Xabier Amuriza.:" Jendeari Buruan Sartu Zaio Itxurazko Bertso Saioak Gaia Jarria Behar Duela"


1987ko irailaren 20an
Xabier Amurizari elkarrizketa
Xabier Amuriza.:" Jendeari Buruan Sartu Zaio Itxurazko Bertso Saioak Gaia Jarria Behar Duela"
Berriz inguruan egin berri duen etxean aurkitu dugu Xabier Amuriza. Arratsalde arratseko patxadan eseri eta lasai lasai aritu gara. Gai askori heltzea geneukan bertsolari askoren maisu, txapeldun ohi, apaiz ohi, HBren parlamentari, literaturagile eta beste zenbait arlotan ere ezaguna denarekin. Bertsolaritzari buruzko solasa atera zaigu luzeen. Gaiari puntu ezberdinetatik tira eta atera dira ondokoak. Txapelketa, teknika, bertsolaritza berria, entzulea, komunikabideak, euskalkiak... momentu zehatz boteko deklarazioetatik baino harantzago joatea eskaini digu patxadak. Hementxe dauzkazu esandakoak esan bezala.
GALDERA: Bukatzen ari zaigu uda eta honekin batera bertso saioak...
ERANTZUNA: Ba bai, urte guztian saio ugarienak udan izaten dira, neguan ezer gutxi, abenduan etortzen dituk hori bai nahiko. Maiatza edo ekainetik iraila urria arte izaten duk gure bolada batez ere.
GALDERA: Zure ustez bertso txapelketak ugariagoak izan beharko lukete, zergaitik?
ERANTZUNA: Beno urtero egin beharko lirateke nere ustez, jokatu behar bada jokatu behar delako. Hiru urtez behin egitea luzeegia iruditzen zaidak bertsolariak behartuak gaude hara joateko eta behin pasatzen utzi ezkero sei urte pasa dituk; urtero egin ezkero askoz normal eta naturalagoa litzateke. Hor ikusi beharko genukena, ea bertsolaritza jokatzeko kirol bezala har liteken ala ez.
GALDERA: Baina hik positiboak ikusten dituk txapelketak.
ERANTZUNA: Beno, baditu alde onak eta txarrak, nahiz eta lehenengoak gehiago izan nere ustez, baina tira ez gaituk zalantzan hasiko, egin behar bada hartu ta egin.
GALDERA: Alde txarrak...
ERANTZUNA: Ba ez dagoela argi bertsolaritza lehiaketarako asmatua denik. Bazekiat ez dela konpetentzi latz bat, baina tira konpetentzia duk. Arrakasta jendearen aldetik, badu halako sadismo apurra, bertsolaria estu ikusteagatik. Horretaz aparte, bertsolaritzaren eredu bat ezartzen du, ariketa moduan, eta noski hori oso akademikoa duk eta azkenean urtean zehar dauden jaialdi guztietan inposatzen bukatzen duk. Urtean ehun saio egin ezkero, ia, ia denek txapelketaren eredua dute. Jendeari buruan sartu zaio bertso saioa itxuraz izateko, gaia jarria izan behar dela, eta hori duk bertsoak egiteko modu bat eta modu hori duk hain zuzen txapelketakoa. Baina beste moduak badira, librean egitea esaterako, zailagoa, askoz zailagoa, baina ondo atera ezkero askoz ederragoa ere. Gaur egun apur bat, bertsolaritzaren izatea gai jartzailearen esku zegok eta eskema hori erabat nagusitzea bertsolaritza kiskaltzea iduritzen zaidak.
GALDERA: Alderdi onak ere izango dituk.
ERANTZUNA: Bai noski, txapelketek bertsolaria errutinatik ateratzen dute eta ahal duen guztia ematen behartzen du. Saiatze horrek aurrerapenak ekartzen ditu. Bestalde, promozio aldetik oso ona duk, batez ere jende gaztea promozionatzen duelako. Publikoaren aldetik ere, zaletasuna asko handitzen dik.
GALDERA: Nola eta noraino ikusten duk bertsolaritzaren eboluzioa?
ERANTZUNA: Ba eboluzionatu beharko du. Noraino eboluzionatuko duen? Ba alde batez gizartearen arabera eta bestalde bertsolarien ikuspuntuaren arabera. Bertsotako modua teknika aldetik eta, asko aldatu duk. Behar bada gaia tratatzeko modutik, ideiak eta hizkuntza mota, umorea... ez duk horrenbeste aldatu. Bertsolarien umorea pertsonalizatua duk gehienetan; orduan hortik aparte ez diagu umorea jakiten egiten, eskema batera lotuegia zegok. Esaterako, ni apaiza izan nauk eta hori entzun beharko diat hil arte; eta ondo zegok hori, eta bestea beltza delako eta bestea txikia delako. Apur bat aurreratu diagu orain, txukundu gaituk pixkat, behintzat ganza mingarriak ez botatzean, lehen mina egiteko gauzak esaten genizkian eta. Gai pila dago umorea egiteko eta horretan ez gaituk saitu, eta honek aldatzen joan beharko du. Adibidez ez da umore berdina nekazari batena edo hirian bizi den pertsona batena. Baina hori ez duk arazoa, kaleko jendea, gazteak, ikasleak etabar, datozen neurrian, aldatzen joango duk bertsolaritza; batek ilargia aipatuko dik eta besteak semaforoa.
GALDERA: Hi bertsolari eskolaren aldekoa haiz.
ERANTZUNA: Bai noski, erabat. Bertsolari eskolak ez dik akademia kutsurik. Talde bat besterik ez duk, halako maiztasunez biltzen dena, astean behin elkartzen dena edo. Orduan eskola hori eramateko modu asko zeudek: batzuk bildu eta kantatu besterik ez dute egiten, besteak ariketak egin etabar, baina eskola beti positiboa izan duk eta izango duk. Bertsotan aurreratzeko taldea eta giroa izatea funtsezkoa duk, lagunekin jokatu beharra zegok, behar-beharrezkoa duk. Helburuak ere desberdinak dituk: batzuk denbora pasa hutsez, bestea euskara praktikatzeko, kulturizatzeagatik etabar. Baina hau ez duk eskola tradizional bat, ezta pentsatu ere; hona edozein pertsona etorri daiteke ikastea.
GALDERA: Adinak zerikusi handia du bertsotan ikasteko?
ERANTZUNA: Ba ez pentsa, ez da beharrezko txikitandik bertsotan hastea. Bertsolari asko hasi duk hogeitapiku urtekin; Ni neu, hamar edo hogei urterekin bertso berdintsuak egiten nizkian, hogeitalau urte arte ez nitzen serio hasi; Lopategi ere berandu hasi huen. Hau da, edozein hasi daiteke bertsotan, emaitzak ondoren ikusiko dira.
GALDERA: Beharrezkoa iduritzen al zaik euskara batuaz kantatzea?
ERANTZUNA: Beharrezkoa ez, baina nik kantatzen diat. Lehenengo txapelketa nagusian hori planteatu zitzaidan eta erabaki nian euskara batuan egitea, Euskal Herrian zelako eta beno, pentsatu nian aurrerapen bat zela. Euskalkian egitea, edo norberaren etxeko euskaran egitea, ba diferentzi handia zegok. Azken finean euskera batuaren helburua hori duk, tresna bat edukitzea. Demostratu nian askoz jende gehiagok ulertzen zidala euskara batuan eginda bizkaieraz eginda baino. Bizkaian egiten ziren kanporaketetan ere berdin erabaki nian, hau da, hau Euskal Herrikoa duk, publiko orokorra zegok nahiz eta bizkaitarrak gehienak izan, eta jan dezala jendeak hizkuntza bat behar dugula.
GALDERA: Pentsatzen dut batuaz kantatzea zailagoa egingo zaizula.
ERANTZUNA: Ba segun, batzutan euskalkitik euskalkira bazeudek rima klabe desberdin batzuk, batzutan posibilitate gehiago eskeiniz eta bestetan gutxiago. Zailtasun objetiboagoa baino, erosotasun subjetiboa duk. Norberaren hizkuntzan kantatzean erosotasona suposatzen du baina bertsolaria askoz mugatuagoa dago. Oso egoera ez naturalean bizi gaituk Euskal Herrian. Gero ere, bizkaieraz kantatu behar baduk, ze bizkaiera motan? oso bizkaiera desberdinak daudelako. Orduan, lasaien aurkitzen nauk nere inguruko bizkaieran eta nere inguruko kontrakzio, lokalismo eta abarrekin; baina beno, batua ondo menderatu ezkero eta konbentziturik izanik, ba gustora egiten duk. Eta nik batuan hala sentitzen nauk, konbentziturik nagoelako beharrezkoa dela. Lehenengo Txapelketan izan nuen pozarik handienetakoa hori izan huen, batuaz egin nuela eta jende gehienak ulertu egin zidala, bizkaieraz egin izan banu ordea, zer? eta nere bizkaiera itxian egin izan banu? orduan alde batera nere buruaren kalterako, publiko gehiena ez zelako bizkaitarra izango eta bestalde aurrera begira euskara batua tresna komenigarria eta beharrezkoa dugu.
GALDERA: Ba zegok alabaina gipuzkoarrari indar gehiago emateko joera...
ERANTZUNA: Ba bai hala da. Gainera honetaz aparte, bizkaitarra, bizkaiko jendeak, badu konplexua bere hizkuntzari buruz, uste duelako gipuzkera hobea dela bizkaiera baino eta hori gezurrak duk. Euskalkietan ere berdina gertatzen duk, han bestean baino hobe hitzegiten dela... Gipuzkoan Tolosa aldekoa dela hoberena; topiko asko zegok, topiko aluak eta txarrak, inork ez duelako Tolosa aldeko hizkerari buruz ikerketa zehatzik egin, eta hori egiteko tomoak eta tomoak egin beharko lituzke, ziurtasunez hitzegiteko; estudio zehatza egin ezkero, ba igual aterako litzateke ba Tolosa aldean baino askoz hobe egiten dela, esaterako Aretxabaletan. Hizkuntza oso gauza zabala duk. Eta Bizkaitarrekin hori gertatzen duk, bere hizkuntzan konplexu gehiago zeukak eta nolabait horri buelata pixkat eman beharko zaio, bizkaitarra asko hitzegiten dekelako.
GALDERA: Bertsoen bidez euskara ikasteko teknikari buruz, zer kantatzen diguk?
ERANTZUNA: Neri oso ondo iduritzen zaidak, euskaraz irakasteko ba egiturak, lexikoa etabar, ariketa moduan erabiltzen dituk. Modu bezala bertsolaritza oso ona duk, jendeari gainera asko gustatzen zaio. Bere neurrian egiten joan behar duk bertsoak egiten, paperean noski, buruz egitea gehiegi litzatekelako. Neurria eta errima zaintzean, gora ta behera ibili behar duk egitura hau eta bestea aldatzen, eta noski, azkenean igual 50 egitura ezberdin egin dituk, hizkuntzaren alde oso desberdinak landuz. Gainera bertsoak badu halako xarma, misterioa, lilura... eta lilura hori kutsatzen joaten duk. Kontuan izan behar da euskara ikasteko ordu asko behar direla eta ordu horietatik 50 adibidez bertsotan erabiltzen badituk, ba horrek asko zabaltzen dik euskararen panorama, ikaslearen irudimena, burua...
GALDERA: Ze mailatik has daiteke?
ERANTZUNA: Lehenengo mailatik. Ehun hitz baldin badakizkik eta hamar egitura, ba egin zitekek. Jakina maila apaletan euskararen irakaskuntza zailagoa dela goi mailatan baino, eta hemen berdina gertatzen duk. Baina tira, ikaslea pozik ikusten da bere bertsoarekin, eta gero ondo geratzen bazaio eta kantatzen badu, ba oso motibatua, gustora geratzen da.
GALDERA: Nola ikusten duk komunikabideen jarrera bertsolaritzaren aurrean?
ERANTZUNA: Irrati aldetik ona, baina behar bada gehiegi botatzen dute. Irrati guztietan ari dituk bertsoak ematen eta jendeak etxetik atera gabe entzun ditzake bertsoak eta ez dakit noraino den ona edo txarra guzti hori. Gainera irratikoek ez dute aukerarik egiten, hau da, nola nahi botatzen dituzte bertsoak; guzti honek irratikoentzat bertsolaritza oso erosoa dela erakusten du eta oso merke gainera. Bestalde telebistan, lehengoan izan zen batzarra gai hau aztertzen: bertsolaritza zer bota, nola bota... hemen ez duk hain erraza, gauza batzuk zuzenean ikusiz, barkatu ditzakek baina jendeari eserita dagoela botatzeko igual ez dituk hain egokiak. Horregaitik hemen beharko litzateke gutxienez aukera bat eta honek lana eskatzen dik, eta hori orain arte ez duk egin.
GALDERA: ETBn diozu...
ERANTZUNA: Beno ETBn batere ez, irratian esaten nian, ETBn noizean behin irudi bat botatzen ditek, oso gutxi landu ditek eta arazo nahiko handia duk.
GALDERA: Zer diok Manuel Lekuonari buruz?
ERANTZUNA: Instituzio handi bat izan duk. Bertsolaritzan orden pixkat, garrantzi teorikoa eman zion, ez da behar bada lehenengoa, baina mende honetan garrantzia du. Pentsatu zian, teorizatu zian eta gauza batzuk deskubritu ere, ordenatu zian bertsolaritza, maila bat eman zion eta batez ere inbestigazio intelektual bat egiteko gaitzat hartu zian bertsolaritza, eta ez duk gutxi, parrandarako eta arloteen profesioa hartzen bait zen bertsolaritza. Lekuonak literaturatzat hartu zian eta literatura horren mugak bereizi. Ikerketa handiak egin zituen, asko zor zaio.
GALDERA: Ondo ezagutzen duk errefuxiatuen egoera, anaia...
ERANTZUNA: Bueno, lehengo astean ekarri ziaten anaia; ikusiko diagu noiz eta nola bukatzen den hori. Egoera latza duk errefuxiatuena, zeren nahiz eta jakin denbora irabazten ari haizela, egun bat, bi, urte bete... azkenean badakik zuloan bukatuko dukela, ezinbestekoa. Baina beno, egiten ditek badakitelako zertan ari diren, eta motiboak ez dira falta, eta beraiei ere banan-bana ekartzeko ez zaie motiborik falta; ikusiko diagu nork irabazten duen. Hala ere, uste diat GAL-aren garaia okerragoa izan zela oraindik, ikaragarria izan zen. Oro har uste diat askoz hobe gaudela orain duela zortzi urte baino, baina oraindik gorriak ikusi behar dizkiagu. Hala eta guztiz balantza ikusirik, uste diat askoz indartsuagó gaudela gaur egun, bestea berriz ahulagoa orain duela zazpi edo zortzi urte baino.
MIKEL MENDIZABAL
35-39

GaiezKulturaBertsolaritBertsolariaAMURIZA1
PertsonaiazAMURIZA1
EgileezMENDIZABAL1Kultura

Azkenak
2024-03-31 | Julen Azpitarte
Zinearen historiako film-kontzerturik “onena”

Oscar sari andana jaso zuen The Silence of the Lambs (1991) thriller-a zuzendu zuen Jonathan Demme (1944-2017) zinegile estatubatuarrak estreinatu zuen zineak inoiz eman duen kontzerturik onena: 1970eko hamarkadaren erdialdean New Yorken eratutako Talking Heads taldearen Stop... [+]


"Enpresa pribatuen esku utzi da segurtasun publikoaren norabidea"

Ertzaintzaren azken hamarkadako bilakaera teknologikoa aztertu du bere liburu berrian Ahoztar Zelaieta ikerketa kazetari, kriminologo eta ARGIAko kolaboratzaileak. Segurtasunaren industria ikertu eta Ertzaintzarekin duen lotura plazaratu du, La Ertzaintza que viene... [+]


Campi Bisenzioko GKN fabrikan batu dituzte langile borroka eta ekologismoa

2021eko uztailaren 9an jaso zuten kanporatze abisua Campi Bisenzioko GKN lantegiko 422 langileek. Biharamunean berean abiatu zuten fabrikaren okupazioa eta orduz geroztik bertatik dabiltza borrokan, deslokalizazioaren aurkako borroka zena bestelako industria eredu baten aldeko... [+]


Judith Bilelo Biachó
"Erakundeek ez digute lagunduko, guk geure hizkuntzan hitz egitea lortzen ez badugu"

Judith Bilelo Biachó gure artean izan zen iragan udazkenean, Garabideren Aditu programaren karietara. Ekuatore Ginean jaioa (Malabo, Bioko, 1975), bubi etniako kide da, bubiera hiztun eta hizkuntzaren aldeko militantea. Iraganaz bezainbat mintzo da orainaz, geroari... [+]


Eguneraketa berriak daude