Eusebio Erkiaga: Berrogeitamabost Urtez Idazle


1986ko otsailaren 16an
Zure babesik gabe independetzia ezinezkoa zaigu
Eusebio Erkiaga: Berrogeitamabost Urtez Idazle
Eusebio Erkiaga dugu euskal literaturan, belaunaldi askoren zubi. L. Akesolo, I. Berriatua eta T. Monzon-en adinekoa, hurrengo belaunaldiak nola sortu ziren ikusi zuen: Mitxelena, Villasante, San Martin, Irigarai, Aresti eta hainbeste. Berarekin berba egitean nabarien agertzen zaiguna, gizon apalaren indarrada, bai eta berak duen ideia gaztetasuna ere. Gauza guztien gainetik hizkuntzari, eta bereziki bizkaierari dion maitasuna nabaritzen zaio. Elkarrizketaren une batzutan serio jartzen da, ia haserre, sintaxi okerra edo jatortasuna falta duen liburu batetaz mintzatzen garenean. Baina berehala lasaitu egiten da, gauza asko eta asko ikusi duenaren jarrera pausatuaz. Kemena da aldiz, oraindik galdu ez duen tasuna. Idatzi dituen bost nobeletatik lauk ikusi dute argia, baina beste berri bat egitekotan dago. Horrez gain, milaka poema, artikulu eta beste idatzita ditu.
GALDERA: Gaur egun 73 urte duzu. Idazten hasi baina, 18rekin hasi zinen, orain dela 55 urte. Zelan ba hasi zinen idazten 1930 urte haietan?
ERANTZUNA:Ni orduan poesiak, poesia txikiak, egiten hasi nintzen, eta «Euzkadi»rako artikuluak. "Euzkadi" egunkariaren zuzendaria Lauaxeta zen, nire lagun kuttuna, eta nik bidaltzen nuen guztia berak argitaratzen zuen, gazteei argitaratu behar zitzaielakoan. Bera zazpi urte zaharragoa zen. Bera Urkiaga eta ni Erkiaga. Honekin Anbrosio Zatarrain-ek jotzen zigun adarra.
Nik orduan ez nuen nire izena jartzen, Endaitz baino. Orduan gehienek ez genuen izena erabiltzen, beti izenordea. Jende apala. Gero, guda ostean, sartu behar izan ziren izena eta abizena. Edo ezizena, gauza zantarrak esateko.
Beste batzu ere ba zebiltzan orduan idazten: Lino Akesolo, neu baino urtebete zaharragoa; Agustin Zubikarai, bi urte gaztegoa: Imanol Berriatua bi edo hiru gazteagoa... Honela hasi ginen denak.
EKINEKINen idazten genuen, astero ateratzen zena, eta Donostian ARGIA ateratzen zen, baina nik han gutxi idatzi nuen. Gero, Aitzol-ekin YAKINTZA, eta olerki sariketak. EUZKO GOGOArena beranduago etorri zen, Zaitegirekin.
GALDERA: Urte haietan hainbat aldizkari eta argitarapen atera ziren. Gero baina, gerra heldu zen, eta gauzak aldatu.
ERANTZUNA: Bai, guk guzti hura euskara laguntzearren idazten genuen. Gero, gero etorri da aldakuntza, nik ez dakit zelan, dotorea. Gerra heldu zenean guk egunkari bat ateratzen genuen, EGUNA, jende askok ez dakien kontua da. 1937an hasi eta bost hilabetetan segidan, euskara hutsean. Zubikarai zen erredaktore nagusia; gero Arizmendi, Arrasatekoa, kooperatibista; Mendizabal, mutrikoarra, neu eta besteren bat egon ginen. EUZKADI egiten zen lekuan egiten genuen, eta berarekin batera banatu. Egunean 10-12 ordu aritzen ginen; bata anteojuduna, bestea ere anteojuduna, hirugarrena gaixorik... gu ez ginen mendira joan, baina han geunden, lanean. Kuartelean lo egiten genuen, eta gudarien soldataz. Jaurlaritzak eta alderdiak ere lagundu egiten zuten. Lau orrialde, eta igandeetan sei orrialde ateratzen genuen. Gero Bilbon eta frentean zabaltzen genuen. Talde osoa gero gartzelara joan zen, ni izan ezik. Libratu egin nintzen.
GALDERA: Gerra amaitu ondoren, egoera desberdina zen, baina oraindik egiten ziren gauzak, eta Euskaltzaindiak berak lanean ziharduen. Zelako urteak izan ziren haiek?
ERANTZUNA: Hamar edo hamulau urtetan isilik egon ginen. Gero Euskaltzaindia inguruan talde bat hasi zen batzen, Federiko Krutwig, aita Lino, Imanol Berriatua, neu. Villasante ere, baina bera ez zen etortzen, eta besteren bat, Azkue gazteagoa zen. Aldi hartan Aingeru Irigarai ezagutu nuen, eta behin esan zidan poesia lar zegoela, eta prosa egin behar zela, Bizkaiko prosa hain zuzen, Txomin Agirre eta Kirikiñoren moduan. Eta besterik ez bazen, ipuinak. Ipuin errazak eta herria zaletzeko modukoak. Eta hori izan zen nire lehenengo nobela egiteko oinarria edo indarra, «Arranegi».
GALDERA: Zure nobela hark kritika onak jaso izan ditu beti, eta besteekin gertatu den bezala, tradizio zaharra eta teknika berria batzen dituela esan ohi da. Zuk zer uste duzu?
ERANTZUNA: Oraindik ez da ehun urte lehenengo nobela agertu zena. Nik 22 urte neukala, gerra aurrean, Txomin Agirreren liburua ez zeukan inork. 1934an, edo 1935an izango zen, hitzaldi batera joan nintzen, abertzale nintzenez gero, eta han, Txomin Agirrek egin zuen lana egin behar zela esan zuen hizlariak, eta gero niri Agirreren hiru liburuak bidali zizkidan. "Kresala", "Garoa" eta "Auñamendiko Lorea". Horiek niri barruan egin zidatena itzela izan zen. Zein euskara ederra! Nire "Arranegi" horien senide lez hartu daiteke, horiek eraginda. Beranduago nirea Agirreren lanarekin gonbaratua izan da, eta Koldo Mitxelenak berak goraipatu egin du. Gauza piloa esan zuen, lar; nobela bera makala zela, indarbakoa, baina hizkera mailan ez duela Txomin Agi rreren bildurrik eduki behar.
GALDERA: Zuk zeuk eman diozu beti garrantzia handia hizkuntzari, zein hizkuntza mota eta zelan erabili behar den arazoari. Puntu honek asko arduratzen zaituela ematen du.
ERANTZUNA: Nire amamak ez zekien erdararik, eskolarik ere ez. Euskalduna zen. Aita eta ama berdin. Guk erdara eskolan ikasi genuen, baina etxean, elizan, kalean euskaldunak ginen. Hortik izan da euskaraz ondo idaztea, edo behintzat ahalegina egitea. Zeren batzuk ez dute ahalegina ere egiten. Erdaraz ere ez. Periodista zatarrak daude, idazkeran honelako gogorkeriak egiten dituztenak. Ba daude onak direnak izan. Mitxelena, idazteko kontuan, bikaina da, Villasante ere bai. Imanol ere bikaina zen, batez ere sintaxi kontuan, sintaxi ederra zeukan. Gero beste batzu euskararen aldetik, makalagoak dira. Hitzak heurak izanda, leku baten edo bestean imini, indar txikiagoa dauka, eta ez dira konturatzen. Gero eta gehiago erdarazkoa egiten da. Ni haserretu egiten naiz.
GALDERA: Zeu idazten hasi zineneko garaian, hizkuntza zela eta, bi arazo nagusi zeuden, garbizaletasuna alde batetik, eta euskalkien erabilera bestetik. Zu zeu, beti, garbizaletasunetik alde egiten saiatu zinen, Etxaide, Irazusta eta Loidirekin batera. Bestalde, bigarren nobela («Araibar Zalduna»), gipuzkeraz idatzi zenuen, eta beste artikulu batzu lapurteraz. Zelan zen posible garai hartan oreka mantentzea?
ERANTZUNA: Bai, lapurtera klasikoan egiteko joera egon da inoiz, baina hori oso zaila da. Krutwig-ek bai segitu du hortik. Gurea erdiko bidetik jotzea izan zen. Orduan, zelanbait, batasunerako idazten dute, «herriya» eta honelakoak, baina gehienek ez. Bakoitzak bere bidetik jotzen zuen, EKINen bizkaieraz, eta ARGIAn gipuzkeraz. Egia da ere orduan gutxiago erabiltzen zela. Zenbat izango ginen denetara?, 200 edo 500 bat izango ginen barruan sartuta geundenak? Orain milaka daude, beste indar bat dator...
GALDERA: Eta gaurko egoera zelan ikusten duzu, alde batetik eta bestetik begiratuta?
ERANTZUNA: Ba gaurkoa ez dakit zelan ikusten dudan. Egin egin behar da, eta egin egiten da. Baina indarrez egiten dena beharbada ez da ondo egiten. Hori da kontua. Gainera Bizkaian bizkaiera galtzen bada, euskara ere galduko da. Etxean modu batera, eskolan bestera, eta kalean erdaraz. Derrepentean sartu nahi izatea ez dakit ona den. Lana ondo egiteko, barrutik ateratzen den moduan imini behar da. Amurizak «Emea» bizkaieraz eginez gero, indar handiagoa edukiko zuen.
Lana ondo egin behar da, hitzaldi eta leku publikoetan ere hai. Jendeak hain txarto egiten du!. Abadeak edo politikoak, esaterako, besteak baino txartoago egitea, herriari zaplata ematea da.
GALDERA: Urteak aurrera doaz, gauzak aldatu egiten dira, eta zeuk idazten segitzen duzu, etenik gabe.
ERANTZUNA: Bai, ahal denean bai, baina tarte handiak direla. Lehenengo liburua hogeita zortzi nuela atera nuen, eta gero hamar edo hamabost urtetan ez nuen ezer argitaratu. Nobela batetik bestera beti tarte handiak egon dira. nahiz eta 1962an bi batera argitaratu zidaten Zarauzkoek. Beranduago, gultzurrune bat kendu zidaten eta hilzorian egon nintzen, buru hutsik. Tarte horietan. Bizkaiko Batzar Nagusietako aktak edo agiriak itzuli egin nituen, lan luzea eta mardula, liburu batetan argitaratuta dagoena. Hiru edo lau urte pasatu eta gero, lan hori laga eta gogotsu nengoenez, nobelatxo bat idaztea bururatu zitzaidan, gerra garaian oinarritutakoa, «Jaioko dira». Maitasun kontuan eta, makalagoa da, baina bestela ondo dagoela uste dut.
GALDERA: Zuk noizbait Agirreren eragina aitortu izan duzu zure nobelagintzan, baina tradizio eskasaz ere mintzatu zara. Euskal literaturan oraindik egiteko gauza asko falta dela, itzulpenak eta beste. Zer beste literatura irakurtzen duzu gustora?
ERANTZUNA: Ba da egia azken urteetan liburu asko agertzen dela, gazteenak, baina horiek gutxiago irakurri izan ditut (tituluak aipatzen hasi denean, ia dena irakurrita daukala ikusi dugu). 1950 urteetan abenturaren kontaketaz eta kontaketaren abenturaz mintzatzen ginen, eta hori alde batera utzi omen dute. Hori da interesgarria. Baita ere kanpoko beste gauzak irakurtzea. Komeni da. Orain gutxi Clarin-en «La Regenta» irakurri dut, eta Umberto Eco-ren «El nombre de la rosa».
Ba daude beste batzu "obra abierta" direnak: entzunda neukan nik "obra abierta"rena, irakurri nuen, eta oso interesantea da. Forster-ek ere esaten zuen gauza bera.
Denboraz ikasi egiten da, eta zera ikusten da, egileak ez duela honetaz eta hartaz pentsatzen duena esan behar. Lehen horrela egiten zen, sermoi modura eritziak eman. Nire bigarren nobelan "Araibar zalduna", honela egin nuen. Apurtxu bat "berdea" zen, pikantea. Gizon bat emakume desberdinekin joaten zen, eta amaieran honelako sermoia imini nuen. Gero ikusi izan dut hobe dela gauzak esatea, eta irakurleak pentsa dezala nahi duena.
GALDERA: Jendeak poetatzat hartu izan zaitu beti, eta poema liburu bat ere ez duzu argitaraturik, eta aldiz, lau nobela, laster bost dauzkazu kalean. Ez duzu inoiz pentsatu sakabanaturik dauzkazun poema guzti horiek liburu batetan argitaratzea?
ERANTZUNA:Ni orain nobelan gehiago nago poesian baino. Poemak hemen eta han argitaratu dira, eta sariren bat ere ba daukat eduki, Lizardi Saria esaterako, «Hilobi izen gabea» poemarekin. Baina poema horiek ez ditut argitaratuko, ez dute merezi; «naif» modukoak dira. Ez dut egingo Gabriel Arestik egin zuen hura: poema argitaratu eta imini «hau da saritua izan ez zen poema». Edo beste behin idatzi izan zuena: «Santi Onaindia, Nemesio Etxaniz eta Urkiaga. Horiek epigono dira. Gero ni etorri nintzen». Aresti nortasun handikoa zen, bai, baina hori ez zuen berak esan behar. Hori besteek esan behar dute. Gazterik hil zen. Ez dakigu ba. Jenio bizia zuen, eta erraz haserretzen zen, baina lan itzela egin zuen. Ez nekien nik horrenbeste lan egin zuenik.
Mikel Zarate ere gazterik hil zen, eta guk esperantza handiak geneuzkan berarengan. Hura ere gero hobea izango zen.
GALDERA: Amaitzeko beste ezer esango zenuke?
ERANTZUNA: Manuel Lekuonak esaten ziguna: lan egizue gazteok, lan egin, eta idatzi idatzi, honela lan onak txarren artean agertuko dira. Lan onak egiteko txar asko egin behar da, baina egin, egin eta egin. Eta euskararen musikotasuna ez galdu.
Euskarak musika dauka, eta ez gaur egun telebista horretan entzun egiten dena, dena berdin berdin ahozkatuta. Horietariko asko ez dira natiboak. Bueno, denboraz egingo da baina gauza asko galtzeko arriskua dago, eta pena da.
Laura MINTEGI
27-31

GaiezKulturaLiteraturaIdazleakERKIAGA1
PertsonaiazERKIAGA1
EgileezMINTEGI1Kultura

Azkenak
Hegazkinez bidaiatzea trenez baino 26 aldiz merkeago izan daiteke Europan

Europa barruan hegaldiak hartzea trenez bidaiatzea baino 26 aldiz merkeagoa izan daiteke, 31 herrialdetako 142 ibilbidetan oinarritutako Greenpeaceren ikerketa baten arabera. Hegaldien zerga pribilegioei egotzi die desparekotasuna, eta trenbidea merketzeko neurriak eskatu ditu.


Belfasteko Kneecap musika taldea jo-puntuan: epaiketak, zentsura, jazarpena...

Israel Gazan egiten ari den genozidioaren aurkako mezuak adierazteagatik mota askotako errepresioa jasan du Irlandako Kneecap musika taldeak: Liam Óg Ó hAnnaidh kidea asteazkenean epaitu zuten, Londresen emandako kontzertu batean Hezbollah miliziaren bandera... [+]


Gutxieneko soldata propioaren alde 138.495 sinadura lortu dituzte sindikatuek

ELA, LAB, ESK, Steilas, Hiru eta Etxalde sindikatuek aurkeztu dituzte Herri Ekimen Legegilearen sinadurak Eusko Legebiltzarrean. Orain pilota alderdien teilatuan dagoela esan dute, eta herritarren borondatea kontuan izatea eskatu diete.


Gazako genozidioan hildakoen %83 zibilak dira, Israelgo armadaren datuen arabera

Israelgo armadaren barne agiri batean agertzen diren datuek diote Gazan hil dituzten sei palestinarretatik bost zibilak direla, azken hamarkadetan aurrekaririk ez duen sarraskia izanik. Israelgo zerbitzu sekretuek maiatzean zioten armadak Hamaseko eta Jihad Islamikoko 8.900... [+]


Sexu erasoak “kopuruz eta intentsitatez handitu” dira Bilboko Aste Nagusian

Bilboko Konpartsek elkarretaratze jendetsua egin dute Arriaga Antzokiren aurrean azken egunetako eraso sexisten aurka egiteko. Konpartsek adierazi duten arabera, erasoak kopuruz eta intentsitatez handitu dira. Aste Nagusiaz gozatzera gonbidatu dituzte herritarrak, eta... [+]


Kartzelan jaioa eta Israelek eraila adin nagusitasunera iritsi aurretik: Youssef Al-Zuqen historia

Youssef Al-Zuq munduko preso gazteena izandakoaren bizitza Gazako zigor zikloaren ikur da. Al-Zug 2008an jaio zen kartzelan, ama atxilotu eta epaiketarik gabe espetxeratu ondoren. Uztailaren 12an hil zuten Israelen bonbardaketa batean.


Oporrak ere gaixotasun?

Abuztua heldu zaigu, irakurle. Oporretan zaude eta zuretzako denbora gehiago daukazu? Edo agian ez daukazu denborarik, oporrak planez bete dituzulako? Edozein modutan, kontuz! Egungo bizimoduaren psikologizazioak edonon sailkatzen ditu sindrome berriak, eta oporraldiak ez daude... [+]


Txikiren eta Otaegiren mural bati eraso egin diote Durangon

Durangoko Ernaik salatu du Txiki eta Otaegiren muralaren kontrako erasoa. Ostegun arratsaldean murala berregiteko dei egin dute.


Nazien kontzentrazio esparruetan palestinar zapia ezin dela jantzi ebatzi du Alemaniako epaitegi batek

Turingia estatuko Auzitegi Gorenak ebatzi du Buchenwald konzentrazio esparruko memorialak eskubidea duela kufija daraman edonori sarbidea ukatzeko, "judutar ugariren segurtasuna" arriskuan jarri baitezake.


AEBek beltzez margotu dute Mexikoko mugaren hesia haren tenperatura igo eta migratzaileak pasatzea saihesteko

Mexikoko mugako hesia beltzez margotu du AEBetako Gobernuak. Lehenengo brotxakadak ematera bertaratu da Segurtasun Nazionaleko idazkaria bera, Kristi Noem. Neurri horren bidez, hesiaren tenperatura igo nahi dute, eta horrela migratzaileen pasabidea zailtzeko.


Ibai Iturria Garmendia, mendi gidaria
“Jende asko ez da modu egokian joaten mendira, kezkagarria da”

Garmendi mendi gidaritza zerbitzuaren bitartez zeharkaldi eta ateraldiak antolatzen ditu Ibai Iturriak. Argitara eman diren datuekin kezkatuta, mendian "kontzientziaz eta arduraz" jokatzearen beharra azpimarratu du.


2025-08-21 | Gedar
Zumaiako Bedua jatetxeko esplotazioaren testigantza gehiago bildu dituzte

Ez kobratzea, nagusiaren senideen etxeak garbitu behar izatea, lantokian lo egin behar izatea, irainak... Luxuzko jatetxeko esklabotza-baldintzen lekukotzak argitara ateratzen jarraitzen dute Urola Kostan.


Israelek Gaza hiria okupatzeari ekin dio, Hamasek azken su-eten proposamena onartuta ere

Erakunde palestinarrak astelehenean jakinarazi zuen ohar batean Egiptoko eta Qatarreko bitartekariek proposatutako su-eten akordioa ontzat jo duela. Israelgo armadak, ordea, dagoeneko inguratuta dauka Gaza hiria, eta han dauden palestinarrei urriaren 7ra arteko epea eman die... [+]


Eguneraketa berriak daude