Txapelketak hartu eta aztertzen baditugu, zer bilakaera egon da orain arte bertsogintzan?

35 eta 36an batean Basarrik eta bestean Txirritak irabazi zuten.Txirrita da ordura arteko bertsogintza eta bertsolari prototipikoaren eredu nagusia, eta Basarri, berriz, etorriko zen iraultzaren edo berrikuntzaren eredu.
60ko hamarkadan, Uztapidek txanda hartu eta 3 aldiz segidan irabazi zuen. Testuinguru trinkoa zen, alegia, entzuleak elkarrengandik hurbil zeuden ideologiaz eta sentsibilitatez. «Ama», «Euskadi» edo «bihotza» aipatzea nahikoa zen jendea hunkitzeko.
Gero etena dator, eta etenaren ostean, 80an, Amurizak irabazi zuen. Ziurrenik entzuleen esku egon balitz erabakia, Uztapide aterako zen txapeldun. Bertsolarien esku egon balitz, ere bai, oso proposamen berria baitzen Amurizarena. Kasu hartan txapela epaimahaiak eman zion. Garai hartan Txapelketa zen ia ia bozgorailu bakarra, eta proposamen hark agian ez zukeen biderik irekiko xapeldun izan ez balitz. Aurrekoekiko kontestua ikaragarri aldatu zen Amurizaren garaian. Testuingurua ez da trinkoa, pitzatua baizik, alegia, joera ideologikoak, sentsibilitateak oso ezberdinak dira entzuleen artean. Horrek gaiekiko urrutiratu beharra, ironia dakar. Ez da nahikoa «Euskadi» aipatzea, azalpen gehiago eskatzen ditu diskurtsoak, eta beraz, bertsoa luzatzeko joera dago.
86-89ko Txapelketak trantsizio txapelketak dira. Horrek ez die meriturik kentzen Sebastian eta Lopategiri. Beraiek aritu ziren txukunenak final haietan eta oraindik ere jendeak oso gustuko ditu. Baina horiena ez zen proposamen bat izan. Normalean, proposamen batek txapela irabaztean, hurrengo urteetarako asentatu egiten du txapela: Amurizak bi ditu, Egañak beste bi, eta badirudi beste bertsolariek beren ekarpena asimilatu eta gainditu arte denbora bat behar dela.
93an dator Amurizak plazaratutakoaren sedimentazio bat, baina beste buelta bat emanda kontuari. Horrek markatuko du 90eko hamarkadako bertsolaritza. Andoniren belaunaldiak distantziamendu hori oraindik ere areagotu egiten du. Inoiz baino entzule gehiago dagoelako, giro politikoa inoiz baino pitzatuagoa delako, berrehundik gora saio egiteko originaltasuna behar delako, telebistak ere eskatzen duelako etengabeko originaltasuna... Belaunaldi berriak sinesten du ez dagoela ironiaz hartu ezin den gairik.

Uste dut modeloa aldatzeko zorian gaudela. Oraindik ez da praktikara eraman, baina hasi dira esaten nahikoa dela bertsoa luzatzetik. Horren sintoma moduan hartzen dut, adibidez, orain arte ia doinu berririk atera ez izana. Aurreko hiru txapelketetan bertsolari bakoitzak bere doinua eramaten zuen, propio egindakoa. Gehiago ikusten ditut berriro ere zentratu nahian dialektikan, arrazoi-jokoBertsolaritzarentzat, lehen Txapelketa zen bertsolaritza belaunaldi berrietara zabaltzeko bide ia bakarra, eta bertsokera berriak plazaratzekoa ere bai. 1993az geroztik beste bide batzuk badira: telebista... Txapelketak bertsolaritzan duen pisua erlatibizatuta ere, garai bakoitzeko eredu har daiteke txapelduna. Joxerra Gartziarekin aztertu dugu lehengo eta oraingo bertsokera.

an, soiltasun horretan. Hori teorian; praktikan ikusi da kartzelatik ateratzen direla ahal dela 9koan kantatzera, eta animorik ez badute 7koan.
Ikusiko da Andonik txapela irabazten duen edo ez, baina irabazten ez badu, argi dago nondik doan erreleboa.

Unai-Igor, Maialen-Irazu, Sustrai-Amets, eta Jon Maia.
Amurizaren zordun dira hauek ere. Amurizak ekarritako urrutiramendua sakontzen ez dute lanik egin behar, natural ateratzen zaie. Hortik abiatzen dira, baina nork bere bidea egiteko garaian daude. Estilo kolokiala gutxitan erabili da bertsotan, eta Unai Iturriagak natural egiten du. Jon Maia inpresionista da, horregatik gustatzen zaio hainbeste habanera. Pintzeladaz egindako bertsoak dira, baina pintzelada horien karga poetikoa uste dut ez dela sekula egon bertsolaritzaren historian. Maialenek dialektikarako duen erregistro lotsagabe hori oso erakargarria da; Irazuk bertsolari gaztearen irudia hankaz gora jartzen du: hiztun konpetentearen baliabideak muturrera eramaten ditu. Iparraldeko biek aberastasun handia dute: hizkuntzan edo komunikazioan erosoago sentitzen da txiki-txikitatik bi euskalki menperatzen dituena. Igorrek ekar dezake ikaragarrizko bertso txukuna, ondo formulatua, potentea. Uste dut bertso munduko lan gehitxotan ari dela, eta oporrak behar dituela freskotasuna ekartzeko.

Txapelketa gazteentzako da. 25-30 urte bitartean hasi ziren Sebastian, Andoni eta hauek denak finalean sartzen. Nik ez dut aurtengoa eskandalosoki gaztea ikusten, Sustrai salbu. Biologikoki orain daude horrelako potajetan sartzeko. Gazte izatea gauza erlatiboa da. Lehen, txapelketa bozgorailu bakarra zenean, batzuek joaten ziren txapelketara bizitza osoan 100 saio eginda; eta orain ateratzen diren gazte batzuek 100 plaza urte batean egiten dituzte. Gazteak dira, baina eskarmentatuak.
Bertsolaritza aurrerantzean hauen bizkar doa. Eta «xaharrek» egingo dute bere tokia Lazkao Txikik bere garaian edo Lopategik egin zuten bezala. 20 urte barru, baina ez gutxiago, beste bertsolari zaharragoen bezeria eskasten joango da. Baina hori fenomeno naturala da