Zaharrak. Askorentzat ez da hitz ederra. Niri, aldiz, gustatu egiten zait."Zaharrak trapuak bakarrik dira". Adiskide batek maiz errepikatzen du. Gure amak ere txikitandik esaten zigun: "Adin nagusikoak, zaharrak ez".

Zaharra izatea ez da desohorea inondik ere, kontrakoa baizik. Goi-mailako titulua da. Besteak beste, gazte ez hiltzeko modu bakarra zahartzea delako.
Hitzaz gainera, adierazten duen errealitatea ere atsegin dut. Gaixotasuna eta heriotza hurbil dituela badakit. Baina ez dira zaharren esklusibitatea, bizitzaren ezaugarria baizik. Erditzeak dituen minak eta arazoak ere ez dute jaiotzaren ederra estaltzen.

Zaharrekin oroitzapen onak dauzkat eta egunero sortzen zaizkidan berriak ere -zahar ugari baitut inguruan- ongi gordetzeko modukoak dira.

* * *

Umea nintzela, harrituta geratzen nintzen zenbait zaharren jarduna ikusiz edo entzunez. Amona Jenerosa zen zaharrena. Gure etxean bizi zen amaren amona, aitaren aldetik. Baina gurean Amona Euxebi ere bizi zen. Amaren ama. Alargunduta -alegia amona Jenerosaren seme eta Euxebiren senarra, Joakin, hilda- eta berriro ezkonduta. Eta berriro alargunduta. Nik ez nuen ez benetako aitona hori, ezta Antonio ordezkoa ere ezagutu. Zerbait jarriko zien gosarian.

Jenerosa emakume argala eta garaia zen. Umore zentzu betekoa. Euskaltzalea. Goiz batean sukaldean gosaltzen ari dela berebiziko korrokada atera zaio. Gure ama, beldurtuta, sukaldeko zarata guztiak patioan entzuten baitira:

- Amona, mesedez, zer pentsatuko dute auzokoek?

- Zu izan zarela pentsatuko dute- patxada batere galdu gabe erantzun.

Euxebi guztiz ezberdina zen. Txikia, potolika, patxada aise galtzen zuen… Eta karlista. Baina bi ezaugarri zituzten berdin-berdinak: bihotz handikoak eta gozozale amorratuak izatea. San Ignazio egun batean, orduko legez, jangelan bazkaldu eta postrerako pastelak ekarri zituzten. Gutxi geratzen dira eta Jenerosa beste bat hartzeko imintzioa egitean, Euxebik bota dio:

- Amona, bost jan dituzu dagoeneko- Jenerosak begirada zorrotzez horrela erantzun:

- Eta zuk zazpi.

Amak jostun tailerra zeukan etxeko ganbaran. Eta ganbararen parean, teilatupeko etxe txikitxoan bizi ziren Boni eta Joxe, nire bihotzeko lagun zaharrak. Neure txikian, beti zahar ezagutu nituen, eta hil direnetik urte dezente pasa badira ere, beti daramatzat nirekin gogoan.

Joxe udaleko galipoteroa zen. Alegia, kaleetan galipota, asfaltoa, botatzen zutenetakoa. Donostian eta San Sebastian egunean jaiotakoa bazen ere, Zarautz zuen izengoiti. Txofre Donostiako Zezen Plaza zaharrean monosabio -Plazako morroi- ere ibiltzen zen. Ni behin baino gehiagotan eraman ninduen hara Korrida zegoenean eta han ibiltzen nintzen arkakuso baten antzera, torero, pikadore, eta hildako zezenen artean. Gizon onik inon bazen, huraxe zen.

Boni, emaztea, Lezoko emakume baserritar azkarra, langilea, pobrezia duintasunez gobernatzen artista, jenio bizikoa eta bizitzan bizio bakarra zuena: ni neroni. Neu nintzen bere begi ninietako argia. Geroago, amak jostundegia itxita, txistu danbolina ikasten hasi nintzenean, ganbarara igotzen nintzen entsegua egitera. Txistu doinua sentitu orduko lasterka etorriko zen, bere urte luze guztiz dantzan hasiko zen eta geroago elkarrizketa amaigabeak harilkatuko genituen.

* * *

Neure lanbidearengatik sarri egokitzen zait Zahar Egoitzetara txistua jotzera joan behar izatea. Donostiako Zorroagakoan, gure taldeko gazteenei emakume zahar bat hurreratu zaie eta, sasoiko ikusiz nonbait, honela aurpegiratu die:

- Beti gazte ezinezkoa da.

Zaharrak gaztetxo bati bururatzen ez zaizkion kontu eta alderdi askoren jabe dira. Eskarmentua dute. Ez beti, noski. Honetan beste alorretan bezala gertatzen da. Badira mundu osoa korritu duten arren, ezer ikasi ez dutenak. Badira munduko liburu guztiak irakurri dituztela, ezjakin galantak geratu direnak. Badira ehun eta piku urtetara iritsita, bat ere eskarmenturik ez dutenak. Zaila da, ordea, zaharretan ezer ez ikasi izana, bizitzaren errotak kilo askotako harria duelako eta alerik gogorrenak ere xehatzen dituelako.

* * *

Haurtzaroko garai haiek pasa dira. Orduko helduak -gurasoak, osaba-izebak…- zahartu egin dira. Gu ere, geratzen garenak, bidean hasita gaude. Hasi zaitezte zuen hatzazalei begira. Oinetakoei bereziki. Ea lehen baino azkarrago eta gogorrago hazten diren. Ohartu zuen bizar eta ileekin. Apaintzen dutenak erori edo urriago diren neurrian, itsusten dutenak -belarri, sudurretakoak...- gehiago hazten al dira? Beti gazte ezinezkoa da.