«Mendiak, pertsonak bezala, ez dira altueran neurtzen»

2021eko uztailaren 19an

Antton Iturriza mendizale donostiarrari elkarrizketa
«Mendiak, pertsonak bezala, ez dira altueran neurtzen»
ANTTON ITURRIZA
Mendizalea izan zara betidanik. Hasteko, azal ezazu nola izan ziren lehen pausoak.
Uste dut denonak bezala. Lagun taldean, nora gindoazen jakin gabe, nondik igo eta nondik jaitsi, ostiral santu batean Erniora joan ginen. Beti izaten da gogoan eskolako lehen eguna eta mendiko lehen eguna. Ni ere biekin gogoratzen naiz. Eta ez dakit lehen maitasuna izan zelako-edo, harrezkero asko atsegin dut Erniora joatea. 15 urte nituen lehen aldian. Oso mundu handia iruditu zitzaidan mendikoa, misteriotsua... Billabona ondoko mendixka bat ikusi eta «Ernio zenbat aldiz izango da hori» galdetu nuela ere gogoan dut. Gero, betikoa, lagun taldea mendiaren inguruan mugitzen bada, pixkanaka barneratzen zoaz, zure mundu ia osoa mendiaren bueltan egituratu arte.
Eta mendia eta kazetaritza uztartzen noiz hasi zinen?
Bizitza honetan askotan bezala ia ustekabean. Mendian bezala da, bide bat hartu eta ez dakizu noraino eramango zaituen, ezta? Mendi kazetaritzak tradizio handia izan du Euskal Herrian. Gerra aurretik, adibidez, baziren mendiko informazioa jorratzen zutenak, Luis Pedro Pea Basurto, Antonio Ferrer, Pyrenaicako zaharrak... Eta gu, azken finean, haien jarraitzaileak besterik ez gara.
Nola hasi nintzen? La voz de España desagertu zen; egunkari hartan bazegoen Federazioarekin lotutako mendiko orrialdea eta haren ardura Federazioko kargudun batek eramaten zuen, Jesus Mari Alquezarrek. Harek kargua utzi behar zuenean esan zidan ea zuzendaritza berria aukeratu bitartean orrialdearekin jarraitu nahi nuen, eta nik baietz, idaztea ere atsegin bainuen. Halaxe, lehen orria hautagai ziren biei - Jesus de la Fuente eta Antxon Bandres- egindako elkarrizketarekin osatu nuen. Otsailean bete ziren 20 urte hori gertatu zenetik. Antxon Bandres hautatu zuten lehendakari eta haren talde berriak jarraitzea eskaini zidan. Hor nabil geroztik. Ondoren Federazioarekin banatzea etorri zen, informazio zabala emateko orrialdeak ez zuela Federazioarekin lotuta egon behar uste bainuen.
Eta «Egin»en noiz hasi zinen?
1977an, sortu zen egun berean, ostegun batean. Harrezkero hemen ari naiz. Nik beti esan ohi dut mendizaleak izanik, mendiko kazetaritzan militantzia mantendu dugula. Modu horretan beste komunikabideetan ere sortu dira mendiko sailak , «El Diario Vasco»n, orain «Euskaldunon Egunkaria»n... Gainera, konpetentziarik ez dago, elkarrekin ondo konpontzen gara, eta benetan panorama polita dugu hemen Euskal Herrian. Hain zuzen, horixe da euskal mendizaletasunaren berezitasunetako bat, estatu mailan ez baita hemen bezala mendiko informazioa jorratzen. Nahikoa aurreratuak gaude.
Mendiko berriemailearen lana nola ikusten duzu: informatzaile huts bezala, hezitzaile bezala, biak?
Mendiko kazetaritza egiten dugunak zortedunak gara, mendia oso mundu aberatsa delako. Beste kirolek badute dimentsio mugatu bat: lehiaketa, denbora, arauak... Izadiarekin halako harremanik ez da beste kiroletan ematen. Izadiaren baldintzak, gainera, oso inportanteak dira mendian, eta ez hainbeste beste kiroletan. Abenturaz eta ezustekoz betetako mundua da mendikoa. Horrek zer dakar? Pizgarri bat batetik, eta arriskua bestetik.
Horregatik oso atsegina da mendiari buruz idaztea. Baina aldi berean argi horrek badu bere itzala, didaktikari, prebentzioari dagokiona hain zuzen ere. Izan ere, mendia bere goimailara eramanda, onartu behar da arriskutsua dela, eta guk hor badugu gure ardura puntua. Aholkuak ematea erraza da, gero jarraitzea ez hainbeste, baina mendiko berriemaileok saiatu egin behar dugu heziketa, didaktika on bat bideratzen. Beste kiroletan ez da hori gertatzen: eskubaloiari buruz idazten duenak ezin du jokalarien lesioak eragozteko ezer egin. Mendian, ordea, lesioak gutxi eta hildakoak dezente izaten dira. Beraz, gure eginbeharra jendearengana iristeko dugun ahalmen hori aprobetxatzea da.
Heziketa hori ekologismo mailara ere eraman liteke eta hor bada aspaldiko eztabaida. Hau da, berriemaileak hemen Euskal Herriko bazter ezkutu horiek ezagutarazi behar ditu, edo aitzitik, lehengo berean mantentzeko isilik gorde behar ditu?
Hor bi bide ezberdin daude. kanpoan hotz egiten badu zer egin? Etxeko babesean geratu edota ondo jantzi eta kalera atera? Eztabaida horretan berdin. Aukera bat da jendeari ez erreferentziarik ematea bazter horiek ezagutu ez ditzan. Izan ere, inguru batzutan kalte nabarmenak egin dira. Eta beste jarrera da jendea hezitzea. Nik uste dut lekuaren araberako neurriak hartu behar direla. Hau da, badira inguru batzuk oso sentsibleak direnak eta hor kontuz ibili behar da. Izadia eta konkretuki Euskal Herria emakume bat bezala da, ezagutu egin behar da maitatzeko, eta ezagutzeko aukerak eman behar dira. Horretan nik beti izan dut maisu Luis Pedro Peña Santiago. Gauza asko erakutsi zizkigun, besteak beste gure historiarekin eta kulturarekin harremanetan jarriz Euskal Herrian bertan nola abenturatxoak bila daitezkeen.
Gorago joanik, Himalayara adibidez, hor bai, hor uste dut muga batzuk jarri behar direla, leku batzuetan behintzat ikaragarria baita masifikazioa eta inguru hura, berriz, oso sentsiblea da berez. Gai honetan nahikoa ezkorra naiz, izadia eta interesak aurrez-aurre jartzen direnean, galtzaile beti izadia ateratzen delako hasi Himalayatik eta Uliaraino.
Ekologismoarekin jarraituz, Euskal Herria gutxinaka Parke Naturaletan ari dira banatzen. Zer iruditzen zaizu?
Kontraesan asko ikusten ditut. Parke Naturalak egin behar dira, bai, baina zentzu batekin eta jendeak erabiltzeko moduan. Konparazio batera, Teiden jendeari ez diote mendira oinez igotzen uzten, baina gailurretik 100 metrora milaka lagun igotzen dira egunero teleferikoan. Durangaldean ere, badugu Parke Natural bat, baina bere barruan harrobiak mendia jaten ari dira, eta borroka horrek oraindik jarraitu egiten du. Gizarteak erronka ezberdinak planteatzen ditu garai bakoitzean. Gure aiton-amonen garaian ez zegoen Parke Naturalen beharrik eta haiek oso ondo zaindu zuten ingurua. Guk gaur egun ahalmen izugarria dugu; jende asko hurbiltzen da mendira eta interes asko sortu dira. Zer gertatu da adibidez Valderejon? Lehen apenas joaten zen jenderik Valderejora, baina Parke Nazional egin zutenetik, etiketa horren erruz jende asko eta asko hurbiltzen da. Arazo gaitza da konpontzeko. Nekazarien, abeltzainen eta baso jabeen interesak daude batetik, eta jendeak izadiarekin harremanetan jartzeko duen beharra bestetik.Belaguan, kasu, bertakoek ez dute hura Parke Natural izendatzea nahi, mugak jarriko dizkietelako, eta egia esan, inguru hartan egindako kalteen errudun ez dira eurak izan. Gu gara kalte horien sortzaile. Orduan egin behar dena da jendeari mendira hurbiltzeko bideak ez erraztu, ez pistak mendi puntaraino egin. Izan ere, jendearen gehiengoak, zorionez, ez du ibiltzea maite, eta orduan, bide horiek ez bazaizkio errazten jendea, 4X4ak, mendiaren magalean geratuko dira, eta kalteak ez dira hainbestekoak izango.
Gaiez aldatuz, euskal mendizaletasunaren osasuna ona da. Gazte asko dator indartsu, maila tekniko handikoa, baina asmo handiei ekiteko dirua falta zaie.
Babesleak ere ez dira ezezagunekin ausartzen. Nola apurtu liteke kate hori? Gu ere horretan errudun bagarela, zortzimila metroko mundu hori gehiegi goraipatu dugulako. Baina mendiak ez dira soilik goraka neurtzen. Alpinismo aldetik esperientzia politak izateko badirela mendi garesti horietara joan gabe aukera ugari. Gertatzen dena da mendi horiek -gero eta gutxiago hala ere- interes biziagoa sortzen dutela jendearengan eta komunikabideengan. Baina hasi gara bestelako esperientziak, mendi bajuagoetako aktibitateak kaleratzen.
Zortzimilako batera joateko dirurik izan ez arren, Pirinioetan, Alpeetan, Andeetan eta Himalayan bertan badaude asmo interesgarriak. Izan ere, mendiak, pertsonak bezala, ez dira altueran neurtzen. Egunen batean iritsiko zaie zortzimilako bat igotzeko aukera, baina ez dute presarik eduki behar, ez dute itsu-itsuan zortzimilako baten bila jo behar.
Gainera, azkeneko urte hauetan alpinismotik eskaladara gertatzen ari den bilakaera nabarmena da.
Bai, eta hori teknikak izan duen bilakaeraren ondotik etorri da. Teknikaren hobetzea, nolabait, Yosemiten sortu zen, eta handik mundu zabalera hedatu. Lehen ezinezkoak ziruditen bideak, edo artifizialean izugarrizko ahalegina egin ondoren gainditutako bideak, orain errazago eta modu garbiagoan egiten dira. Horrek horma handien eta big wall eskaladaren dimentsio zeharo berria ekarri du, eta Euskal Herrian sortu dira eskalada mota honetan ale oso onak. Etorkizuna hemendik ikusten dut nik. Jendeak oraindik ez daki baloratzen zer den horma batean 25 egun hamaka batean zintzilikatuta egotea. Hori niretzako Himalayako edozein eskalada baino gogorragoa da.
Bestalde, abentura horizontalen garaia apaldu egin da zertxobait. Nola ikusten duzu geroa?
Abenturak edonon bilatu litezke, baita itsasoan ere, eta horren adibide oso ona Julio Villar izan zen. Berez abenturazalea denak bilatuko ditu bideak jarraitzeko. Abentura horizonatalak zergatik ez diren hainbeste egiten? Batetik mendi gehiago daudelako eta aukera gehiago ondorioz. Josu Iztueta, Angel Ortiz eta hauek aitzindariak izan ziren, eta beharbada jarraitzailerik gabe geratu dira. Pena da, zeren hauek bat egiten zuten garai bateko abenturazale erromantiko haiekin, izugarrizko zeharkaldiak egiten zituzten haiekin, ezta? Berpiztuko da giro hori, sortuko da jende berria horrelako asmoei heltzeko. Gu hilko gara, baina zorionez abentura ez da inoiz hilko.
Mendizale beteranoek beti aipatzen dute kate bat: Pirinioak, Alpeak, Andeak eta, zortea izanez gero, Himalaya. Egun kate hori apurtu eta salto gehiago egiten direla ez duzu uste?
Bai, karrera azkarrak egiten dira gaur egun, baina kontutan izan behar da mundua asko txikitu dela. Gu Mont-Blanc-era joan ginenean oso urrun eta oso altu zegoela iruditzen zitzaigun. Garaiotan, ordea, asteburu luzeren batean jendea joaten da Alpeetara. Lehen Aralarrera joateak meritu handiagoa zuen kasik, gaur Pirinioetara joateak baino. Distantziak ez dira jada muga. Mugak buruan daude. Arazoa, gaur egun, zera da: mendi batzuk eskatzen duten esperientzia bildu baino lehen iristen dela jende mendi horietara.
Mendizaleak berriemaileari kontatzen dionetik errealitatera tarte handia dagoela uste duzu? Bide horretan galtzen da zerbait?
Galdu zalantzarik gabe. Sentsazioak mendizaleengandik kazetariarengana pasatzean beti galtzen da zerbait. Hala ere, ni saiatzen naiz bizitzen gauza bera, saiatzen naiz margolari lana egiten. Errealitatera hurbilen dagoena argazkia da, baina nik argazki hori hartu eta neure marrazkia, neure interpretazioa egiten dut. Datu objetiboak eta errealak ere agertzen ditut. Esperientzia bakoitzaren atzean dagoena, mendizalearen hitzen atzetik dagoena ulertu behar dugu eta adierazi. Giro, egoera eta bizipen asko imajinatu egin behar ditugu mendizaleak aipatzen ez dituelako, ezta? Esan nahi duena ulertu eta hori islatu behar dugu. Margolari orok ez du estilo bera eta interpretazioa ere ez da bera.
Himalayako espedizio bat beheko kanpamentutik jarraitzeko aukera izan duzun kazetari bakarretakoa zara, 990ean eta 91n Everesten. Nola izan ziren esperientzia haiek? Lagundu dizu horrek gero gauzak hobeto konprenitzen?
Garai hartan ikusten nuen ingelesek Everest igo zuten lehen aldian kazetariak zeudela beheko kanpamentuan eta guk ez genuela oraindik pauso hori eman. Beti egoten ginen handik zer berri iritsiko zain. Bestetik, bistakoa zen espedizioen eskakizun publizitarioak gero eta handiagoak zirela, eta 1990ekoak, konkretuki, aurrekontu handia zuen. Ondorioz, beharrezkoa zen proiekzio informatibo handia izatea hori nolabait orekatzeko. Ez zen erraza izan, eta mendizaleen aldetik errezeloak egon ziren, hasieran espia baten modukoa bainintzen eurentzako. Gero, ordea, ondo moldatu ginen. Hori bai, Estokolmoko sindromearen antzeko zerbait sortzen da. Alegia, euren gora-behera eta sufrimenduak hain hurbiletik jarraitzen nituenez, konturatzen nintzen kazetari baino gehiago espediziokide bat gehiago nintzela. Garbi ikusi nuen ere, hona etorrita ez garela gauza izaten trasmititzeko horrelako mendi bat igotzen zenbat sufritzen den. «Bigarren kanpamentutik hirugarrenera igo ziren» diogunean, tarte horretako sufrimendu, gora-behera, susto eta abarrak papereratzeko ez gara gai. Hori hurbiletik ikusi behar da ulertzeko.
Eta 1991ko esperientzia?
Oso ezberdina izan zen, komunikabideak zuzenean egin zirelako. Beste pauso bat ekarri zuen horrek, espedizioen isolamendua hautsi egin baitzen. Batzuen iritziz txarrerako; nire ustez, ondo erabiliz gero behintzat, hoberako, batik-bat publizitate aldetik. Egun publizitateak informazioa behar du, informazioa maiz eta freskoa. Eta hori satelite bidezko tramankulu hauen bitartez lortu dezakegu soilik. Beno, laster batean telefono mugikor horiekin ere lortuko da, satelitea jartzeko plana egina dago-eta. Internet bidez ere Everest edo Manasluko beheko kanpamentutik informazioa jasotzen hasiko gara eta hori mendia komerzializatzeko bide bat izango da.
Himalayistak `pasta' bereziz eginak daude, Juanito Oiarzabalek dion bezala?
Ez himalayistak bakarrik, nik uste dut mendizale guztiak. Mendizaleak, jada maila altu batzuetara iritsita, idealista batzuk dira, gainerakoan ez dago hara joan eta jasaten dituzten arrisku eta gora-behera guztiak jasaterik. Gainera, dirurik ez dago tarteko, nahiz eta batzuk modu eskasean bizitzeko adina irabazten duten. Ez dakit mendizaleak pasta ezberdinez eginak dauden, ez dut pentsatzen estralurtarrak edo aparteko arraza batekoak direnik, baina idealistak dira.
Euskal Herrira bueltatuz, mendi talde batzutan autobusak betetzeko arazoak dituzte. Jendeak bere kasa jotzen du mendira, eta zato eta lagunarteko giro hori ez ote den desagertzen ari kezka badago. Hau da, egun era inbibidualizatuagoan ez al dugu jotzen mendira?
Ez pentsa. Lehen garai batean bai, izan zen krisialditxoa, baina azken aldian uste dut berriro berpizten ari dela giro hori. Gure mendiko orrialdeetan ere ikusten dugu nolako zerrenda puska ateratzen dugun astero taldeen irteerekin. Pentsatzen dut jendeak harremanetan jartzeko beharra duela, eta mendia horretarako bitarteko ezin hobea izan da gure herrian. Zuk ez zenuen ezagutuko, baina garai batean Tolosan elkartzen ziren beren abiapuntura zihoazen autobus asko, eta giro oso polita sortzen zen. Egun ere, edozein negoziotan bezala, gauzak ondo eginez gero, bezeroak etorriko dira, eta autobusak beteko dira.
Euskal Mendizale Federazioa da Euskal Herriko zazpi lurraldeak biltzen dituen bakarra. Horren alde zuk zeuk ere nahikoa indar egin zenuen. Geroa nola ikusten duzu?
Mugak gure buruan daude; ez dago mugarik edo hormarik Nafarrora edo Iparraldera joateko. Harreman hori guk nahi bezain sakona izango da, estua eta aberatsa. Borondatea badago gauzak denon artean eta elkarrekin egiteko, ez badago bakoitzak bere aldetik eraman nahi duen borrokarik, eta nik horrelakoak asko ikusi izan ditut, pentsatzen dut Federazioak ere aurrera egingo duela zazpi herrialdetako ordezkaritzarekin.
RAMON OLASAGASTI
29-33

GaiezKirolaMendizaleta
PertsonaiazITURRIZA1
EgileezOLASAGASTI5Kirola

Irakurrienak

Matomo erabiliz

Euskararen konplizeak Gasteizen

Cira Crespo

Elbira

Iban Gonzalez

'Intensa'

Maialen Arteaga

Efemeridea: Perun Tupac Amaru II.a Cuscoko Armen Plazan torturatu eta exekutatu zuten espainiarrek

ARGIA

Enekoachen 'Lurrarekin konexioa' saioa Amillubi festan

ARGIA

Heziketa perfektuaren sindromea: nekeak jotako gurasoak eta presioak itotako haurrak

Mikel Garcia Idiakez

Azkenak

2024-05-18 | ARGIA

"Ez da 'zistitis', Manolo da"

MULTIMEDIA - BTN

2024-05-18 | ARGIA

Gregoren bakarrizketa umoretsua Amillubi festan

MULTIMEDIA - ekitaldia

2024-05-17 | Jon Hidalgo Gereñu

Netanyahuk ez dauka “gerra osteko” planik Gazarako

Yoav Gallant Israelgo Defentsa ministroak publikoki leporatu dio Netanyahuri “gerra” amaitzerako planik ez izateak Israel behartuko duela Gazan kontrol militar eta zibila inposatzera. Palestinako Aginte Nazionalaren egitekoari buruzko eztabaidak talkak sortu ditu... [+]

2024-05-17 | Beranduegi

4x16: Nire kebaba defendatuko dut

MULTIMEDIA - Beranduegi

2024-05-17 | ARGIA

LGTBIfobiaren aurka egingo dute ostiral arratsaldez manifestazio ugaritan

LGTBIfobiaren aurkako eguna da maiatzaren 17an eta arratsaldez mobilizazio ugari izango dira Euskal Herrian barrena. Albistearen bukaeran ematen dizuegu horietako batzuen berri.

Eguneraketa berriak daude