Eusebio Erkiaga: Berrogeitamabost Urtez Idazle

1986ko otsailaren 16an

Eusebio Erkiaga: Berrogeitamabost Urtez Idazle
Eusebio Erkiaga dugu euskal literaturan, belaunaldi askoren zubi. L. Akesolo, I. Berriatua eta T. Monzon-en adinekoa, hurrengo belaunaldiak nola sortu ziren ikusi zuen: Mitxelena, Villasante, San Martin, Irigarai, Aresti eta hainbeste. Berarekin berba egitean nabarien agertzen zaiguna, gizon apalaren indarrada, bai eta berak duen ideia gaztetasuna ere. Gauza guztien gainetik hizkuntzari, eta bereziki bizkaierari dion maitasuna nabaritzen zaio. Elkarrizketaren une batzutan serio jartzen da, ia haserre, sintaxi okerra edo jatortasuna falta duen liburu batetaz mintzatzen garenean. Baina berehala lasaitu egiten da, gauza asko eta asko ikusi duenaren jarrera pausatuaz. Kemena da aldiz, oraindik galdu ez duen tasuna. Idatzi dituen bost nobeletatik lauk ikusi dute argia, baina beste berri bat egitekotan dago. Horrez gain, milaka poema, artikulu eta beste idatzita ditu.
GALDERA: Gaur egun 73 urte duzu. Idazten hasi baina, 18rekin hasi zinen, orain dela 55 urte. Zelan ba hasi zinen idazten 1930 urte haietan?
ERANTZUNA:Ni orduan poesiak, poesia txikiak, egiten hasi nintzen, eta «Euzkadi»rako artikuluak. "Euzkadi" egunkariaren zuzendaria Lauaxeta zen, nire lagun kuttuna, eta nik bidaltzen nuen guztia berak argitaratzen zuen, gazteei argitaratu behar zitzaielakoan. Bera zazpi urte zaharragoa zen. Bera Urkiaga eta ni Erkiaga. Honekin Anbrosio Zatarrain-ek jotzen zigun adarra.
Nik orduan ez nuen nire izena jartzen, Endaitz baino. Orduan gehienek ez genuen izena erabiltzen, beti izenordea. Jende apala. Gero, guda ostean, sartu behar izan ziren izena eta abizena. Edo ezizena, gauza zantarrak esateko.
Beste batzu ere ba zebiltzan orduan idazten: Lino Akesolo, neu baino urtebete zaharragoa; Agustin Zubikarai, bi urte gaztegoa: Imanol Berriatua bi edo hiru gazteagoa... Honela hasi ginen denak.
EKINEKINen idazten genuen, astero ateratzen zena, eta Donostian ARGIA ateratzen zen, baina nik han gutxi idatzi nuen. Gero, Aitzol-ekin YAKINTZA, eta olerki sariketak. EUZKO GOGOArena beranduago etorri zen, Zaitegirekin.
GALDERA: Urte haietan hainbat aldizkari eta argitarapen atera ziren. Gero baina, gerra heldu zen, eta gauzak aldatu.
ERANTZUNA: Bai, guk guzti hura euskara laguntzearren idazten genuen. Gero, gero etorri da aldakuntza, nik ez dakit zelan, dotorea. Gerra heldu zenean guk egunkari bat ateratzen genuen, EGUNA, jende askok ez dakien kontua da. 1937an hasi eta bost hilabetetan segidan, euskara hutsean. Zubikarai zen erredaktore nagusia; gero Arizmendi, Arrasatekoa, kooperatibista; Mendizabal, mutrikoarra, neu eta besteren bat egon ginen. EUZKADI egiten zen lekuan egiten genuen, eta berarekin batera banatu. Egunean 10-12 ordu aritzen ginen; bata anteojuduna, bestea ere anteojuduna, hirugarrena gaixorik... gu ez ginen mendira joan, baina han geunden, lanean. Kuartelean lo egiten genuen, eta gudarien soldataz. Jaurlaritzak eta alderdiak ere lagundu egiten zuten. Lau orrialde, eta igandeetan sei orrialde ateratzen genuen. Gero Bilbon eta frentean zabaltzen genuen. Talde osoa gero gartzelara joan zen, ni izan ezik. Libratu egin nintzen.
GALDERA: Gerra amaitu ondoren, egoera desberdina zen, baina oraindik egiten ziren gauzak, eta Euskaltzaindiak berak lanean ziharduen. Zelako urteak izan ziren haiek?
ERANTZUNA: Hamar edo hamulau urtetan isilik egon ginen. Gero Euskaltzaindia inguruan talde bat hasi zen batzen, Federiko Krutwig, aita Lino, Imanol Berriatua, neu. Villasante ere, baina bera ez zen etortzen, eta besteren bat, Azkue gazteagoa zen. Aldi hartan Aingeru Irigarai ezagutu nuen, eta behin esan zidan poesia lar zegoela, eta prosa egin behar zela, Bizkaiko prosa hain zuzen, Txomin Agirre eta Kirikiñoren moduan. Eta besterik ez bazen, ipuinak. Ipuin errazak eta herria zaletzeko modukoak. Eta hori izan zen nire lehenengo nobela egiteko oinarria edo indarra, «Arranegi».
GALDERA: Zure nobela hark kritika onak jaso izan ditu beti, eta besteekin gertatu den bezala, tradizio zaharra eta teknika berria batzen dituela esan ohi da. Zuk zer uste duzu?
ERANTZUNA: Oraindik ez da ehun urte lehenengo nobela agertu zena. Nik 22 urte neukala, gerra aurrean, Txomin Agirreren liburua ez zeukan inork. 1934an, edo 1935an izango zen, hitzaldi batera joan nintzen, abertzale nintzenez gero, eta han, Txomin Agirrek egin zuen lana egin behar zela esan zuen hizlariak, eta gero niri Agirreren hiru liburuak bidali zizkidan. "Kresala", "Garoa" eta "Auñamendiko Lorea". Horiek niri barruan egin zidatena itzela izan zen. Zein euskara ederra! Nire "Arranegi" horien senide lez hartu daiteke, horiek eraginda. Beranduago nirea Agirreren lanarekin gonbaratua izan da, eta Koldo Mitxelenak berak goraipatu egin du. Gauza piloa esan zuen, lar; nobela bera makala zela, indarbakoa, baina hizkera mailan ez duela Txomin Agi rreren bildurrik eduki behar.
GALDERA: Zuk zeuk eman diozu beti garrantzia handia hizkuntzari, zein hizkuntza mota eta zelan erabili behar den arazoari. Puntu honek asko arduratzen zaituela ematen du.
ERANTZUNA: Nire amamak ez zekien erdararik, eskolarik ere ez. Euskalduna zen. Aita eta ama berdin. Guk erdara eskolan ikasi genuen, baina etxean, elizan, kalean euskaldunak ginen. Hortik izan da euskaraz ondo idaztea, edo behintzat ahalegina egitea. Zeren batzuk ez dute ahalegina ere egiten. Erdaraz ere ez. Periodista zatarrak daude, idazkeran honelako gogorkeriak egiten dituztenak. Ba daude onak direnak izan. Mitxelena, idazteko kontuan, bikaina da, Villasante ere bai. Imanol ere bikaina zen, batez ere sintaxi kontuan, sintaxi ederra zeukan. Gero beste batzu euskararen aldetik, makalagoak dira. Hitzak heurak izanda, leku baten edo bestean imini, indar txikiagoa dauka, eta ez dira konturatzen. Gero eta gehiago erdarazkoa egiten da. Ni haserretu egiten naiz.
GALDERA: Zeu idazten hasi zineneko garaian, hizkuntza zela eta, bi arazo nagusi zeuden, garbizaletasuna alde batetik, eta euskalkien erabilera bestetik. Zu zeu, beti, garbizaletasunetik alde egiten saiatu zinen, Etxaide, Irazusta eta Loidirekin batera. Bestalde, bigarren nobela («Araibar Zalduna»), gipuzkeraz idatzi zenuen, eta beste artikulu batzu lapurteraz. Zelan zen posible garai hartan oreka mantentzea?
ERANTZUNA: Bai, lapurtera klasikoan egiteko joera egon da inoiz, baina hori oso zaila da. Krutwig-ek bai segitu du hortik. Gurea erdiko bidetik jotzea izan zen. Orduan, zelanbait, batasunerako idazten dute, «herriya» eta honelakoak, baina gehienek ez. Bakoitzak bere bidetik jotzen zuen, EKINen bizkaieraz, eta ARGIAn gipuzkeraz. Egia da ere orduan gutxiago erabiltzen zela. Zenbat izango ginen denetara?, 200 edo 500 bat izango ginen barruan sartuta geundenak? Orain milaka daude, beste indar bat dator...
GALDERA: Eta gaurko egoera zelan ikusten duzu, alde batetik eta bestetik begiratuta?
ERANTZUNA: Ba gaurkoa ez dakit zelan ikusten dudan. Egin egin behar da, eta egin egiten da. Baina indarrez egiten dena beharbada ez da ondo egiten. Hori da kontua. Gainera Bizkaian bizkaiera galtzen bada, euskara ere galduko da. Etxean modu batera, eskolan bestera, eta kalean erdaraz. Derrepentean sartu nahi izatea ez dakit ona den. Lana ondo egiteko, barrutik ateratzen den moduan imini behar da. Amurizak «Emea» bizkaieraz eginez gero, indar handiagoa edukiko zuen.
Lana ondo egin behar da, hitzaldi eta leku publikoetan ere hai. Jendeak hain txarto egiten du!. Abadeak edo politikoak, esaterako, besteak baino txartoago egitea, herriari zaplata ematea da.
GALDERA: Urteak aurrera doaz, gauzak aldatu egiten dira, eta zeuk idazten segitzen duzu, etenik gabe.
ERANTZUNA: Bai, ahal denean bai, baina tarte handiak direla. Lehenengo liburua hogeita zortzi nuela atera nuen, eta gero hamar edo hamabost urtetan ez nuen ezer argitaratu. Nobela batetik bestera beti tarte handiak egon dira. nahiz eta 1962an bi batera argitaratu zidaten Zarauzkoek. Beranduago, gultzurrune bat kendu zidaten eta hilzorian egon nintzen, buru hutsik. Tarte horietan. Bizkaiko Batzar Nagusietako aktak edo agiriak itzuli egin nituen, lan luzea eta mardula, liburu batetan argitaratuta dagoena. Hiru edo lau urte pasatu eta gero, lan hori laga eta gogotsu nengoenez, nobelatxo bat idaztea bururatu zitzaidan, gerra garaian oinarritutakoa, «Jaioko dira». Maitasun kontuan eta, makalagoa da, baina bestela ondo dagoela uste dut.
GALDERA: Zuk noizbait Agirreren eragina aitortu izan duzu zure nobelagintzan, baina tradizio eskasaz ere mintzatu zara. Euskal literaturan oraindik egiteko gauza asko falta dela, itzulpenak eta beste. Zer beste literatura irakurtzen duzu gustora?
ERANTZUNA: Ba da egia azken urteetan liburu asko agertzen dela, gazteenak, baina horiek gutxiago irakurri izan ditut (tituluak aipatzen hasi denean, ia dena irakurrita daukala ikusi dugu). 1950 urteetan abenturaren kontaketaz eta kontaketaren abenturaz mintzatzen ginen, eta hori alde batera utzi omen dute. Hori da interesgarria. Baita ere kanpoko beste gauzak irakurtzea. Komeni da. Orain gutxi Clarin-en «La Regenta» irakurri dut, eta Umberto Eco-ren «El nombre de la rosa».
Ba daude beste batzu "obra abierta" direnak: entzunda neukan nik "obra abierta"rena, irakurri nuen, eta oso interesantea da. Forster-ek ere esaten zuen gauza bera.
Denboraz ikasi egiten da, eta zera ikusten da, egileak ez duela honetaz eta hartaz pentsatzen duena esan behar. Lehen horrela egiten zen, sermoi modura eritziak eman. Nire bigarren nobelan "Araibar zalduna", honela egin nuen. Apurtxu bat "berdea" zen, pikantea. Gizon bat emakume desberdinekin joaten zen, eta amaieran honelako sermoia imini nuen. Gero ikusi izan dut hobe dela gauzak esatea, eta irakurleak pentsa dezala nahi duena.
GALDERA: Jendeak poetatzat hartu izan zaitu beti, eta poema liburu bat ere ez duzu argitaraturik, eta aldiz, lau nobela, laster bost dauzkazu kalean. Ez duzu inoiz pentsatu sakabanaturik dauzkazun poema guzti horiek liburu batetan argitaratzea?
ERANTZUNA:Ni orain nobelan gehiago nago poesian baino. Poemak hemen eta han argitaratu dira, eta sariren bat ere ba daukat eduki, Lizardi Saria esaterako, «Hilobi izen gabea» poemarekin. Baina poema horiek ez ditut argitaratuko, ez dute merezi; «naif» modukoak dira. Ez dut egingo Gabriel Arestik egin zuen hura: poema argitaratu eta imini «hau da saritua izan ez zen poema». Edo beste behin idatzi izan zuena: «Santi Onaindia, Nemesio Etxaniz eta Urkiaga. Horiek epigono dira. Gero ni etorri nintzen». Aresti nortasun handikoa zen, bai, baina hori ez zuen berak esan behar. Hori besteek esan behar dute. Gazterik hil zen. Ez dakigu ba. Jenio bizia zuen, eta erraz haserretzen zen, baina lan itzela egin zuen. Ez nekien nik horrenbeste lan egin zuenik.
Mikel Zarate ere gazterik hil zen, eta guk esperantza handiak geneuzkan berarengan. Hura ere gero hobea izango zen.
GALDERA: Amaitzeko beste ezer esango zenuke?
ERANTZUNA: Manuel Lekuonak esaten ziguna: lan egizue gazteok, lan egin, eta idatzi idatzi, honela lan onak txarren artean agertuko dira. Lan onak egiteko txar asko egin behar da, baina egin, egin eta egin. Eta euskararen musikotasuna ez galdu.
Euskarak musika dauka, eta ez gaur egun telebista horretan entzun egiten dena, dena berdin berdin ahozkatuta. Horietariko asko ez dira natiboak. Bueno, denboraz egingo da baina gauza asko galtzeko arriskua dago, eta pena da.
Laura MINTEGI
27-31

GaiezKulturaLiteraturaIdazleakERKIAGA1
PertsonaiazERKIAGA1
EgileezMINTEGI1Kultura

Irakurrienak

Matomo erabiliz

Lagunak, adiskideak eta beste hainbat etsai

Gorka Bereziartua

Nola landu desirak, aniztasun sexuala edota identitatea 12-18 urteko ikasleekin?

Mikel Garcia Idiakez

Manifestazio eta aldarri ugari Maiatzaren Lehenerako

Gorka Peñagarikano Goikoetxea

Hezkuntza komunitateak protestara deitu du Palestinako haur eta nerabeen alde

Gorka Peñagarikano Goikoetxea

2x11: Odei Barroso | Erabakiak hartzea

ARGIA

Azkenak

2024-04-30 | ARGIA

Netanyahuk dio Rafah inbadituko dutela su-eten akordioa "egon zein ez egon”

34.000 palestinar baino gehiago hil ditu Israelek urriaren 7az geroztik Palestinan, eta beste milaka dira desagerturik edota larri kolpaturik. Jarraipena egiten ari gara.

2024-04-30 | Zigor Olabarria Oleaga

Netanyahuk dio Rafah inbadituko dutela su-eten akordioa "egon zein ez egon”

Israelek 40 eguneko su-etena eta preso trukea eskaini dio Gazari, baina akordioa lortu edo ez Rafah inbadituko dutela adierazi du Netanyahu lehen ministroak. AEBk eta Erresuma Batuak Hamas presionatzen ari dira Israelen eskaintza onar dezan. Astelehenean 47 palestinar hil zituen... [+]

2024-04-30 | ARGIA

Hil egin da Artzentalesen zauritu zen basogintzako langilea

Langilea larri zauritu zen apirilaren 24an, eta astelehenean, hilak 29, hil da. 22 urte zituen eta sektorean bi hilabete soilik zeramatzan lanean. 2024 urtean hildako 22. langilea da.

2024-04-30 | ARGIA

Eneko Bidegainen 'Bichta éder' eleberriak jaso du 111 Akademiaren Saria

Karmele Jaioren Maitasun kapitala-rekin lehiatu da finalean. 2023ko “libururik gogokoen” izendatu dute Bidegainen “bihurgune askotako” thriller politikoa 111 Akademia osatzen duten literaturazaleek.

2024-04-30 | Bitor Abarzuza Fontellas

Sustapen sozialeko etxebizitzak herritar guztiontzat orain!

Eguneraketa berriak daude