Animalien erreinu zabalean asko dira gaueko bizitzara egokitu direnak, eguzkiak bazterrak argiztatzen dituen bitartean, basapiztia asko, euren ezkutalekuetan lozorroan egoten dira. Ilunabarra datorrenean, animalia iheskor hauek, nagiak ateratzen hasten dira eguneroko zereginei ekiteko, instintuaren beharrak asetu nahian.

Bizimodu gautarra duten animaliok zentzumenean hainbat moldaketa berezi garatu dute iluntasunean bizirauteko. Ikusmen paregabea dute, asko dira ia iluntasun osoan ikusteko gaitasuna dutenak. Begiak argi intentsitate baxuetara moldatuak dituzte, begi nini handiak eta erretina oso sentikorrak garatu dituzte. Bestalde, entzumen fina izatea ezinbestekoa dute gauetako ibiltari isil hauek. Batetik harrapariek euren harrapakinak atzemateko, ikusi ezean entzumenaren bitartez orientatzeko. Bestetik, harraparien "biktimen" ikuspuntutik, erasotzaileak saihesteko garrantzitsua izango dute zentzumen hau. Usaimenak ere, kasu askotan, muturreko garapena lortzen du. Hartza adibidez, 10 kilometrora gizakia detektatzeko gai da. Bestelako sentimen organu interesgarriak ere topa ditzakegu animalien artean, zenbait karraskari gautarren bibote luzeen kasua adibidez. Beroiei esker elikagaiak atzeman ditzake iluntasun betean. Saguzarrek ordea soinu uhinak erabiltzeko gaitasuna dute orientatzeko (ekolokazioa deitzen zaio). Sonarraren antzeko mekanismoa darabilte. Belarri inguruan kokatzen da eta igorritako soinu uhinak inguruko objektuekin talka egin eta errebotean jasotzen dituzte. Mekanismo honen bidez, objektuen tamaina, distantzia eta abiadura ezagutu ditzakete. Moldaketa honetaz baliatuz orientatzen dira zokorik ilunenetan ere begien beharrik gabe, oztopoak gaindituz eta harrapakinak atzemanez.
Ohikoena animalia gautar hauek kolore apalak eta oso mimetikoak izatea da. Grisa, marroia eta beltza nagusitzen dira eta gauaren iluntasunean ez dute kolore bizien beharrik izaten.
Oso zaila da gautarrak diren animalien artean aukeraketa egitea, denak baitira zein baino zein deigarriagoak. Orriotan ordea, batzuk aipatu nahi eta asko alde batera utzi behar izan ditugu. Horien artean hainbat taldetako ordezkariak aipatu gabe utzi ditugu, hala nola, anfibio gautarrak eta intsektuak. Aukeratutakoak berriz, hauek: urubia, otsoa, azeria, azkonarra, trikua, basurdea, lepazuria eta saguzarra.


Hostozabalen basoak maite ditu gure ilunpetako jaunak, horregatik nagusiki, Euskal Herrian, Kantauriar isurialdeko baso ederretan topatu ahal izango dugu. Enbor zaharren batean egingo du kabia, lurraldetasun izaera barru-barrura sartua izaten du. Ia ezinezkoa da egunez hautematea, kamuflaje paregabea izaten baitu. Dituen kolore mimetikoek zaila egiten dute bizi deneko zuhaitzetik bereiztea. Ikusteko aukerarik ez bada ere, urte osoan entzun dezakegu bere ulu beldurgarria gauaren iluntasunak babestuta. Ehiztari paregabea dugu urubia, bere atzaparretan erortzen dira lursagu, satitsu eta intsektuak.
Izaera bakartia araldiarekin batera galtzen dute, bikotean mantenduko dira txitoak heldu bitartean, beroien hazkuntzaz arduratuko direlarik. Ondoren berriz itzuliko dira izaera bakarti eta erasokor horretara.


Itxuraz, neurri handiko txakurraren tankera du, baina otsoak beti izango ditu belarriak tente eta isatsa behean. Baldintzek baimentzen dutenean famili sena azaltzen du, taldean antolatzen dira, ar sendoa izango dugularik talde buru.
Otsoak, elikagaiak lortzeko aukera badu eta etsairik erasokorrenetik babestua badago, ingurune mota guztietara egokitzeko gaitasuna du. Baina gizakiaren eta otsoaren artekoa borroka amaigabea izan da ganaduari erasotzeagatik eta larrutik ordaindu behar izan du animaliak. Otsoa, jasandako presioaren eraginez, lekurik urrun eta arraroenetara bizitzera behartua egon da, baina orain, presiorik ezean, berriz argi azaldu du beronen moldagarritasuna. Euskal Herrian duela urte asko desagertutzat jo zen, baina 80ko hamarkadan badirudi berriz lehen agerpenak egin zituela. Gaur egun, komunikabideek zabaldu dutenaren arabera, otsoaren erasoak gehitu dira. Esate baterako, Karrantzako bailaran ohikoa da otsoaren presentzia.


Oso ohikoa dugu ugaztun haragijale bakarti hau Euskal Herrian. Ilaje ederra eta dotorea du, eta gizakia horretaz ohartu da eta ehizatu izan du. Hamaika trikimailu erabili ditu gizakiak azeriak atzemateko, esaterako, sare edo pozoiak erabiliz. Presio itzela jasan arren, azeriak populazioa mantentzen jakin du, honela, gure gizartean, zuhurtasunaren eredu bihurtu da.


Itxura berezia du, sendoa, baina mustelidoen artean zulogile abilena dugu. Hau dela eta nekazariek ez dute batere gustuko orojale hau. Zerealak, sustraiak, ornodun txikiak eta intsektuak ditu gogoko azkonarrak. Bere lurraldean espezie bereko kideekin bizitzeko arazorik ez du izaten, baina alfer samarra da eta bi kilometroko erradioa ez du gainditzen. Bizitza osoan fidela izaten omen zaio bere bikoteari.


Oso ezaguna dugu trikua gure artean, bereziki defentsa sistema berezia duelako. Arriskuan ikusten badu bere burua, ihesari eman beharrean bola arantzatsu bihurtzen da. 16.000 arantza inguru ditu gorputz sendoa inguratuz eta gorputzadar oso txikiak ditu. Etsai asko ditu, urubia, azkonarra edo erbiñudea adibidez. Ugariak dira Euskal Herrian, baina asko eta asko dira errepideetan hiltzen direnak. Hau ere orojalea da, nagusiki artropodo edo lur zizareen bidez elikatzen da eta eroritako fruituak ere gustura irensten ditu.

Basurdea pasa deneko guneak atzematea oso erraza da. Sustraiak, tuberkuluak, ezkurrak eta pagatxak gustuko dituenez zorua aztarrikatzen ibiltzen da, horregatik nekazarien gaitzespena jaso du urtetan zehar. Badirudi gainera zenbait zonaldetan populazioak asko emendatu direla, honek basurde ehiza handitzea eragin duelarik. Lokatz guneak bereziki maite ditu eta jolasean gustura ibiltzen da. Barraskiloak, narrastiak eta animalia txikiak jaten ditu, ez da batere mizkina. Ezkutalekuak arroka artean edo zuhaitz erorien azpian eraiki ditzake eta eremu zabalak zeharkatu janari bila.

Gaueko ibiltari bakarzale hau Euskal Herriko eremu osoan topa dezakegu. Lepahoriaren oso antzekoa da. Bularrondoko orbain zuria du bereizgarri nagusia. Gainera, lepazuriak zoruan egiten du bizimodua, lepahoria berriz trebetasun handiz igotzen da zuhaitz adarretara. Hau ere haragizalea dugu, ugaztun txiki edo hegaztiak ehizatzen ditu, baina ez die muzin egiten topa ditzakeen basa fruituei. Gozozalea ere badugu, eztizale amorratua, miaketa latzak egiten ditu jaki preziatu honen usainean.


Gauaren eta iluntasunaren erregeak ditugu dudarik gabe saguzarrak. Itxura dela-eta guztien gaitzespen eta mespretxua jaso dute mendetan zehar, ezjakintasuna gailenduta. Inork gutxik daki ordea gizakiari egiten dion onura, izan ere intsektu kantitate handiak desagerrarazten ditu, hauetariko asko eta asko nekazarien etsaiak direnak.
Saguzarrak dira ugaztun hegalari bakarrak. Milaka urtetan zehar, gorputz adarretako falangeen artean mintzak garatu zituzten hego bihurtuz. Gainera, entzumen gaitasuna izugarri garatua dute, berau iluntasunean orientatzeko erabiltzen dutelarik.
Aspaldidanik egokitu izan zaio saguzarrari halako fantasiazko irudia banpiroekin erlazionatuz. Izan ere badago espezie tropikal bat Mexiko aldean hematofagoa dena, alegia, ganaduari odola zurgatzetik elikatzen dena eta inoiz pertsonei ere bai