H

Bai, baina hori nik esango banu, jende askorentzat iduri luke orain arte egindakoarekin ez naizela zoriontsu izan. Orain artean egin dudan proiektu bakoitzarekin –horrek dakarren guztiarekin, musikan ez baita dena polit– beti izan naiz zoriontsu, eta uste dut beti izan dudala jendeak arrakasta deritzon hori, zer den oso ondo ez dakidan arren. Orain artean 3.000 edo 5.000 disko saltzea arrakasta zen ekoizpena ordaintzeko adina bazen eta. Asko saltzen duen diskoa besteak baino hobea denik ez dut inoiz pentsatu.
Azken diskoa gehiago saltzea halako musika motekin dagoen korronte unibertsalari lotuta dator, bai. Frantzian adibidez denbora asko daramate euren musikak afrikarrenekin nahasten. Hemen oraintsu biztu da interesa, eta jada ez dago arazorik halako musika gustatzen zaizula esateko, edo emozionatzen zaituela, edo topikoetatik kanpo dauden sentsazioak sortarazten dizkizula.

Jendeak trikitixa oso musika purutzat eduki dezake, baina ondoko probintzia guztietako musiken eraginekin oso nahastua dago, eta baita musikari dagokion mendebaldar korronte batekin, armonia edota erritmoei dagokienez. Nik lehiaketatan trikitixa, porrusalda, arin-arina eta fandangoa jotzen nituenean zera pentsatzen nuen: gurea izango da. Baina Kantabriara, Asturiasera, Galiziara joaten nintzen, eta erritmo berberak topatu. Kantabrian 3x4 erritmoa duen fandangoari «a lo pesado» deitzen diote, eta arin-arinari «a lo ligeru». Carlos Nuñezekin «A Irmandade das estrelas» kanta grabatzerakoan Huriondo nire gaiarekin hasi genuen, eta gero galiziar jota batekin nahasten da, nik erabilitako erritmo berbera baita, eta gitarjole flamenkoa buleria batekin sartzen da gero, inolako problemarik gabe. Musikan denok elkar ezagutzen dugun parametrotan mugitzen gara.

Egia esan, piska bat aspertzen naute. Musikan teknika handia izan dezakezu, baina denbora behar duzu adierazten jakiteko. Gazte horietako askok nik baino hobeto jotzen dute instrumentua, baina iruditzen zait ez dutela karisma landu, zerbait adierazi beharra. Ez dut uste eszenatoki batera igo eta serio jartze hori... oso hotza da. Gazte jendeari ezin diozu exijitu eszenatokira igo eta lau abesti asmatzea, ez da hain erraza. Nik 80ko Txapelketako diskoa ehundaka aldiz aditu dut etxean. Zerbait berezia zegoela nabaritzen nuen hura aditzean, baina aitortu behar dut oraingo txapelketek ez nautela emozionatzen, eta hori oso esanguratsua da. Horrek trikitixa sustatzen lagunduko al du, edo musika sustatzeko? Zalantzak dauzkat. Bestalde, kritika bat egiten dut: Txapelketak ikusten ditudanean ez dut ikusten zein kanta den, ezta egilea nor den ere. Nire kantak jo dituztela ikusi dut eta ez zuen ezer jartzen. Nik ezin dut disko batean «Penny Lane» grabatu eta Kepa Junkerak egin duela jarri; John Lennon-Paul McCartney jarri beharko dut. Horrek musika honekiko dagoen errespetu falta adierazten dit. Badirudi pandereta eta akordeoiarekin egindako musikak ez daukala egilerik, ez daukala dedikaziorik, estudio bateko lana, ez eta sentsazio batzuk ere.

Trikitixa disko klasikoekin emozionatzen jarraitzen dut nik: Laja eta Landakanda, Ramuntxo ta Iturbide, Fasio, Leon, Maurizia... Horiek dira emozionatzen nautenak eta jendeari gomendatzen dizkiodanak. Gero saiatu den guztiari buruz, bada, gauza asko egin dira denbora tarte laburregian, eta ez dakit jendeak oso ondo liseritu dituen proposamen guztiak, edo hori guztia egiteak suposatzen duena. Niri Tapia asko gustatzen zait, egin duena egin duela ere, musikari handietakoa iruditzen baitzait. Besteei buruz, egia esan piska bat kanpoan gelditu naiz. Arrakasta izan duen gazteen belaunaldia ere badago, baina ni ez nau gehiegi emozionatzen, errespetatu egiten dudan arren.
Orain dela hamar urte trikitixaren adierazpen handiena Txapelketa zen. Ematen zuen irabaziz gero errealizatua sentituko zinela. Irabazteko asmoz joan nintzen ni, nire musikarekin joan ere. Ez nintzen parte hartze hutsera joan, ezta probokatzera ere, publikoaren zati bat nire jarrerarekin harritu bazen ere. Nik pentsatu nuen bi neska haiek pozik zeudelako dantzatzen zutela twist-a nire aktuazioak iraun bitartean (eta ez kritika egiteko). Dibertitzera behintzat ez nintzen, ez, joan, beldurgarria baitzen belodromoko 8.000 pertsona haiei aurre egitea, musika hau den xumearekin eta eszenatokian sentitzen duzun biluztasunarekin. Oso argi daukat gainera musika ezin dela puntuatu, inork ezin diola nere kanta bati 4,5 edo 9,3 bat jarri.
86an ez genuen Txapelketa irabazi, baina toki askotatik deitzen hasi zitzaizkigun eta lehenengo grabaketak egin genituen. Euskal Herritik kanpo ikastaroren bat egiteko zortea izan nuen, eta kanpoan nengoela konturatu nintzen bazela teknikoki hemengook baino okerrago jotzen zuen jendea baina musikari buruzko ezagupen handiagoa zuena, munduko toki askotako musika ezagutzen zuten. Zer pentsa eman zidan. Ezagutu nituen musikari batzuk ez zutenak musikarik egiten erromeria gehiagotan jotzeko, edota txapela irabazteagatik, ez eta inolako elkartetan egoteko ere. Ene buruari galdetzen nion: Astor Piazzolak txapelen bat izango ote du? Diruagatik jotzen al du? Eta hemen gehiago baloratzen zen egin izandako plaza kopurua musika bera baino. Musika azalezinagoa da. Ezin dituzu gauzak diruagatik, ezta arrakastarengatik egin; batzuetan kointzidi dezakete, baina askotan ez. Nire lanagatik ezagun nazatela interesatzen zait.

Ez diot inoiz urdaiazpikorik inori oparitu. Pertsona zuzena izan naiz, eta deitu edo idatzi didan bakoitzari erantzun egin diot. Estatu mailan Radio 3ekin konturatu naiz zeinen garrantzitsua den zure musika heda dadin. Bestalde, Europan hainbat aldizkari espezializatu dago, eta zugan fijatzen badira oso garrantzitsua da atera ahal izateko. Ahoz-ahokoa ere oso garrantzitsua da, akordeonista asko ikastaroetan ezagutu nituen, eta haien giroan ezagutarazten zaituzte... ateratzea ez da hain zaila.
Nik beti izan dut gauza ezberdinak egiteko grina hori, eta musikak esan nahi duen guztiaz zalantzan jarraitzeko beharra daukat. Ez dakit musikan ezer asmatzeke badagoen, ni neu geroz eta musikari mugatuagoa sentitzen naiz. Jendeak gehiago dakizula uste duenean, niri geroz eta gutxiago dakidala iruditzen zait musikaren misterioaz. Musika gauza asko dira: jolasa, jakina, baina baita bizitzarekin oso lotuta dagoen zerbait, zure burua justifikatzeko modu bat, zerbaiten bilaketa eskuraezina. Musika utopia bat da.

Titulua Astor Piazzolagandik hartu nuen, beti gustatu izan baitzaizkit haren tituluak: «Buenos Aires Hora Cero» edo «Tango Hora Cero». Tituluaren indar hori gustatzen zitzaidan: «Violentango», «Meditango»...
Proiektu bakoitzak beti hainbat bide zabaltzen dizkizu, gero hartu ditzakezunak ala ez. Disko honetatik, aurrekoetatik bezalaxe, pistak agertu dira: proiektu eta ideia asko jaiotzen dira disko honetan. Musikari bakoitzarekin aztertu dugu norberaren musikak zer eransten dion bestearenari, elkar aberastuz. Haietako bakoitzarekin hamaika esparru zabaldu ditugu, diskoan agertzen direnez gain. Tituluan orduaren erreferentziak abiapuntua ere adierazten du, aurreko lan orduak beti ere ahaztu gabe.
Bestalde, ziklo bat itxi nahi izan dut, eta ni natorren inguru honi eskaini, zeren beharbada baliteke ingurune hau niretzat garrantzitsu izatea, eta baliteke ere ezetz. Beharbada trikitixaren munduan hainbat gauza defendatu eta azaldu behar izateak nortasun jakin bat eman dit, eta horrek ere indartu egin nau. «Bilbotarra zara eta trikia jotzen duzu?» eta halakoak entzutean hainbat galdera sortzen baitira; eta honek zergatik esan dit hau, pertsona horrek zergatik pentsatzen du musika leku honetakoa dela, zeren musika edozeini gusta dakiokeen gauza baita eta edozein pertsona hori musika horretan sar daiteke, ezta? Diskoan guzti hori adierazia dago.

Gauza guztietan bezala, beti egon behar du arduradun bat erabakiak hartuko dituena. Askotan lan nekeza da zu baino jakintza handiagoa daukan jendea `zuzendu' behar duzulako, baina zuzendari artistikoa zu zeu zara. Doinu edo erritmo jakin baterako musikari egokiena zein izan daitekeen pentsatu behar duzu, eta baita horrek zer erantsi diezaiokeen kantari, edo zer sor daitekeen une horretan. Denetariko erantzunak sortu dira: Bela Fleck-ekin gaia inprobisatu egin genuen bera hemen zela; Dulce Pontesi musika bidali nion, eta Donostiara kantatzera etorri zenean dena prest zekarren; lehenengoan grabatu genuen; La Bottine Souriante-koek idatzia ekarri zuten; Hedningarnakoek euren estudioetan grabatu zuten...

Beti ikusten dut neure burua beste aldean, eta ez publikoa. Nire gurasoen gustuak asetzeko edo koadrilako aspaldiko lagunentzako idatziko banu ezberdina izango zen dena. Txapelketa haietan ere epaimahaiak entzun nahi zuena jo izan banu... Zinez uste dut niretzat jotzen dudala, nik sentitzen dudanarentzat. Hala ere, gustatzen zait jendeak nire musikaz gozatu ahal izatea, eta ondo pasatzea, eta ikusi dezaten ezberdina den zerbait egiteko gogoa dagoela. Baina ezin duzu idatzi 15 urtekoentzat, edo 30ekoentzat, edo 60koentzat. Zergatik atsegin ditut nik hilik dauden musikariak –oraindik ere iraultzaileak iruditzen zaizkidanak–, eta beharbada harritu beharko nindukeen 18 urteko batek egiten duen musikak zergatik aspertzen nau?

Ez nago ados: ez dut nahi dudan musikarik egiten, nahi dudan musika zein den ez dakidalako, utopia bat baita. Astor Piazzola edota Hermeto Pascual entzuten hasten naiz... eta musika hori egin nahi nuke. Chucho Valdes entzun berri dut pianoa zuzenean jotzen Bilbon, eta Chucho bera izan nahi nuke une horretan, nahi dudan musika horixe da une bakoitzean. Salmentak koiunturalak dira, ni pozik nago disko bat egitea lortzen dudanean edo egiten dudanarekin dibertitzean, edo baita orkestrarena sofritu dudanean ere.

Nik uste dut aukera pertsonala dela hori: izan ditzakezu 20.000 eskaintza, baina zuk ez baduzu inora joateko beharrik, edo ezer sentitzeko beharrik... Hara, orain dela 15 urte kontzertu bat interesatzen bazitzaidan urrunera joaten nintzen hura ikustera. Chick Corea ikustera Bordelera joan ginenekoa gogoratzen dut: arratsaldean iritsi ginen eta musikariak probatzen ari ziren... zirraragarria zen. Nire ustez orain denbora falta da jendeak gauza horiez gozatzen ikasteko, baina orain behintzat aukera bat izango duzu. Guk ez genuen halakorik, eta horrexegatik bilatu egiten genituen eta garrantzitsuago ziren guretzat. Beharbada orain, etxean izanda, ez duzu horrenbeste gozatuko, ez da izango hain hunkigarria, agian askoz hotzagoa da