«Egungo botere mekanismoak sakontasunean biziatuta daude»

1994ko abenduaren 18an

Jesus Arpal EHUko irakasleari egindako elkarrizketa
«Egungo botere mekanismoak sakontasunean biziatuta daude»
JESUS ARPAL
Hizketarako gogotsu topatu genuen unibertsitateko bulegoan jarri genuen zitan. EHUko irakasle, luzatutako galderak arrapaladan erantzun zizkigun Jesus Arpal soziologoak. Ez, nonbait, behar hainbateko azkartasunez, ustekabea ondoren izan baikenuen. Gaueko 8.30ak jota, fakultatea itxirik, ordu erdira erreskatatu bitarte luze eta patxadaz hitz egiteko aukera suertatu baitzitzaigun fakultateko sarrerako ataria ere.
Orain dela gutxi, Donostian, hiria ardatz zuenmintegi bat zuzendu duzu. «Hiria: bizigune eta errepresentaziogune». Luze aztertuko zenituzten gaurko hiriaren funtzioak.
Artelekuk ematen zuen aukera bailatu nahi genuen, eta honela hiriaren inguruan egon daitezkeen kontzepzio desberdinen arteko topaketa bat antolatzeko beharra ikusi genuen. Zehazkiago, hiriak duen esanahia aztertzen dabiltzan pertsonen artekoa bereziki. Izaera interdiziplinarra eman nahi genion topaketari, eta artistak, arkitektoak, literaturgileak, filosofoak, soziologoak... oso jatorri desberdinetako jendea bildu genuen.
Arazoa, oinarrian, bizi garen mundua den hirian, ea zein puntutaraino zentzuz bizi daitekeen jakitea da; azken batean, erosoa, gratifikantea, aberasgarria izateko, pertsona denaren gainetik onartuko den ingurua ote den ala ez. Bestetik, kontzepzio honekin batera jendea batetik bestera dabilen gunetzat ere har daiteke hiria. Zentzu honetan, mugarik gabeko espazio bezala ulertuko litzateke, pertsonak mugitu bakarrik egiten diren gunea. Bikoiztasun honen inguruan sakondu dugu mintegian.
Euskal Herriko hirien artean halako oinarrizko egitura aldeko desberdintasunik dagoenik ikusi al duzue?
Euskal Herriko hiriek oso pisu, esanahi, presentzia intentsoa dute, ez biztanle kopuruaren ondorioz edota okupatutako espazioaren ondorioz, herri honen eraikuntzan duten pisuaren ondorioz baizik. Zentzu honetan, kanpoko hiriekin konparatzean, inpresio faltsua eman ohi dute. Gaurko euskal gizartearen artikulazio guneak dira hiriak, eta hortik jaso dute herri honetan daukaten esanahi eta pisu berezia.
Hiriaz gutxi hitz egin da, eta gehiago mitoen inguruan aztertu da Euskal Herria historikoki. Askotan horrela azaldu ez bada ere, Euskal Herriko hiriak beti izan dira erreferentzi gune bereziak. Tentsio aldi garrantzitsuenak beti hirien inguruan gertatu dira. Beraz, biztanle kopuru aldetik oso txikiak izanda ere, Euskal Herriaren estrukturazio aldetik beti artikulazio elementu nagusiak izan dira. Bakoitzak baditu berezitasun nabariak. Industrializazioak Bilbo markatu zuen, eta finantza, errekurtso eta industria gune bihurtu. Gasteiz, berriz, prozesu honek bertan eraginik izan ez zuenez, 50eko hamarkadara arte ia, hiri oso probintzianoa gelditu zen, oso merkatal izaera tradizionala zuena, eta 60-70eko urteetatik aurrera bereziki garatu zen. Donostiaren kasua bereziagoa da, tradizio turistikoa, industriala eta arrantza munduak batzen direlako bertan. Ondorioz, periferiara begira garatu da Donostia. Iruñeak garrantzia historikoki markatuagoa izan du, eta beste euskal hiriekiko erreferentziak bere kasuan ugariak diren bezala, Baionaren kasuan, azterketa zaildu egiten da, mugak historikoki halako etena ekarri izan duelako.
Desberdintasun hauek euskal espazio kolektiboan tentsioaldiak eragingo dituzte, mentalitate kolektiboan beti bakoitza funtzio konkreturen batekin lotu nahiko delako, eta horrek horien arteko lehia ekarri ohi du. Hori normala izaten da edozein gizarte egituratu nahi izaterakoan. Gurean, hori bai, bestetan ez bezala, historikoki halako desberdintasun nabari eta funtsezkorik ez da izan, esate baterako, Katalunian hirien artean izan diren bezala.
Hiriaren ezaugarriak, oro har, laburbildu al litezke?
Lehendik genuen hiriaren eredua Mendebalderako genuen. Ikuspegi horrek hondoa jo du. Munduan zehar dauden bilakaerak izugarri desberdinak dira, areago Hirugarren Munduan. Zehaztu daitekeen gauza da, azken batean, hiriak elkartruke gune bihurtu direla. Bereziki gaurko produkzio sistemak antolatzen joaten direna, eta honen harian, hiria inplosio gunea dela esan daiteke, non hainbat faktore elkartu eta beren artean erlazio intentsoa ezartzen duten. Hiriek arlo ekonomikoa, politikoa, erlijiosoa... harreman estuan elkartu dituzte. Gerora mugimendu oso zabala aurrikus daiteke, estatuen gainetik hirien arteko komunikazioa eta interdependentzia areagotuko duena, eta hemendik datoz Europan gero eta sarriago ematen ari diren hirien arteko laguntza akordioak, hiriak, merkatu zabalago baten konexio puntutzat ulertuta.
Donostiako Arteleku edota Koldo Mitxelena bezalako kultur zentroen garrantzia hiri batean neurtu al daiteke?
Kultur politikak dira hiriak dinamizatzen dituztenak. Politika ekonomiko-industrial hutsek, dagoeneko, ez dute hirian eragiten. Horien ondorioz, hiriak kongestionatu egiten dira, eta ondoren arazo bihurtzen. Ikuspegi honetatik, kultur zentro irekien garrantzia hiriaren garapenean handia da, eta gero eta beharrezkoagoak dira.
Beste gai batera joz, ikuspegi soziologiko batetik, gizartean ustelkeriaren fenomenoa nola azal daiteke?
Klase politikoak boterea nola gauzatu behar duen aztertzerakoan oraindik ere arazoak daudela ikus daitezke, azken batean frankismoaren erreferentzia, maila honetan ere, oso determinantea izan delako. Aginte taldeak aldatzea ez da nahikoa izan, eta ez dira konturatu botere mekanismoak sakontasunean biziatuta zeudela, eta horiek aldatzeko beste kultura behar da. Kultura politikoaren arazoa da oinarrian dagoena, eta aberastu nahi izanez gero politikagintzara dedikatu behar deneko ustea ezabatu.
Bestalde, alderdi politiko nagusiek behar dituzten diru iturriak, legeriak ezarrita dauden bideetatik oso urriak zaizkienez, bestelako maniobrak egiteko makineria burokratikoak bihurtu dira kasu askotan, eta horrek ere oso eragin negatiboa du.
Eta HIESaren arazoa?
Gure gizarteak osasunaren inguruan gehiegi ideologizatu duela uste dut, bai edozein gorputz eskasiaren inguruan eta osasun fisikoan oro har. Gorputzarekiko kezka obsesiboa dela deritzot. HIESaren inguruan, berriz, arazoa horren gainean eraikitzen da. Bestalde, nola aurre egin ez jakitea askotan suertatu da beste gaixotasunetan ere. Baina HIESaren definizioan bertan ere alde negatiboa nabarmentzen da: zerbaiten gabezia sistematikoa da. Gainera, mundu garatuan eboluzio ikusgarria du, eta historikoki izan diren izurriteei egotzi zaizkien arrazoiak -elikadura txarra, ezjakintasuna...- alde batera utzi behar dira.
Ez da, beraz, herrialde garatugabeen gaixotasuna. Azken aldian gure artean izan du eragina, baina gogoratu behar da Afrikan, Europarekin alderatuta, adibidez, askoz egoera kezkagarriagoa bizi dutela. Gaixotasuna izugarria da, baina ez dagoeneko gureganaino ere iritsia delako, kanpaina batzuek diotenaren arabera hala ematen badu ere. Perspektiba honetatik abiatuta, teknologiak helburu sozialetan izan dezakeen eraginaz hausnartu behar da. Ikerketak bultzatu behar dira, baina ez autofinantzatu daitezkeenean bakarrik, eta ez da kasu asko izan arte zertan itxaron behar. Gaixotasun guztiak kontrolpean eduki daitezkeen ustea faltsua dela onartu behar da. Maila handi batean moralitate arazoa da. Ez hiltzea konpontzen ez den arte behintzat. HIESaren kasuan ez dago errudun talderik zergatik bilatu behar.
Azken aldiko gertakariek eraginda, gure gizartea enfrentamendu zibilari atea irekitzen ari deneko ustea gero eta zabalduagoa da.
Herri honek bizi duen indarkeri giroa azaltzea ez da erraza. Transformazio prozesu handia dago. Hasteko, giza-tentsio sozial eta politikoak eragiten dituzten faktoreak beti aldatu eta transformatzen direla gogoratu behar da. Herri honek transformazio desberdinak ezagutu ditu, eta horrek konfrontazio desberdinak eragin; esate baterako, industrializazioak, populazio hazkundeak edota ideologia politiko desberdinen formulazioek eragindakoak, eta askotan ia aldaezinak dira.
Ikuspegi honetatik, gaur egungo baldintza sozial, kultural eta ideologikoak zeintzuk diren aztertu behar dira, egun nola ematen diren eta aurretiko historikoak ere aztertuz; izan ere, Espainiako Gobernua ere ez da lehengo -orain 25 urteko- bera, ETA ere ez, ezta EAJ ere. Definizio ideologiko berriak formulatu behar dira aldaezintasun horretatik ateratzeko, jarduera politikoaren oinarria ere horixe baita, eztabaidarako artea denez. Herrialde demokratikoenetan ere erakundeen aurkako konfrontazio ugari izan ohi dira. Gurea ez da halako kasu berezia. Fenomeno politikoa, lehen esaten nuen bezala, beti ere aldakorra da, eta horretara jo beharko luke hemengo klase politikoak.
Unibertsitateko irakasle zaren aldetik, EHUn irakasle kaleratuekin ematen ari den gatazkak nola jotzen zaitu?
Labur esanda, azken urteotan unibertsitatea asko burokratizatu eta teknifikatzen ari da, eta horren akatsak nabariak dira; bi maila bakarrik daude, titularrak eta katedradunak. Zentzu honetan, oso mugikortasun eta malgutasun txikia dago. Aurrekontuak, bestalde, oro har murrizten ari dira, eta bai pertsonal, lan zientifikoa eta ikasleen formakuntzaren hobekuntza aldetik urte gogorrak datoz.
Honen harian, irakasle despedituena arazo pertsonal handia da, eta garapen burokratiko handi horren barruan kokatzen da. Sorkuntza eremua bultzatu behar duen unibertsitaterako eredu hori ez da ona. Irakaskuntzaren kalitatea hobetze aldera jo behar da, eta ikasle eta irakasleen jarduera gogobetetze aldera; eta horretarako eredu hertsiek ez dute batere laguntzen.
PATXI SARRIEGI
28-32

GaiezGizarteaIrakaskuntzUnibertsitaEHUIrakasleakBesteak
GaiezGizarteaBesteak
PertsonaiazARPAL1
EgileezSARRIEGI1Gizartea

Irakurrienak

Matomo erabiliz

4x16: Sarasua bueyeroa da

Beranduegi | ARGIA

"Batasun estrategikoa lantzen ari gara Europako Alderdi Komunista sortzeko"

Xabier Letona Biteri

Infiltratutako beste polizia bat atzeman dute Madrilgo hainbat kolektibotan

Gedar

Efemeridea: Donostia inguratzen zuten harresiak eraisten hasi ziren

ARGIA

Efemeridea: UEMA sortu zuten hemeretzi udalek, Udalerri Euskaldunen Mankomunitatea

ARGIA

Efemeridea: Nafarroako erresuma berreskuratzeko hirugarren saiakerarako deia zabaltzen hasi ziren

ARGIA

Azkenak

2024-05-06 | Mattin Jauregi | Inaxio Arin | Balerdipeko erleak

Lan banaketak

Gizakiok ez bezala, erlauntzako hiru partaideek jaiotzetik dituzte eginkizunak argi.

2024-05-06 | Nagore Zaldua

Arrosarioa, sexu-estrategia aurrerakoiaren adierazle

Itsaso zabalean bada izaki lirdingatsu bat, gorputz gardenekoa, bitxi bezain ezezaguna. Aitzitik, ezin esan genezake ezohikoa denik, haren banaketan munduko itsaso gehienetara zabaltzen baita, Kantauri itsasoa barne. Batzuetan bakarka topatu daitezke, besteetan aldiz lepoko edo... [+]

2024-05-06 | Jakoba Errekondo

Intsusa lore edariak

Edanari emateko prest? Uda atari hau aproposa da gero berokoak etortzean ez lehortzeko edariak destilatzeko. Hezetasunari eustea garrantzitsua da gorputzari bere onenean atxikitzeko, eta etxean sortutako mamarekin bada zer esanik ez.

2024-05-06 | Garazi Zabaleta

Erlauntzako airea arnastearen onurak

Eladi Balerdi erlezainaren eta Jose Manuel Atxaga erleen zale sutsuaren arteko elkarlanetik egitasmo berritzailea sortu da duela gutxi. "Arnastu erlauntzaren airea" eta "Erleen sauna" jarduerak proposatu dituzte, konbentzituta baitaude onuragarri direla... [+]

2024-05-05 | Jenofa Berhokoirigoin

Adimen artifizialaren esku utzi du palestinarren hilketa Israelek

Titularra irakurri eta baten batek pentsatuko du esajerazio bat dela, neurriz kanpoko orokortze bat egin duela kazetariak. Israelgo informazio zerbitzuetako sei langile ohien lekukotasunetan oinarrituriko 'Lavender': The AI machine directing Israel's bombing spree in... [+]

Eguneraketa berriak daude