«Oso gutxi daude Euskal Herrian Arzalluz eta Oteiza bezalakoak»


1994ko urriaren 30ean
Inoiz baino beharrezkoagoak dira eskuin muturraren gezurrei
aurre egingo dieten hedabide independenteak
Xabier Santxotena sukaldari eta eskultoreari elkarrizketa
«Oso gutxi daude Euskal Herrian Arzalluz eta Oteiza bezalakoak»
Xabier Santxotena
Ostalari, eskultore, bakarti, Oteizazale, jeltzale... Hauxe da Xabier Santxotena. Beti arbasoen aztarnen bila dabil Gasteizko El Portalon ostatuaren nagusia den hau. Baina eskultore ere bada, eta lanak kaleratzeko ordua iritsi zaio.
El Portalon zure jatetxea berezia da, egunero ez baita XV. mendeko etxe batean jaten.
El Portalon orain dela hamalau urte hartu nuen. Estreinako ikustean harrituta uzten zaitu. Jatorrizko egitura du, egurra, zorua, keramika... Izugarrizko etxea da. Niretzat santutegia. El Portalon museo bat da.
Aurten aldatu diot izena. El Portalon ez dago aldatzerik, noski, baina niri jatetxe hitza ez zait batere gustatzen, orduan garai batean ostatua zenez, orain ostatu izena jarri diot, eta ni ostalaria naiz. Bazkaria egin arren, bezeroak etxean bezalatsu sentitzea da nire helburua.
Beraz, ostatuaz mintzatuko gara. Zure ostatua Gasteiz hiriko historiaren lekuko ezin hobea izan da.
Gasteizko etxerik zaharrenetarikoa da, historia izugarria dauka. Garai batean merkatari etxea zen eta orduan gurdiz etortzen ziren. Eguraldi txarra egiten zuenean, barruan sartzen zituzten gurdiak, eta bertan egiten zuten salerosketa. Hortaz, etxe honek ondare izugarria dauka. Gaztelatik Euskal Herrira igarotzen zen jende gehiena hemendik pasatzen zen.
Anekdota gisa, batzuek diotenez, Adriano VI aita santua izan zenari El Portalonen iragarri zioten Aita Santu izan behar zuela. Oso etxe bikaina da, jende asko ibiltzen da.
Hala ere, El Portalon erosi baino lehen, errepideko jatetxe baten nagusi izan zinen. Aldaketa handia izan al zen zuretzat?
Ez hainbestekoa, han sukaldea ere aldatu genuelako. Errepideko jatetxe hartan pikatzeko menua asmatu genuen, «largo y estrecho» deitutakoa. Orain menu hau Estatu osoan duzu, guk asmatutakoa. Menu horri «sukaldeko menua» deitzen diogu, «largo y estrecho» itsusia da eta.
Zein abantaila ditu menu horrek?
Denetarik dastatzen duzu, eta konbinaketak ere egin ditzakezu. Sukaldaritzan usaina, zaporea eta kolorea funtsezkoak dira. Pixkanaka hasten zara gauzak ateratzen, hemengo janariak, jakina!
Ni sukaldaritza amari ikasitakoa naiz, Euskal Herriko sukaldaritza tradizionala alegia. Gaur egungo osagai berriak tarteka gehitzen baditut ere, antzinako moduan egiten ditut sukaldeko lanak.
Euskal Herria sukaldari handien sehaska da.
Baina ez soilik sukaldari ospetsuen sehaska. Euskal Herrian edozein etxetako andrea sukaldari handia da. Hemen jendeak badaki ondo jaten, ez da tentela, eta ez du edozer gauza eskatzen mahaian jatera esertzeko garaian.
Zeintzuk dira Xabier Santxotenaren idoloak sukaldaritzan?
Nire idolorik handiena ama izan da. Beste batzuk aipatzearren, Azaldegi eta Luis Irizar. Azken honi, sukaldaritzan gabiltzanok eta oro har denek garai batean egindako lan izugarria eskertu behar diogu.
Sukaldarien artean badago inbidiarik?
Ez dakit, oso bakartia naizelako. Bakarrik ibiltzen naiz. Nik neure mundua dut eta hor egoten naiz.
Zure ostatuan gosez geratuz gero, bazkaria amaitu ondoren babarrunak eskaintzen omen dituzu.
Ez, ez... zaila da gure etxean gosez geratzea. Zenbaitetan jendeak gauzak handitu egiten ditu. Geure sukaldeko menu horrek hamaika bat plater ditu, zizka-mizkak, itsaskia, urdaiazpiko ona, gero babarrunak jaten dituzu, lau edo bost arrain mota, eta azkenean haragia eskaintzen dugu. Atera kontuak! Bezeroak normalean ez dira haragia jatera iristen.
Honez gainera, postreetan aukera izugarria izaten da, hiru gutxienez beti. Ez al da nahikoa?
Eskultorea ere bazara. Zer bilatzen duzu eskulturgintzaren bidez?
Tailatzen hasi nintzen aitak egiten zuen bezala. Kutxak, ordulariak, harmarriak... egurrezko gauzak beti. Hori egiteko beharra sentitzen nuen. Ondoren, Jorge Oteiza Arantzazun lanean ari zela ezagutu nuen, eta hauxe esan zidan: «Aizu! Zuretzako tailu hauek txikiegiak dira. Zuk eskulturak egiten hasi beharko zenuke». Eta halaxe hasi nintzen eskulturgintza munduan.
Beraz, Oteizazalea...
Bai, izugarri.
Eta Txillida?
Baita ere. Baina nik asko diot Oteizari eskertzekoa. Jorgek nire lan guztiak ikusi ditu. Maisu ezin hobea eduki dut. Maisu izateaz gain, lagunmina ere badut.
Zer deritzozu Oteiza eta Txillidaren arteko tirabirari?
Hori ez da tirabira. Tirabira horiek komunikabideek asmatzen dituzte.
Xabier Santxotenaren ustez, zer eman dio Jorge Oteizak Euskal Herriari?
Dena. Oteizak eskultura laga, eta idazten hasi zen filosofo gisa. Euskal Herriarentzat Jorgek egin duen lana inork ez du egin.
Bestalde, Jorge berez oso zaila da, oso berezia. Bereak diren bitxikeriak baditu, baina jeinua izan da Euskal Herriarentzat. Egun ez diote jaramonik egiten, baina, etorkizunean egingo diote, honen idazkiak oso interesgarriak baitira. Oteiza futurista da. Oteizaren eta bestearen munduak erabat ezberdinak dira. Besteak lan egin, eta kanporatzen du. Komertziala da. Oteiza, ordea, ez da komertziala.
Komertziala hitza aipatzen duzunean, Txillidaz ari al zara?
Alde batetik, Txillidak zortea izan du, eta bestetik, lana merkaturatzen jakin du. Tailerrean gelditzen bazara, inork ez dizu ezer erosiko. Zuk irten egin behar duzu, derrigorrez.
Txillida mundu osoan ezagutzen dute; Oteiza, aldiz, ez. Jorge Oteiza etxean geratu da idazten azkenengo urteetan, zientzi gizona da. Aurrerantzean Jorgeren lana agertuko da. Ez dakit zenbat, baina milaka lan eta zirrimarra dauzka. Izugarria da.
Oteiza eta Txillida alde batera utziko ditugu. Zure lanean egurrak eta Euskal Herriko gaiek funtsezko papera betetzen dute.
Beti. Gure mendiko hezurra egurra da, gure lurraren hezurra. Gaiak beti izaten dira Euskal Herrikoak. Gainera, antzinako gaietan, geure aiton-amonek egiten zituzten gauzetan, gero eta gehiago murgiltzen ari naiz. Nik ez daukat diru beharrik, hau bizioa baino ez da. Hori bai, egunero tailerrera joan behar dut, lanak ikustera behintzat. Enborren aurrean eseri... Nire lana erakustekoa dela konturatzen naiz; hori dela eta, aurten irtetzea erabaki dut.
Orain urte pare bat Gasteizen eskultore batek, Santos Iñurrietak, beste eskultore baten lanari eraso egin zion, Ibarrolaren lanari hain zuzen ere. Zer pentsatzen du Santxotenak gertaera honi buruz?
Ez diot galdera horri erantzun nahi.
Ez?
Ez.
Santos Iñurrieta ezagutzen duzu, ez?
Bai. Hori lelokeria izan zen. Zergatik eman diote horrenbesteko garrantzia? Zertarako? Nire iritziz, ez dauka garrantzirik.
Sukaldaritza eta artea alde batera utzita. Politikagintzan ibilitakoa zara? Alderdiren batekin harremanik izan duzu?
Egundaino ez. Ni jeltzalea naiz, baina afiliaziorik gabe. Ni bertako gizona naiz.
Alderdi Egunean Xabier Arzalluzek konstituzioari buruz esandakoa gogoan edukiko duzu. Zer deritzozu alderdi espainiarrek sortutako iskanbilari?
Iskanbila? Nortzuk esan dute hori? Zeintzuk ari dira zabaltzen gauza horiek? Espainolak. Baina hemengo jendea... Zuk hemengo jendeari zeozer entzun diozu?. Ez. Arzalluz hemengo gizona da, jakintsua. Garai batean ikasteko, kanpora joateko eta espezializatzeko gauza izan zen. Hori jesuita bezala lasai asko egon da ikasten, pentsatzen... Eta hor daude emaitzak. Gizonezko bezala izugarria da, hori halaxe da.
Zenbat daude Arzalluz bezala Euskal Herrian? Oso gutxi. Oteiza bezala, Arzallus pentsalaria da.
Zeure ustez, zein da gure herrian indarkeria arazoa desagertzeko irtenbidea?
Elkarrizketa, derrigorrez, da irtenbidea. Horiek gure herrikoak dira, herriko semeak. Horiek bide hori hartu dute, eta Euskal Herria konpondu behar dugu hitz eginez. Elkarrizketa ezinbestekoa da.
Araban hainbat gizarte sektore eta alderditatik euskararen aurkako erasoak anitzak dira. Zer esango zenieke «Euskarak Arabako kulturan ez du inoiz lekurik izan esaldia» ahoan dutenei?
Gasteizen ikastolak orain 25 bat urte hasi ziren. Hemen euskara hazi da, indartzen hasi da. Gazteengan ikusten duzu, euskaraz hitz egiten entzuten diezu. Gero eta gehiago.
Euskara bultzatzea guztion betebeharra da. Lan egin beharko dugu, baina Araban euskara ez dago kentzerik. Egindako lana ez dute 50 urtetan suntsituko. Euskararen aurka dagoen jendea beti egongo da, baina gutxi dira.
Orain oso zaratatsua da, baina zer ematen dute horiek? Zer eskaintzen dute? Espainola? Nik tailerra Arabako Erentxun herrian daukat. Zer esan nahi du Erentxunek? Herri hartan ikastola dago, Franco garaian eraikitako ikastola gainera.
Orain urte batzuk euskararen arazoa kezkatzeko modukoa zen; egungo egoera ez da kezkagarria. Multzo hori hor egongo da beti; alabaina, ez dute ez behera ez gora egingo.
ISMAEL DIAZ DE MENDIBIL
28-32

GaiezGizarteaIharduerakSukaldaritz
GaiezKulturaArteaEskulturaEskultoreakSANTXOTENA1
PertsonaiazSANTXOTENA1
EgileezDIAZ DE2Gizartea


Azkenak
“Herriak erabaki du Hatortxu Rock 30 aldiz egitea”

26 urtez euskal preso eta iheslariak etxeratzeko aldarria oholtza gainera eraman ondoren, Hatortxu Rock jaialdiak bere azken edizioa egingo du ostegunetik igandera bitartean, Lakuntzan (Nafarroa). Jaialdian bildutako dirua preso sein senideentzat dispertsioak zekarren zama... [+]


Banketxeen mozkinak eta ustezko ezinak

Askotan hitz egin izaten da (dugu) banketxeen inguruan, kritika askoren jo-puntuan jarriz behin baino gehiagotan. Inor gutxi ezagutzen dut banketxeei buruz zerbait txarra esan ez duenik… baina, era berean, inor gutxi ezagutzen dut banketxeen zerbitzurik erabiltzen ez... [+]


2025-07-22 | Nagore González
Maite ditugun pertsonen heriotza

Zenbat min jasan dezake bihotz batek?

Zenbat aztarna sentitu dezake azkenengo bihotz-taupadara arte?

Jaiotzen garenetik, min desberdinak sentitzen ditugu. Desilusioak eta arazoak, gero eta helduago garenean, orduan eta jasanezinagoak bihurtzen dira.

Jolasa bukatzea... [+]


2025-07-22 | Patxi Azparren
Armagintza eta gerrekin eten

Orain dela 39 urte Hego Euskal Herriak, Kataluniak eta Kanaria uharteek ezetz esan zioten NATOri; duela 36 urte lehenengo intsumisoek euren burua aurkeztu zuten Gobernu Militarretan. Garai hartan Gerra Hotzaren izua hedatuta zegoen, blokeen arteko gatazka, gerra nuklear baten... [+]


2025-07-22 | Kote Camacho
Aurtengo baraualdirako jada hamalau lagunek eman dute izena

Barau kolektiboak beti erdaraz izaten ziren, baraualdi bat euskara hutsean antolatzen hasi ginen arte. Irakurketa dramatizatuak taldean, abestu, dantzatu, arnasketa kontzientea, masaje trukaketa, Bergarako igerilekura jaistea, kanten liburuxka... eta pilota partiduak.

Aurten,... [+]


2025-07-22 | ARGIA
Kanakyko independentistek eta Frantziak adostutako akordioa eztabaidatuko dute oinarriek egunotan

Uztailaren 12an akordioa sinatu zuten Kanakyko indar independentistek eta Frantziako Gobernuak Parisen. Negoziatzaile independentistek “akordio historikotzat” jo zuten. Alabaina, independentisten arteko hainbat taldek akordioari buruzko erreparoak agertu dituzte, eta... [+]


2025-07-22 | UEU
Elisa Peredo Quiroz (Maitelan)
“Emakume eta migrante izateagatik ez gaituztela kontuan hartzen hautematen dugu”

Kooperatibismo bat komunitateari begira: lurraldeetako beharrei erantzuteko ereduak zabaltzen jardunaldia izan zen ekainaren 19an eta 20an Usurbilen, Jakinek, Usurbilgo Udalak eta UEUk elkarlanean antolatuta. Praktika kooperatibo eraldatzaileen adibide gisa, besteak beste, [+]


2025-07-22 | Bertsozale.eus
Bertsolaritzaren dokumentazio bilketa sendotzeko aurrerapausoetan

 Xenpelar Dokumentazio Zentroak dokumentazio bilketan sakontzeko aurrerapausoak eman ditu: Bertsozale Elkarteko egitasmoen bilketa prozesuak berrikusi dira eta tokian tokiko eragileekin harremanetan jarrita, eremu horretako jarduna aztertu eta hobekuntzak bideratu... [+]


Bizkaiko autoeskolek hirugarren greba eguna izan dute astelehenean

Uztailak 8, 16 eta 21 izan dira greba egiteko ELA eta CCOO sindikatuek aukeratutako egunak. Kontsumorako Prezioen Indizea (KPI) eta soldatak parekatzea eta lanaldiak murriztea eskatzen dute. 


Nerabeak

Gero eta sarriagotan ikusten ditut nerabeak sufritzen. Irakasle naizenetik Bigarren Hezkuntzan, azken urteotan gero eta kasu bortitzagoen aurrean ikusi dut neure burua, eta hortxe batez ere hasten zaigu irakasleoi korapiloa. Nola lagundu nerabeari? Ikastetxean ordu asko... [+]


BSHko langileen gehiengoak onartu egin du sindikatuek eta enpresak adostutako aurreakordioa

Langile batzordeak eta enpresak adostutako aurreakordioak 655tik 609ra murriztuko ditu kaleratzeak, gainerakoak birkokatuko dituzte. Astelehen arratsaldean jakin da langileen %78k babestu dutela akordioa. Nafarroako Gobernuak eta langile batzordeak etorkizunari begira,... [+]


Cesar-Neron kasua

Martxoaren 25ean Arabako Foru Aldundiak (AFA) eta Eusko Jaurlaritzak (EJ) prentsa-ohar bat atera zuten, hedabideetan nahiko zalaparta eragin zuena, Gobierno Vasco remite a la Ertzaintza dos piezas cerámicas del yacimiento de “Las Ermitas” por ver indicios de... [+]


Ana Sagasti (AZ Ekimena)
“Jasanezina da sanferminetan pixaren kiratsa eta etengabeko soinua”

Alde Zaharreko Ekimeneko Ana Sagastirekin hitz egin du Euskalerria Irratiak, bertako bizilagunek sanferminak nola bizi dituzten ezagutzeko. Bederatzi egunez eta 24 orduz soinua gehiegizkoa eta pixa usaina erabatekoa dela esan du. Jaia eta egunerokotasuna uztartzeko... [+]


Riviera Gaza: euskal ekonomiarako aukera bat?

Bai, eremu horren historia odoltsua da. Pena izan zen hainbeste jende hiltzea eta herri hori modu horretan kanporatua izatea, baina hainbestetan gertatu dira halakoak...! Gizakiok ez dugu erremediorik eta Historiak ez du atzera bueltarik. Egiten ari zirena gehiegizkoa zela... [+]


Donostiako Klasikoa eta Israel-Premier Tech taldea

BDZ Israeli Boikota, Desinbertsioak eta Zigorrak mugimenduko (BDS nazioartean) ordezkaritza bat bildu berri da Donostiako Klasikoa antolatzen duen Oceta erakundeko arduradun batekin. Jakinarazi digu aurten, iaz ez bezala, lasterketara ez dela talde israeldarrik etorriko... [+]


Eguneraketa berriak daude