14. ibilbideak izaera zirkularra izango du, leku berean hasi eta amaituko dugulako. Abiapuntu-helmuga hau Tolosa izango da, Herri hau Tolosaldea eskualdeko erdigunea da.
Tolosako alde zaharretik ibaia zeharkatu, eta eskuinerantz Iruñearako bidea hartuko dugu. Horrela, ibilbide polit honen 8. kilometroan Lizartza zeharkatuko dugu.

17,5. kilometroan Nafarroaren barrenean dagoeneko, Arribe-Atallu nekazal udalerrian sartuko gara, lehenbizi Atallutik eta segituan Arribetik igaroz. Azken honetatik 700 metrora eskuinera Gaintzarako bidea hasten da, eta berau hartuko dugu. Lehenbizi Uztegitik pasatuko gara, eta handik gutxira, zuzen eta gorantz jarraituz, Txindoki inguruko mendien bista ikusgarria eskaintzen digun Gaintza herriska atsegina harrapatuko dugu.
Iruñearako errepidera itzuliz, gure hurrengo geldialdia berehala agertuko zaigun Betelu izan daiteke (26,5 km.). Hemendik aurrera ere bide ederra segituko dugu, gure eskuinaldean erreka polita lagun dugula. Horrenbestez, kilometro batzuk aurrerago, Azpirotz Gaina harrapatuko dugu, dagoeneko Aralargo atean kokatuz.

Mendatearen jaitsierak zuzen-zuzenean Lekunberriraino eramango gaitu, Nafarroako Aralar zeharkatzen duen errepide zoragarriaren abiapunturaino. Aralarren magalean ezinhobeto kokatua, Larraun bailara bukolikoaren populagune nagusi den honetan San Joan Bataiatzailearen eliza gotikoa nabarmenduko dugu. Arkibolta-arkudun atea eta erretaula nagusi barrokoa dira aipatzekoak.
Larraun ibaiaren iturburu ikusgarria bisitatu nahi badugu, herria zeharkatu ostean eskuinalderantz Iribasera abiatu, geroago hartuko dugun Baraibar-San Migel errepidea eskuinean utziz. Segituan aipatutako Iribas herrira iritsiko gara. Berau zeharkatu ostean, "Guadiana nafarra" deitzen duten Larraunen iturbururaino abia gaitezke.
Gure aurreko bidezidorrak (seinalizatua), Ertzillako zelaiak igaroz Aitzarreta iturbururaino eramango gaitu. Udaberrian bereziki ikusgarria da. Bertan Ertzilla ibaia jaiotzen da eta kilometro bat geroago (bere ezkerraldetik segitu dezakegu) lurpean desagertzen da. Hala ere, lehortutako ubidea beste kilometro bat segitzen badugu, berriz ere sortzen dela ikusiko dugu, ia herriaren parean.
Gehienez 5 kilometro dituen itzuli eder honetan, tartean ibaia lurperatzen den isurbidea, Legezalde amildegia eta iturbegi bat baino gehiago behatzeko parada dugu.

Gehienbat Oria ibaiaren ezkerraldean kokaturik, inauteri oso famatuak ospatzen dituen hiri hau XIX. mendearen erdialdean Gipuzkoako hiriburu izatera iritsi zen. Hiriburu izana, hainbat mendetan Euskal Herrian izan duen garrantziaren adibidea da. Alde zaharrean 700 urtetan zehar monumentu multzo zabala eta aberatsa egokitu da eta hainbat estilotan egindako eraikinek Gipuzkoako alde zaharrik osoenetakoa bihurtzen dute.

Berari buruzko lehen aipamenak XI. mendekoak badira ere, hiri gisa 1256an fundatu zen, segituan biztanleak eta merkataritza babesteko harresiak altxatu zirelarik. Geroago, Nafarroa eta Gipuzkoa arteko merkataritza derrigorrez Tolosatik igaro behar zela zioen 1442ko dekretuari esker, hiri honek garai oparoa ezagutu zuen.
XVI. mendean, burdinolak garatzen ari ziren garai berean, hiria sute batek suntsitu zuen eta berreraiki beharrean izan ziren. Hortik aurrera hiriak gainbehera egin zuen eta menpeko herri asko desanexionatu zitzaizkion.
XVIII. mendean ere zorte txarrak jarraitu zuen, zenbait uholde eta suteekin (gogorrena 1794an frantziarrak bertatik igaro zirenean). XIX. mende gorabeheratsuan Karlistadak eta gobernu aldaketak jasan zituen eta Gipuzkoako hiriburu izatea (1844-54) ezagutzeko zoria izan zuen. Hemendik aurrera, lehendik ezagutu zuen industrializazioa nabarmen bizkortu zen.

Hiri interesgarri hau bisitatzeko abiapuntu neuralgikoa Foruen plaza triangeluarra izan daiteke. Enparantza honek hiriaren erdigunean egoteaz gain, alde zaharra edo historikoa eta alde modernoa lotzen ditu.
Horrela, errepidearen bidegurutzearen beste aldean bata bestearen alboan Beotibar pilotaleku ospetsua, 1904ko Artxibo Probintzialaren aurrealde ederra eta San Frantzisko komentuaren eraikin trinkoa ikusiko ditugu, eta gure atzera so eginez aldiz, neoklasiko-isabeldar estiloko Kultur Etxea (Gipuzkoako Diputazioa izandakoa) eta bere ondoan antzina hiriko sarrera adierazten zuen Gaztelako atea.
XVIII. mendeko arku neoklasiko honek gaur egun alde zaharrerako ongi etorria ematen digu, harresi zaharretako ate batek betetzen zuen lekuan kokatuz. Arkua igaro bezain laster, eskuinetik ibairantz zuzentzea gomendatzen dizuegu, bertatik oso ikustaldi polita izango dugu-eta.
Atzean Eskolapioetako lorategiak ditugun bitartean eta ibaiaren beste aldean Zumardi Txikiaren berdegune luzea lagun dugula (honen atzean Santa Klara komentu-eliza barrokoa dugu), berehala aurrean dugun ibai gaineko arku-lerro luzeak gure arreta deituko du. Arkuok Zerkausia edo "Tinglado" izenez ezagutzen den azokarenak dira. Azoka itxurako eraikin luze eta baxu hau Tolosako deigarrienetakoa da, eta ibaiaren gainean oso irudi polita sortzen du.
Hau atzean utziz Idiakez jauregi barrokoaren parean geratuko gara (XVII. mendearen hasierakoa), Plaza Zarraren eskuinaldean. Enparantza honetan Udaletxe Zaharra altxatzen da (bitxia bada ere Tolosak bi udaletxe ditu).
Bere aurrean berriz ere ibairantz jotzen badugu, XVII. mendeko Aranburu jauregi ondotik igaro ostean (zelai eder baten alboan dagoen euskal barrokoko eraikinean sarrera nagusia, balkoia eta armarria nabarmentzen dira) Santa Maria elizara iritsiko gara. Gotiko garaikoa da (1548-1643) eta dorre barrokoa berriz, 1761ekoa da. Elizaren alboan Jesusen Bihotza plaza atsegina dugu, eta berau zeharkatuz apaiz-etxea.
Santa Mariari bira eman eta leku beretik itzultzen bazarete, Agintari kaletik eskuinerantz abiatzea aholkatzen dizuegu, karrika honetan zehar Andia dorretxearen hondakinak (armarria eta bi gargola) eta Berpizkundeko (XVI. m.) Atodo jauregiaren balkoi eta armarri ederrak aurkituko baitituzue.
Kalea amaitzean alde zaharra ondo ezagutu nahi izanez gero 180 graduko bira egin dezakegu ezkerrera, eta Korreo kaletik barnera gaitezke. Kale honen erdian Iturriza jauregia jasotzen da, XVI.aren azkenetakoa eta balkoi zentralaren alboetan armarri bana erakusten ditu.
Beste aukera bat zera izan daiteke, Korreo kale honetan sartu, eta berehala eskumara egin, zuzenean Plaza Berrian aterako baikara. Azokaren eraikina ikusiko dugu hor. Azken hau atzean utzi eta eskuinerantz joz hiria zeharkatzen duen kale-errepide nagusira aterako gara, eta gure aurrean Corazonistas eliza eta gaur egungo udaletxea agertuko zaizkigu.
Azkenik, Tolosako bisitaldia bi hauen ezkerraldean hurbil dagoen eta hasierako abiapuntutik ere gertu geratzen den Euskal Herria plazan buka genezake. Arkupedun enparantza itxi honen alde batean Justizi Jauregi zaharra ikusiko dugu. 1853ko neoklasikoa, material hobeko bi solairu dituenez inguruko beste eraikinetatik nabarmentzen da. Alde modernoan hainbat etxe burges eder ere ikusiko duzue.