Europako Legebiltzarrak frankismoa gaitzetsi berri du. Espainiako Partidu Popularrak -eta horren barnean UPNk- ez du, ordea, gaitzespenarekin bat egin. UPNk, bere aldetik, aukera bat baino gehiago izan du frankismoa gaitzesteko, aukera bat baino gehiago frankismoaren biktimei elkartasuna adierazi eta haien saminarekin bat egiteko. Baina ez du halakorik egin. Nafarroan ez zen gerra fronterik izan, baina hiru milatik gora lagun hil zituzten, jende errepublikazalea, ezkertiarra, aurrerazalea eta abertzalea. Hiltzaileen artean ez ziren gutxi izan gero pistola erabili zuten apez frankistak. Eta Nafarroako artzapezpiku Fernando Sebastianek ez du egiazki barkaziorik eskatu, ez du benetako gaitzespenik adierazi.

Hildakoen artean, bat gogora ekartzeagatik, Florencio Alfaro Zabalegi dago, Errepublika garaian Izquierda Republicana taldeko zinegotzi izandakoa Iruñeko udalean. 54 urte zituen eta zazpi seme-alabaren aita zen. Gizatasunaz beteriko pertsona izan zen, gizon benetan estimatua iruindarren artean, baina horrexek ez zuen salbatu. Dagoeneko 70 urte pasatu dira desagertu zenetik, eta bere familiakoek dakiten gauza bakarra da huraxe bahitu eta hil zutela 1936 urteko abuztuaren 23an, noiz eta Diario de Navarra egunkariak -azalean eta letra molde handitan- apezpiku taliban batek adierazitakoa argitaratu zuen egunean berean: «Hau ez da gerra, gurutzada baizik». Eta Fernando Sebastian mutu. Bitartean, oraindik bizi dira Florencioren seme-alabetatik bi, hirurogeita hamar urte daramatzate aita zenaren gorpuzkinak non dauden jakin gabe, hogeita bost mila egun baino gehiago oinaze lazgarrian. Biktimak dira, terrorismoaren biktimak, eta oraindik Nafarroako eta Iruñeko agintariek ez dituzte aintzakotzat hartu, eta ez dute inolako ordainik jaso.

Franco hil ondoren ere biktima aunitz izan dira Nafarroan. ETAk eraildako eta zauritutako gizon-emakume guztiak biktima dira jakina, horrela daude hartuak aintzat, aipatuak eta goraipatuak izan dira, familiakoek laguntza jaso dute, eta ETAkide asko dago espetxean epai bidez kondenaturik hilketa haien egile izateaz akusatuta. Baina ez da ETA izan giza eskubideak muturreraino zanpatu dituen bakarra, sufrimendurik bihozgabeena eragin duen talde bakarra. Nafarroatik atera gabe, denok dauzkagu gogoan Estatuaren beso luzeek eragindako biktimen izenak: Jose Luis Cano, poliziak Iruñeko Caldereria karrikan tiroz hil zuen gaztea, German Rodriguez, Gladys del Estal, Mikel Zabaltza… Inor ez dute epaitu hilketa horiengatik, inor ez dute espetxeratu tortura horiengatik, ez dituzte biktimatzat jotzen, ez daude aipatuak eta goraipatuak, eta haien familiako kideek ez dute inolako laguntzarik jaso. UPNk eta CDNk, gainera, berriro erakutsi dute beren jarrera itxia, German Rodriguezen omenezko hilarria kentzerakoan. Ez dute eztabaidatu ere nahi izan makina bat taldek egindako eskaria, hilarria bere betiko tokian uzteko. Bitartean, sekulako oroitarria paratuko dute Iruñeko plaza batean ETAk hildako jendearen omenetan.

Bistan da Nafarroako eskuina itsutua dabilela, baina haien artean sufrimendu gorria bizi izanak ez die inola ere eskubiderik ematen beste biktimekiko politika krudel eta ankerra egiteko. Eta beste muturrean dabiltzanek ere begiak ireki beharko lituzkete gure gizartera ekarri duten oinazeaz eta saminaz. Aitortu beharko lukete Euskal Herrian sufrimendu handia sortu dutela, giza eskubideak gupida gabe zanpatu dituztela. Baina, oraingoz bederen, ez da gisakorik aditzen. Halako jokabideek ez lukete tokirik izan behar aldi politiko berri honetan. Sobran daude mehatxu eta tutela guztiak. Atzera begiratu beharra dago, gogoratzeko, gertatu dena jakitera emateko. Ez baitago deus eraikitzerik ahanzturan eta gezurrean oinarriturik.

Beraz, biktimei buruzko edozein politikak era guztietako indarkerien biktimak hartu behar lituzke aintzat, eta ez soilik alde bakar batekoak. Bada lana.