Nafarroako instituzioak ez dira euskaraz idazten denik ohartu»

1993ko maiatzaren 30an

Aingeru Epaltzari elkarrizketa "Ur uherrak" liburuaren inguruan
Nafarroako instituzioak ez dira euskaraz idazten denik ohartu»
Aingeru Epaltzak «Ur uherrak» eleberria kaleratuko du Pamielaren eskutik
Ekainaren lehen astean argitaratuko da 1991ko Xalbador Saria jaso zuen «Ur uherrak» eleberria. Hirugarren liburua du Aingeru Epaltza iruindarrak. Egungo Euskal Herriari hurbiletik erreparatu dio oraingoan, amodio eta gorrotoa biltzen dituen istorio bat baliatuz. Eleberriaren mamia arakatzeaz gain, euskal kulturak Nafarroan dituen erronka nagusiak aztertzera jo dugu elkarrizketan zehar.
ARGIA. Zertaz mintzatzen zara liburuan?
AINGERU EPALTZA.
Amodio eta gorroto istorioa da eta batez ere adiskidetasun istorioa. Bi pertsonaia nagusi daude: neska gaztea eta adinean aitzina doan gizonezkoa. Batek bizitzen hasi nahi du eta besteak bukaera duina eman nahi dio. Kontrapuntu honek eramaten du eleberriaren haria.
Eszenatokiak herri honekin eite handia du. Ez da zurruna, mugitzen dena baizik. Momentu batean badirudi pertsonaiak irentsiko dituela eta horrek hausnarketarako aukera ematen dit, norberari eta herri honetan bizi garenoi zer gertatu zaigun aztertzeko aukera.
Garrantzia istorio bat kontatzeari eman diot. Akzioa duena zenbaitetan, entretenigarria egin nahi izan dut, irakurleak aise bereganatzeko modukoa.
A. Zer arazo planteatu dizkizu eleberria gaur eta hemen kokatzeak?
A.E. Arazo nagusia distantziamendua lortzea da. Inplikatzea, baina planteatzen ditudan tranpak eta amarruak hain begibistakoak izan gabe. Horretarako ez ohizkoak diren pertsonaiak eta aldi berean ohizkoak direnak sartu ditut. Hizkuntzaren alorrean, berriz, euskaldunak ez direnak ez dira mintzatzen, ez dute elkarrizketan parte hartzen.
A. Gaur egungo gaiei loturiko narratibagintza urria da gurean.
A.E. Badirudi halako beldur bat badagoela, gertatzen dena gureganatzea oso zaila delako edo. Hain fite gertatzen dira gauzak! Hausnarketarik egitea zaila da. Gero, egungo Euskal Herriaz mintzatzen bazara ezinbestekoa da indarkeriak planteatzen duen arazoaz hitz egitea. Hemengo kulturarekin zer gertatzen den eta eguneroko politikagintzak noraino eramaten gaituen. Horiek denak liburu batera eraman nahi izanez gero, arazoak sortzen dira, maiz aukera egin behar delako.
Irakurleari jarrera konkretu batetik jardun gabe mintzatzea zaila da. Nik ulertzen dut idazleak horri normalean ihes egitea. Baina beharrezkoa da azken urteek herri honi ekarri diotena eta nora goazen, ea inora goazen, aztertzea. Horretan saiatu naiz.
A. Zer irtenbide eman diozu liburuari?
A.E. Baikorra ezin izan. Liburua irakurtzen duenari aho zapore mingotsa geratuko zaio. Azken momentuan, nire buruaz gupidaturik ate bat zabaldu nahi izan diot. Hala ere, hala ere, hala ere... hemen gaude eta segitu behar dugu.
Liburua ez da baikorra. Ez pertsona garen aldetik ezta euskaldun garen aldetik. Ez dakit honek konponbiderik duen. Garbi dago denok hilko garela eta beharbada, herri gisa ere, hilko gara.
A. Hasierako bi liburuetatik hona zer aldaketa azpimarratuko zenituzke?
A.E. Orain artean, klasikoetan antzematen nuen hizkera propioa gorpuztu nahi izan dut, horretarako kontakizunak iraganera eramanez. Hau dela eta, idazle zailaren fama jaso dut. Alde honetatik, salto koalitatiboa egin dut. Duela 7 urte ezinezkoa izango zitzaidan honelako zerbait idaztea. Beste liburuetan egindako gehiegikeria batzuk utzi eta nafarroan bizirik dagoenarekin (bazter euskalkiak ez ditut sartu) zerikusi zuzenagoa duen hizkera sineskorragoa erabili dut, beti ere hizkuntz alorreko nere oinarri ideologikoak mantenduz, hots, euskara batuari nafarrera bilduz.
A. Aurten euskarazko 5 liburu argitaratuko omen dira Nafarroan. Urte oparotzat jo al daiteke?
A.E. Batez ere kontuan harturik azken bi urteetan halako geldialdi bat izan dela. Duela 6 urte hainbat idazle bateratsu plazaratu ginen, eta bazirudien horrek segidarik izango zuela baina ez da hala gertatu. Beste belaunaldirik ez da etorri. Banaka batzuk, Olasagarre eta; Zentzu honetan, ginenak gara.
Ez dakit hala ere, tartean zer gertatu den. Argitaletxeek lehen baino irizpide estuagoak erabiltzen dituzte originalak onartzean, eta horrek beharbada bere ondorioak izan ditu. Instituzioek laguntza handiagoa emanez gero, gehiago ateratzea ere posible litzateke... Azken batean, ordea, idazle bat berez sortu eta ibilbidea bakarka egitera kondenatua dago.
A. Beste politikarik eramanen balitz, idaztera jende gehiago animatuko litzatekeela aipatu izan duzu.
A.E. Paso egiten dute. Nafarroako instituzioak ez dira hemen euskaraz idazten denik ohartu. Ez dute ohartu nahi gainera. Ehundaka liburu eta idazki ateratzen dituzte eta hor euskadunok ez dugu eskurik sartzen ahal, inondik ere.
Gauzak honela, bada kazetaritza eta literaturaren eremu definigaitzean mugitzen diren hainbat erdal idazle, gai konkretuei buruzko liburu mordoa (horietarik hainbat, dudazko kalitatekoak) kaleratzen dituztenak. Mota horretakoak plazaratzeko aukerarik ez dugu. Nafarroan eremu birjina daukagu, ez da deus atera (mendi aldeko bertsolaritza dela eta kultura orohar). Hasi berrientzako eremu polita da gainera, gai lokalak hartuta, zabalkunde bat izan dezaketen lanak egiteko.
A. Plangintza falta al da?
A.E. Plangintzarik ez dago eta euskararen aurkako jarrera da nagusi. Gobernu hau boterera iritsi zenean espektatiba berriak sortu ziren; keinuak ausarki egiten badakite baina ondotik zer heldu da? Oraingoz deus ez. Momentu honetan Gobernuan, euskarari mesprezu gehien erakusten diotenak, hain zuzen ere, Kultura sailean daude. Eta horiekin egunero borrokatu behar ogi apurrak ateratzeko! Ez gaituzte kontuan hartzen, ezta hartu nahi ere.
A. Zertan asmatu du eta non ditu hutsuneak euskal literaturak?
A.E. Arras lan interesgarriak argitaratzen dira. Ez dute, baina, proiekziorik izaten. Argitaratu eta handik urtebetera inor ez da oroitzen, nahiz eta lan bikaina izan. Euskarazko liburu batek oso bizitza laburra du.
Izan ere, euskal literaturaren arazo nagusia irakurle faltarena da. Gauzak honela, ez naiz harritzen euskal idazle batzuk erdarara jotzera. Pertsonalki pena ematen dit, nik ez nuke bide hori hartuko, baina ez da kritikagarria. Tentazioa hor dago, eta tentazio iraunkorra da.
Gero, hainbat alorretan ez dugu aurrera egin. Kanpora begira hainbat zirrikitu ireki bazaizkigu ere, oraindik euskaratik erdarara ez da itzultzen, kasu. Ni hurbilen ukitzen nauen kasuan, Pamiela argitaletxea, bi hizkuntzetan ari da, baina ez du horrelako pausorik eman. Hor merkatuak agintzen du eta ez dago garbi erdal irakurleak nola erantzungo duen.
A. Euskara estandarra dela, argitaletxeen politika... Nafarroan baztertuak zaudetela aipatzen da sarritan.
A.E. Euskara batuak nafarrera arras ongi tratatu du. Lexikoaren problema dago, baturako nahi den hiztegi horrek gipuzkeraren antza handia baitauka. Hor soziologia aurka dugu, gu periferian geratzen gara. Inguruetara hurbiltzeko ahalegina falta da eta barneratua dago berriz, zilborrari begiratze hori; bertsolaritzan gertatzen da, literaturan eta beste alor batzuetan ere.
A. Itzultzaile lanetan aritzen zara Diputazioan. Zuen lanak ba al du inongo eraginik?
A.E. Diputazioko 14 itzultzaileetatik 11 aldizkari ofizialarekin gabiltza. Horrek kanpora begira ez du inolako proiekziorik. Euskararen normaltzeari begira ez du inongo eraginik eta hori gogaikagarria da. Oso luzera begira ez bada, alferrikako lanean ari gara.
Diputazioak urtero liburu mordoa ateratzen ditu erdaraz, jendearengana iristen direnak, eta horiek ez dira euskaratzen. Eta buletinak berriz, adreiluak, inork irakurtzen ez dituenak, itzultzen ditugu. Lehentasunak ez daude ondo markatuta; buletina itzultzeak kate batean azkena beharko luke. Gainerako katebegiei nork eusten die haatik? Inork ez.
A. Euskararen Legeak sakoneko aldaketarik ezagutuko al du?
A.E. Egungo indar koerlazioak kontuan hartuta _ez da epe motzean aldatuko eta aldatzekotan makurragora_, garbi dago aldaketak puntualak eta ondorio handirik gabekoak izango direla, nahiz eta jendearen ikuspuntutik ofizialtasun itxura handituko den, eta hori inportantea da.
Zer da inportanteagoa, ordea? Nafarroako Diputazioko zerbitzu nagusietan sare elebiduna sortzea ala Kaskanteko eskola publikoetan euskarazko adarra sortzea? Euskaldunak non gauden ikusirik (orain dugun lurraldea galtzen badugu ez dugu zereginik), inportanteagoa deritzot leitzarra Iruñera etortzen denean mahaiaren atzean izango duen funtzionariak euskaraz jakiteari.
Lehentasunak ez daude ongi markatuta eta gogaikarria da. Begibistako gauzak direnetan (Kaskantekoa ere begibistakoa da), aitzinapauso txiki bat lortzeko zenbat izerdi eta lan! Hilabetetak eta hilabeteak Parlamentuan eztabaidan... Hizkuntz Politikaren Zuzendaritza Nagusiaren orain arteko borroka handiena, kasu, euskal zonaldeko herrien izen euskalduna idazki ofizialetara eramatea izan da!
J.J. Petrikorena
46-49

GaiezKulturaArgitalgintArgitalpenaLiburuakLiteratur l
GaiezKulturaLiteraturaArgitalpenaNarratiba
GaiezKulturaLiteraturaIdazleakEPALTZA1
PertsonaiazEPALTZA1
EgileezPETRIKOREN1Kultura

Irakurrienak

Matomo erabiliz

Ertzaintzak herritar bati Irunen egindako erasoak haserrea eragin du

Lander Arbelaitz Mitxelena

54 urteko espetxe eskaera sei pertsonarentzat presoen ongi etorriak antolatzea egotzita

Xabier Letona Biteri

"Zenbat dugun kontatzeko!" Euskal Herriko mapa sortu dute

Euskal Irratiak

Efemeridea: Joxepa Antoni Aranberri ‘Xenpelar’ bertsolariak neskazaharrren defentsan bertso sorta argitaratu zuen

ARGIA

Israel ahulduta eta Iran boterea hartuta

Asier Blas Mendoza

"Nire burua duela 20 urte bezain indartsu ikusten dut"

Euskalerria irratia | Miren Mindegia

Azkenak

2024-05-12 | Urko Apaolaza Avila

Koopfabrika

Kooperatiba eraldatzaileen harrobia

Olatukoopek beste hainbat eragilerekin batera garatu duen proiektu nagusienetako bat KoopFabrika da, ekintzailetza soziala bultzatzeko helburuz 2017an sorturiko programa, eta gaur egun oraindik martxan dagoena.

Hasiera batean, lehenengo ideia izan zen ekonomia... [+]

2024-05-12 | Nerea Menor

Ghayath Almadhoun

"Alemania nagusitasun zuriaren piramidearen gailurrean dago, eta lehen holokaustoa ukatu zutenek orain Nakba ukatzen dute"

Ghayath Almadhoun-ekin hitz egin dugu Alemaniako zentsura sistemikoaz eta horren ondorioez. Siriako Damaskon 1979an jaiotako poeta palestinarra, Suediara joan zen bizitzera eta egun Berlinen bizi da. Bere poesiak, ia 30 hizkuntzatan itzulia, maitasuna, tokialdatzea eta nortasuna... [+]

2024-05-12 | Estitxu Eizagirre

Amillubiren festa maiatzaren 11n

Lurra taupaka hasiko da

Urola ibaiaren meandroan, Zestoako Iraeta auzoan daude Amilibia baserria eta bere lur emankorrak: 5 hektarea baso eta 4 hektarea laborantza lur. Laborantza ekologikoa sustatzen duen Biolur elkarteak baserria eta lurra kolektibizatu nahi ditu Amillubi proiektuaren bidez... [+]

2024-05-12 | Amets Aranguren Arrieta

Pastoral bat Iruñearendako

Herri-antzerki forma bat da pastorala. Sujet edo protagonista bat (hildakoa) hautatu eta bere bizia bertsotan ematen duena. Kantua ere presente dago emanaldian. Taula zuzendaria, taula gainean arituko diren arizaleak eta musikariak aritzen dira pastorala ematen den egunean... [+]

2024-05-12 | Urko Apaolaza Avila

'Ekonomia eraldatzailea(k)' liburua

Ekonomiaren adjektibo guztiak

10. urteurrena kari, Olatukoopek bi liburuxka atondu ditu eta labean ditu jadanik, ekonomia eraldatzailearen eta kooperatibagintzaren ingurukoak biak ala biak. Alde batetik, herri-kooperatiben inguruko eskuorri edo gida bat kaleratuko dute, herri kooperatiba bat zer den... [+]

Eguneraketa berriak daude