Baina seigarren eguzkia ateratzeak esan nahi du, aurrerago, bosgarren eguzki bat izan zela. Eta bosgarren eguzki hori garai kolonialari dagokio, ukazio garaiari, espainolek inbaditu gintuztenetik 1990a arte.

Eta nola pasatzen da eguzki batetik bestera?
Eguzki batetik bestera pasatzeko kataklismoak gertatzen dira. Kataklismoek epoka bati bukaera ematen diote eta beste berri bat sortzen dute, erabat ezberdina. Adibidez, espainolak iritsi zirenean laugarren eguzkia garatzen hastera zihoan Andeetan. Laugarren eguzkia inkek hasitako Tawantinsuyu osoaren bizitza proiektua zen, eta Tawantinsuyuren garaia izango zen bosgarren eguzki bat ekarri behar zuen atzetik, baina proiektu osoa erori zen espainolak iristearekin. Inbasioaren kataklismoa izan da gure eguzkietan jasan dugun kataklismorik okerrena. Beste kataklismoak naturari lotutako kataklismoak dira, suarena, urarena, lurrarena...

Baina inkak ere inperialistak izan omen ziren...
Halaxe da, eta urte gutxitan Tawantinsuyu osoa dominatzera iritsi ziren. Baina hala ere, laugarren eguzkia positibotzat dugu, esperantza eguzki bat da guretzat, inkek, nahiz eta jatorriz Amazonaskoak izan Tihuanacoko proiektuei heldu zietelako. Tihuanaco bigarren eguzkia izan zen, eta inkek Amazoniako indarra eta Tihuanacoko jakinduria uztartzen asmatu zuten, horregatik bihurtu ziren inperio.

Eta inken eta tihuanacoarren artean agertu zen hirugarren eguzkia?
Hirugarren eguzkiari antropologoek erreinu zatituak deitzen diote. Populuak bereizirik bizi ziren garaia zen. Herri bat hemen, beste bat han... Garai horrek nahiko kutsu negatiboa du, antolatu gabeko populuak baitziren, proiektu komunik gabeak, eta enfrentamendu beliko konstanteak gertatu ziren.

Bigarren eguzkia, Tihuanacorena, zergatik da hain sonatua?
Andeetako jakinduriaren gailurra izan zelako. Guretzat Tihuanaco da bizitza proiektuen zentroa, populuen jakintzaren elkargunea. Tihuanacoko eguzkian bertan antropologoek eguzki txiki ezberdinak bereizten dituzte, eta hirugarren edo laugarren aroan jo omen zuen gailurra. Ezagutza zientifiko handiak lortu zituzten, bai astronomian, bai medikuntzan, bai arkitekturan, bai laborantzan... gaur egun ere erreferentzia izaten segitzen du Tihuanacok zientifikoentzat. Ez da kasualitatea gaurko gobernuak, Evo Moralesenak, Tihuanacori erreferentzia sarri egiten badio.

Mendebaldeko egutegi linealera etorriz, zein urtetan kokatzen da Tihuanaco?
Kristo baino 800 edo 1.000 urte lehenago hasi zen.

Eta zenbaterainoko jakinduria zientifikoa lortu zuten?
Astronomiako ezagutza handia zuten, eguzkiaren bidea, lurrarena, ezagutzen zituzten. Kosmosa sakontasun handiz ezagutzen zuten. Medikuntzan ere oso aurreratuak ziren. Badira mostrak esaten dutenak Tihuanacon burmuineko ebakuntzak egiten zituztela orduan. Orduko buru hezurrak ikusita arkeologoek kirurgia egin zitzaiela baieztatzen dute. Beraz giza anatomiaren ezagutza zientifiko sakona zuten. Eta medikuntzan bezain aurreratuak zeuden arkitekturan ere, harriaren erabilpenean maisuak ziren, eraikuntza perfektuak zituzten, nola lerro hala angelu. Gaur egun dagoen teknologiarik aurreratuena ere mugatua sentitzen da haiek egiten zutena egiteko. Pentsa, Tihuanacoko monolitoetako bat hemen zegoen hirian, eta orain dela gutxi lekuz aldatu behar izan zuten. Garabi bakarrez jaso ezin, eta plegatuta bi garabitan mugitu zuten. Ezezaguna da orduan nola leku aldatu ote zuten hori? Izan ere arroka horiek Tihuanacotik 80 kilometroko distantziara daude. Badakigu garai hartan ura gertuago zegoela Tihuanacotik, eta segur aski ura erabiliko zuten karga hori lekuz aldatzeko, baina nola? Ez dakigu.

Zein kataklismok itzali zuen Tihuanacoko eguzkia?
Uraren kataklismoak. Historikoki frogatua dago egun batean Tihuanacora sekulako ekaitza sartu zela, segur aski gauean gertatuko zen gainera, arkeologoek lur emanak izan diren pertsonak atseden posizioan deskubritu dituztelako. Gehienak hil egin ziren.

Eta lehen eguzkiak zer argitzen du?
Garai hori gure Pachakutiaren ikuspegitik garai iluna bezala ezagutzen da, hala diote aztiek. Iluna, eguzkirik gabeko garaiak direlako, eta iluna, garai ezezagunak direlako. Garai horietaz hitz egitean kataklismoak aipatzen dira, lurren, airearen eta uraren kataklismoak, horiekin desagertu ziren antzinako populuak.

Gure urteetako egutegira itzuliz, noiz agertu zen Andeetan gizakia?
Bertsio ezberdinak daude, baina ia hanka sartzeko beldurrik gabe esan liteke hemen orain dela 80.000 urte jada existitzen zela giza populakuntza.


Azkenak
Israeldarren %82 daude Gazako biztanleak bortxaz kanporatzearen alde, inkesta baten arabera

%56k, gainera, bortxazko kanporatze hori "are gehiago zabaltzearen alde" daude: horien esanetan, 1948an Israelek okupatutako lurretan ez litzateke arabiarrik bizi beharko.


Sabino Cuadra: “Aldez aurretik prestatutako operazioa izan zen 78ko sanferminetakoa”

‘Sanfermines de 1978. Los victimarios’ liburua kaleratuko du Txalaparta argitaletxeak. German Rodriguezen heriotzaren erantzule eta arduradunak biltzen ditu.


2025-06-03 | Gedar
Coviteren sari bat jaso du ‘La Infiltrada’-k

Maria Luisa Gutierrez produktoreak jaso du Coviteren XXIV. Nazioarteko Saria, eta "terrorismoaren biktima guztiei" eskaini die.


Faltzesen euskarazko eredua eskatu dute eta Nafarroako Gobernuak ezetza eman du

Hamaika familiak egin dute ikastetxe publikoan D eredura pasatzeko eskaera. Zentroak baiezkoa eman du, baita Udalak ere, baina errefusatu egin du Nafarroako Gobernuak "espazio falta" argudiatuta.


Lehia estu baten ostean, Nawrocki eskuin muturreko hautagaiak irabazi ditu Poloniako presidentetzarako hauteskundeak

Presidentetzarako bozen lehen itzulian bigarren gelditu ostean, hautagai independenteak puntu bateko aldea atera dio Trzaskowski egun gobernuan dagoen alderdi europazaleko hautagaiari. Emaitza ofizialak argitaratu arte ez da argi egon zein izan den bozen irabazlea, bigarren... [+]


Erretzea debekatuko dute haurrak elkartzen diren Ipar Euskal Herriko espazio publikoetan

Debekua uztailak 1ean sartuko da indarrean hainbat espazio publikoetan, hondartzak edo parkeak kasu. Araua errespetatzen ez duten herritarrei 135 euroko isuna jarriko diete.


 


2025-06-02 | Ahotsa.info
Israelgo enpresekin dituen kontratuak bertan behera uzteko eskatu diote Nafarroako Gobernuari

5.000 lagun inguru bildu dira Yala Nafarroak eta BDZk igande honetan Iruñean deitu duten manifestazioan, Israelekin harremanak haustea eskatzeko. Halaber, erregimen sionistarekin edo Israelgo enpresekin interesak eta negozioak mantentzen dituzten Nafarroako enpresen eta... [+]


Israelek 32 lagun hil ditu Gaza hegoaldean, laguntza humanitarioa banatzen ari ziren zentro batean

Israelgo armadako tankeak eta droneak zentrora bertaratzen ari ziren palestinarrei eraso egiten hasi dira, eta 31 lagun hil eta 115 zauritu dituzte. Israelek AEBek proposatutako su-etena onartu ostean, Hamasek zenbait baldintza gehitzea eskatu du: su eten iraunkorra... [+]


2025-06-02 | Jon Torner Zabala
Euskal selekzioa Nazioen Ligan: gertaera “historikoa”, zazpi herrialdeetako pilotariak bildu zain

Abian da zesta-puntako Nazioen Liga. Ekainaren 6ra bitartean, hainbat selekzio arituko da lehian Gernika-Lumoko Jai Alai pilotalekuan, euskal selekzioa tartean. “Historikoa” da hori, txapelketaren antolatzaileek adierazi duten moduan, euskal selekzioak aurrenekoz... [+]


2025-06-02 | ARGIA
Bioterra azoka egingo dute asteburuan Irunen, “bizimodu ekologikoagoa eraikitzeko” topagunea

Ekainaren 6, 7 eta 8an Ficoba produktu eta zerbitzu ekologikoz beteko dute, “jasangarritasunarekiko konpromisoa” dutela ziurtatu duten 117 enpresak. Azokaz gain, egitarau oparoa prestatu dute, eta hainbat tailer eta hitzaldi egongo dira, baita bizikleten bigarren... [+]


Palestinako egunerokotasun odoltsua irudikatu dute ehunka pertsonek Alderdi Ederren

Gernika-Palestina herri ekimenak antolatuta, Palestinako egunerokotasun odoltsua irudikatu dute gaur eguerdian Alderdi Ederren. Gorputzak goitik behera izara zuriz estalita, lurrean etzan dira ehunka lagun, Palestinan egunero bizi duten egoera lazgarriari erreferentzia eginaz.


Txosnak Euskal Herriko ondare inmaterial izendatzeko sinadura bilketa bat abiatu dute

Euskal Herriko hainbat txosna eta jai batzordek deituta, elkarretaratzea egin dute larunbatean Bilboko Miribilla auzoan. Azpimarratu dute txosnak ez direla "edariak zerbitzatzeko barra hutsak", jai herrikoien "bihotza" baizik. Horregatik, Txosnak. Gureak, denonak... [+]


Isil gaitezen, une batez bada ere

Osasun etxeko telefono deiaren itxaronaldian, supermerkatuko korridoreetan, kiroldegiko aldageletan... Isilune izan daitezkeen uneak soinuz betetzen ditugu. Zergatik, zertarako? Isiltasunak urduritzen gaitu? Sor diezazkiguken barne gogoetengatik?

Zortzigarren saioa, eta... [+]


Eguneraketa berriak daude