ARGIA.eus

Egin ARGIAkoa
Oparitu ARGIA
Gizartea Ingurumena Politika Ekonomia Kultura Euskara Feminismoa Hezkuntza Nazioartea Iritzia
larunbata 2025eko ekainaren 07an

"Instituzioen euskarazko mezuak guztiz marjinalak dira"
1990ko martxoaren 04an
J.M.Sanchezekin elkarrizketan.
J.M. SANCHEZ CARRION "TXEPETX"
"Instituzioen euskarazko mezuak guztiz marjinalak dira"
Jose Maria Sanchez Carrion, "Txepetx" ezizenez ezaguna da aste honetan orriotara dakargun pertsonaia. Berak dioen legez, euskaldun jatorriztatua izanik, euskararen berreskuratze prozesurako baliagarriak izan daitezkeen teorien garapenean dihardu egun Euskal Herrian.. Euskararen egoeraz orohar eta egungo egoerari buelta emateko berak dituen teorien inguruan mintzatu gara Arrasatek AEDn.
Aspaldiko partez berriro ere Euskal Herrian zaitugu. Zabaldutako zurrumarruen arabera, SlADECOrekin arituko zara aurrerantzean; zer dago horretaz?
Euskal Herritik kanpo sei urte pasa ostean garbi neukan berriro ere honera bueltatuko nintzela, hemengo jendearekin lan eginez euskararen dinamikan sartzeko. Honenbestez, SlADECOk eginiko lan proposamena egokia izanik, bertako ekipoan integratzea erabaki dut, nire lana eta beraiena osagarri delako (Soziolinguistika aplikatua eta eredu teorikoen soziolinguistika) eta bertako kideak lagun minak ditudalako multzoan, guztiz garratzitsua zen
Euskararen egoerari dagokionez, ikuspegi ezezkerra nagusitu dela dirudi. Zer iritzi duzu zerbait Jaldu dutela horretaz?
Diagnosi aldetik bi muturrak ageri dira. Ez nuke ikuspegia ezezkorra dela esango, baikortasun inozoa baizik: euskara betinere baino egoera egokiago batean aurkitzen dela uste badute, oker daude. Gero badago minoria bat guztiz ezezkorra dena, nolabait ere etsipenean mugitzen direnak, zeren eta ikusten dute nolako desproporzioa dagoen martxan jartzen den dirua eta inkestak ematen duten datuen artean. Beraz gutxiengo bat guztiz ezekorra da eta gehien goa guztiz baikorra, baina nere ustez bi jarrera hauek pendulo baten bi muturrak dira, eta mutur batetik bestera pasatzea erraza izaten da: norbait ohartzen denean esfortzu instituzionala ez dela aski euskaraz bizitzeko, baikortasunetik ezezkortasunera pasatzen da, eta alderantziz. Arlo horretan ere, irtenbidea orekan datza; oreka honen eredu edo ezaugarriari baikortasun kritikoa deitzen diot nik, hau da, ez diogula errealitateari uko egiten; egun dugun egoera inoiz baino larriagoa dela onartzen dugu, eta aldi berean, gure burua aintzakotzat hartzen dugu, eta dugun informazioa eta konizientzia dela medio egoerari buelta emateko gai garela uste dut.
Aldaketa hori gertatzeko zer tresna erabili behar dira?
Euskarak horren beharra du, eta euskararen barnean gabiltzanok, euskararen beharra gure barnean sentitzen dugunok, dinamika berri baten beharra ikusten dugu, zergatik? Orain arte izan diren dinamikak guztiz baliotsuak baldin badira ere, ez dira aski izan euskararen galtze prozesua geldiarazteko; aski ez baldin badira izan, zertaiten beharra dugu. Hor dago gakoa, ez dakit sortuko den ala ez, baina nik beti esan dut dinamika berri baten bi kideak pentsamendu eta sentimendu berri bat behar dutela izan. Ekintza berri batetan sartzeko, eredu teorito baten eta sentimendu baten beharra dugu; sentimendua baikortasun krititoarena izango da, eta pentsamenduari dagokionez, hizkuntzaren arloan urte hauetan egin den aportazio teorikoa oinarritzat eduki eta onartu behar dugu. Biak lotuz gero, hortik sortuko zaigu ekintza berrien zerrenda.
Orain arte sortutako hizkuntz borrokarako tresna guztiak euskaldunen artean landu dira, herri honen gehiengoa den erdaldungoa ukitu gabe. Ez al lirateke hauek ere trebatu behar?
Hori egia da. Horren arrazoia gutxiengo konplexua izan da, euskaldun jatorrenak ere ez dira konturatu berez eta sortzez herri honen bihotza direla, eta herri honen bihotza direnez gero, nazio honen buru naturalak direnez gero, bere nortasuna kanporatu beharra daukate, inolako beldurrik gabe, zabalkuntza handi baten asmoz. Honenbestez, euskara euskaldunen arazo hutsa dela uste izan dute euskaldunek, eta ez herri honen arazo garrantzitsuena.
Beste zergatia, instituzioen aparteko traizioa izan da. Instituzioak, herri honentzako gei nagusiena zena, hizkuntzarena alegia, periferian baztertu dute, inolako lotsarik gabe; ez bakarrik proposamen elektoraletan, eguneroko praktikan baizik: euskaraz eskaintzen dituzten mezuak guztiz marjinalak dira, bai eduki eta bai kantitate aldetik. Horregatik, agintarien traizioa dela medio, diskurtso honen eragina guztiz mugatua geratu da.
Zer da lehenago: euskaldunak euskaraz egiten jartzea edo dagoen gehiengo erdaldun hori eus. kalzale bihurtzea?
Normaltasuna zer den ikusteko, normaltasuna zertan datzan ikusi behar dugu. Nazio normalizatu baten jokaera hartzen batugu, eskuindarrak eta ezkerarrak badirela ikusten dugu, baina hau baino lehen, haiek duten eskubidea beraien arteko ezberdintasunak hizkuntza propioan eztabaidatzea da. Egoera normal batean beraz, hizkuntzari ematen zaio lehentasuna; zergatik ez dugu guk egiten beste lekuetan normala den gauza?
Lehentasuna beraz, legea aldatzea litzateke, euskaldunen arteko konpaktazina lortzearren?
Bai noski. Eguneroko bizitza euskaraz bizi ahal izatea da lehen eskubidea, eta hori da konpaktatzen baltin batugu lortuko dugun lehen gauza. Orain arte bizi dugun egoera hipokrita eta gezur honetan ezinezkoa dugu euskaraz bizitzea; hori lortu gabe beste helburu guztiak bigarren mailakoak izango dira.
Administrazio mailan ordea baikortasuna da nagusi. Estrategia berri hori beraz, herri mugimenduetatik bideratu behar da.
Administrazioari buruz mintzatzerakoan, instituzioak eta pertsonak bereizi behar dira. Instituzioen barnean, euskaldun den makina bat jende aprobetxagarri dago; jende hau euskararen aldeko dinamika batentzat irabazi behar dugu. Hori lortzen baltin badugu, instituzioetatik sortzen den kimu berria herrietatik sortzen ari den kimuarekin lotuko da.
Zernolako fruituak lor daitezke uztardura horretatik?
Fruitua ezberdina izango da tokian tokiko. Hori konprenitzeko adibide sinple bat jar daiteke: basoak gainezka egiteko, bete beharra dago, baina bete gabe ezin esan izango dugu nolakoa den uraren jauzia. Beraz, euskararen basoa bete behar dugu lehenik eta behin, betetzen den heinean, hortik behar berri baten norabidea etorriko da.
Hori ulertzeko oso kasu interesgarria da Lituaniakoa: han jendea bertako hizkuntza eta nortasunaren alde konpaktatu zen, eta prozesu horretan Errusiatik at joan behar zutela konturatu ziren, baina PCUSekoak ere konturatu ziren, Errusiako Partidu Komunistaren subagintariak zirenak. Beraz, pausuz pausu joanez gero norabidea nabari agertzen da, ispilu faltsu batetan erori gabe.
Horrelako aldaketa bat izateko, nahikoa da euskaldunen basoa betetzea ala beharrezkoa da erdaldunen kontzientzia aldaraztea?
Euskararen egoera eredutzat hartzen baldin badugu, Iparraldeko kontzientzia Gipuzkoakoa baino txikiagoa dela konturatuko gara. Zergatik gertatzen da hori? Gripearen adibidea oso baliagarria da hori esplikatzeko. Gripetik ateratzeko puntu kritikoetara iritsi behar dugu, eta puntu kritikotik, gripea hiltzen dugu edo berak hilizen gaitu. Beraz, puntu horretaraino iritsi gabe ezin daiteke zuzenbidea ikusi; uste dut puntu horretara iritsi garela. Baina berreskuratze prozesuan ere kontzientzia hartzeko prozesua progresiboa da, herri eta gizarte sektore araberakoa, sektore batzuk besteak baino aurrerago joango dira, eta joan behar dute. Beraz batzuk besteen aintzindari izango dira.
Euskaraz ez dakien eta jakin beharko lukeen jendea kontzientziatzea ez al litzateke egokiago izango?
Gizarte mailan dauden talde euskaldunak (Euskal Herrian Euskaraz, EKB, AED...) nazioaren erdigunean kokatzen dira. Erdigunean kokatzen diren gizaki hauek, euskaldun osoak deitzen ditugunak dira: euskera naturalki hartu duten hiztunak, kulturalki hizkuntz horretan landu direnak. Bestaldetik, hiztun bertakotuak ditugu, euskaldun berriak alegia; hauek hizkuntzaren eremu sinbolikoa osatzen dute. Hemendik abiatuta, dinamika sortu beharra dago, barnetik kanporako dinamika berri bat, horiek Euskal Herriko erdigunean sartzen dira, eta erdigune horretatik naturalki jasotzen duten euskara hasten dira lantzen. Honela ikasten ari direnentzat baldintzak jartzen dira, benetan ikas dezaten, euskararen izaera normala lor dezaketelako.
Baina dinamika horretan badago beste elementu bat, erdaldunena alegia. Dinamika honek erdaldunengana iritsi behar du. Erdaldun izatetik, euskararen aldeko kontzientzia izatera pasatzera da jauzirik garrantzitsuena; azaletik, badirudi hemen ez dagoela aldaketarik, baina hau da garrantzitsuena.
Eta hori nola aldatzen da?
Hor dago gakoa. Alde batetik, diskurtso honi dignitatea eman behar zaio; euskara erromantikoen altxorra ez dela pentsatu behar dugu, bizitzeko tresna baizik, hil zorian dagoena ez bait da hizkuntza, lurra baizik. Erdaldunengan jotzeko elementu asko ditugu, kolektito honen mulizorik sensibleena guztiz aprobetxagarri da jauzi hori izateko. Bestaldetik bere aldaketa ezagueraren mailan gertatzen ez baldin bada kontzientzia mailan izanen dela ulertuko dute, eta horien kontzientzia aldatzen baltin bada, beren seme alabak euskaldun izango dira.
Arma hauekin jokatu behar dugu, baina ez erdaldunen aurka joateko, bizitzaren alde baizik, eta guk bizitzaren alde jokatzen baldin badugu horiek ere izango dira irabazle. Hori da mezu berriaren esanahia, orain arte egin ez den mezua.
Askoren iritziz ordea, kontzientziatutako erdaldungo horri euskara ikasi araztea da pausurik zailena.
Arazoak ere beste alde batetik ikus daitezke. Euskararen erabilera guztiz murrizturik geratu dela ikus daiteke, baina inkestak esaten dutena ordea bestelakoa da: motibapen maila ezaguera maila baino altuagoa da. Gu horretaz baliatzen baldin bagara, multzo horretan guztiz garrantzitsua zen zertxobait galdu dutela sentitzen duten makina bat "basko" daudela konturatzen gara, eta horregatik sortzen ari dira Lizarra eta Laudioko kasuak. Deseuskaldundu ziren herriak berreuskaldunizeko prozesua sinesgaitza eta azalgaitza izango lirateke hori ulertu gabe. Zergatik ez dira motibapen horretatik euskararen ezagueraraino ailegatzen? Konpaktazioa edo hizkuntz komunitatearen egituraketa eraiki ez delako, eta ordun euskararen ezaguera soziala hain eskasa izanik, ikasten ari direnek ezin dute beraien nahikotasun maila lortu.
Gainera baldintzarik ez dago erabil ahal izateko.
Egoera horretatik ateratzeko, konpaktazioa gertatuz gero, hizkuntzaren defizit funtzionala gainditu behar da, hau da, hizkuntzaren erabilera formala ziurtatu eta transmisio naturala sendotu, trinkotu... Gainditzen ez baldin bada, ez dakitenek ez dute ikasiko eta ikasten dutenek ahazten dute.
Hizkuntzaren erabilera kulturala lortzeko, legearen eta agintarien aldaketa beharrezkoa da. Planteamendu hau zientitikoa da, baina radikalismo zientifiko honen barnean, radikalismo politiko guztiak sartzen dira, eta radikalak ez diren planteamenduak ere kabitzen dira; alderantziz ez. Honenbestez, lehentasuna hizkuntzari eskaini betar zaio, hori eginez gero, estatu independiente, estatu federalaren alde... jo daiteke, hori bakoitzaren kontua da.
Gai hauen inguruan mintzatzeko Arrasaten sortu berri den taldeari buruz zer iritzi duzu?
Oso goiz da talde honen inguruan iritzia esateko. Euskararen diagnosia konpartitzen dugun jendearekin topaketa batzuk egin ditugu, ea hortik deialdi zabalago bat luzatu dezakegun epe labur batean, sakabanaturik dauden indarrak bateratze asmoz.
Aintzindarien belaunaldi....
Belaunaldi hori sortzen baldin beda, ez da talde hoietako belaunaldia izango, jende askok sortutakoa paizik. Orain enbrioiarekin ari gara, besterik ez dugu. Baina bide luze bat dago oraindik egiteko.
IÑAKI URIA. MIKEL ARRIETA.
27-30


GaiezHizkuntzaEuskaraNormalkuntzEgoera
PertsonaiazSANCHEZ4
EgileezURIA3Hizkuntza
EgileezARRIETA4Hizkuntza
ASTEKARIA
1282. zenbakia
1990ko martxoaren 04a
ASTEKARIA PDF-an
Irakurrienak
Matomo erabiliz
#1
111 Akademiak banatuko duen azken saria jaso du Miren Amurizak
Maria Ortega Zubiate
#2
5x19: Kevin Auschwitzen
Beranduegi
#3
EAEko kartzelariak greba egitera deitu ditu ELAk
Gedar
#4
Non daude kaparrak?
Hainbat sinatzaile*
#5
Guardia Zibilak “hemendik fan egiteko” eskatuko dute ekainaren 14an Oñatin
Jon Fernández González
Azoka
Azkenak
2025-06-06 | Jon Fernández González
EAEko euskaltegietan A2 mailan matrikulatzea oraingoaren laurdena kostako da

Datorren ikasturtetik aurrera, euskaltegietan A2 mailan matrikulatzen direnek orain arte bezala 310 euro ordaindu beharrean, 70 euro ordainduko dituzte. Maila gaindituz gero, ordaindutakoa itzuliko zaie ikasleei. 

2025-06-06 | Jon Fernández González
Guardia Zibilak “hemendik fan egiteko” eskatuko dute ekainaren 14an Oñatin

Kuartela herrixantzat lelopean indar okupatzaileek Euskal Herritik irten behar dutela aldarrikatzen du Fan Hemendik taldeak.
 

2025-06-06 | Beranduegi
5x19: Kevin Auschwitzen
MULTIMEDIA - Beranduegi
2025-06-06 | Maria Ortega Zubiate
Gure haurrak ere badira ekimenak mobilizazioa egingo du ekainaren 12an, Gasteizen

Rafah-ra doan nazioarteko martxarekin bat eginez, Gasteizen mobilizatzera deitu du plataformak, baita ikasgeletan ere. Palestinar haurrekiko elkartasun argazkiak ateratzeko eskatu du.

2025-06-06 | Xabier Letona Biteri
Bake Bideak eta Bakegileak bide amaierara iritsi dira

Aieteko Nazioarteko Bake Konferentzia 2011n egin zen Donostian eta ondoren sortu zen Bake Bideak, Ipar Euskal Herritik bake prozesua sustatzeko. Bakegileen zeregina ETA armagabetzeko ekinbide zibila antolatzea izan zen. Orain, desegingo direla iragarri dute bi ekimenek.

2025-06-06 | Gedar
EAEko kartzelariak greba egitera deitu ditu ELAk

Espetxeetako funtzionarioek lanuzte partzial bat egingo dute ekainaren 9tik 15era bitartean.

2025-06-06 | Uxue Gutierrez Lorenzo
Idoia Asurmendi
Bihotzetik berriz pasatzea

IDOIA ASURMENDI
Non: Bilboko Kafe Antzokian.
Noiz: maiatzaren 29an.

----------------------------------------------------
 
Termometroak 30 gradutik gora markatzen ditu, uda giroa nagusi da eta Bilboko kaleak herritar aztoratuz beteta daude. Horrelako egun... [+]
2025-06-06 | Jon Fernández González
Torturaren 21 biktima berri aitortu ditu Nafarroako Gobernuak

21 pertsona “giza eskubideen urraketen biktima” gisa aitortu dituzte ofizialki. Espainiako Estatuko funtzionarioek eta eskuin muturreko taldeek torturatutako pertsonak dira eta biolentzia horren lagin txikia baino ez direla dio Egiaren Garaia Da ekimenak.

2025-06-06 | Maria Ortega Zubiate
111 Akademiak banatuko duen azken saria jaso du Miren Amurizak

Ostegunean banatu dute saria, Amasa-Villabonako Hika txakolindegian. Bertan jakinarazi dute 2024koa izan dela 111 Akademiak banatuko duen azken saria.

2025-06-06 | Hainbat sinatzaile*
Non daude kaparrak?

Lorazainok bi hilabete baino gehiago daramatzagu greban, eta, horietan, udaltzaingoek indarrez zapaldu gaituzte piketeetan. Hirian zehar jarraitzen gaituzten sekretek jazartzen gaituzte, eta mobilizazio bakoitzean zelatatzen gaituzte. Enpresak ez gaitu aintzat hartzen, eskaintza... [+]

2025-06-06 | Florence Lazar
Hostopean
MULTIMEDIA - dokumentala
2025-06-06 | Ordiziako Euskal Eskola Publikoaren komunitatea
“Zaurgarritasun Indizea”, Jaurlaritzak nahi duena egiteko koartada

Nork sinesten du urtebetean Ordiziako errealitatea goitik behera aldatu dela eta desorekak desagertu direla?

Udaberriko oporren ataritan egunkarietan Begoña Pedrosak eman zigun titularra: Ordiziak ez du desorekei aurre egiteko plan berezirik behar... [+]

2025-06-06 | Jenofa Berhokoirigoin
Ostiralean hasi eta urte bukaera arte iraungo du Arestiren ekarria ezagutarazteko Bilboko egitarau oparoak

Euskaltzaindiak, EHUko Gabriel Aresti Katedrak, Gabriel Aresti kultura elkarteak eta Bilboko Koral Elkarteak elkarlanean antolatu dute egitaraua. Ostiral honetan, adibidez,  Bilboko Udalaren Txistularien Bandak Aitaren Etxea emanaldia joko du Euskaltzaindiaren... [+]

2025-06-06 | Xabier Letona Biteri
GALen biktimei barkamena eskatu die Alonsok, Gogora Institutuko zuzendariak

Datorren irailaren 25ean 40 urte beteko dira GALek Baionako Monbar hotelean egindako atentatutik, non lau euskal errefuxiatu hil zituen. Horren karietara, Gogora Memoria, Elkarbizitza eta Giza Eskubideen Institutuak oroimen ekitaldi bat egingo du udazkenean.

2025-06-06 | Jenofa Berhokoirigoin
Energia berriztagarrien arloko kooperatiben europar federazioko Kontseilu Errektoreko kide bihurtu da Goiener

Rescoop.eu federazioko Kontseilu Errektorean sartu da Goiener kooperatiba, eta  "lorpen handitzat" jo du ardura berri hori. Iragan maiatzaren 22an Krakovian (Polonian) egindako Energia Komunitarioaren Foruman parte hartu ahal izan dute, eta une inportantea izan... [+]

Eguneraketa berriak daude