Gizartea
Ingurumena
Politika
Ekonomia
Kultura
Euskara
Feminismoa
Hezkuntza
Nazioartea
Iritzia
larunbata 2025eko abuztuaren 23an
Andoni Sagarna: "Bi Milioi T'Erdi Lagunen Ohiturak Aldatu Behar Dira Euskara Normalizatzeko"
Inoiz baino beharrezkoagoak dira eskuin muturraren gezurrei
aurre egingo dieten hedabide independenteak
aurre egingo dieten hedabide independenteak
Elhuyar-eko zuzendari dugu Andoni Sagarna Luis Mari Bandresek leku hori utzi zuenetik. Horrezaz gain UZEIko zuzendari ere izan da azken hilabeteatan. Euskararen modernizazioaz eta normalizazioaz hitzegin nahi genuen eta solaslagun aproposa iruditu zaigu Andoni eginkizun horretarako. Arazo hauei baraz ihardun garelarik «euskararen» izenean gastatzen omen den dirua dela eta eritzi kritiko bat agertu digu, hala nola euskara aurrera ateratzeko behar den ekintza multzo konsziente edota plangintzaz.
Hizkuntzaren modernizazioa, hizkuntzaren normalizazioaren arazo zabalagoan kokatzen duk.
Orduan euskara hutsez bizitzeko modua bazegoen. Gaur egun, alderantziz. Lasai asko bizi daiteke Euskal Herrian euskararik jakin gabe. Berrehun urtetan egoera honetara pasa gaituk.
Normalizazio prozesua izango litzateke egoera beltz horretatik ateratzea eta hizkuntza bere egoera normalera eramatea, funtzio guztiak betetzera.
Hizkuntza normalizatzeko ekintza multzoa, konszientea denean, plangintza litzateke.
Ez da ordea hiztegi kontua bakarrik. Askoz ere zabalagoa da. Sintaxia eta hizkuntzaren beste zenbait alderdi ere aldatu egiten dira. Espainolez edo frantsesez konparatuz gero testu juridiko bat, edo kirol erretransmisio bat, edo nobela bat edo rock kanta baten letra, konturatuko gara errekurtso sintaktiko erabat ezberdinak erabiltzen dituztela. Edo publizitatea, edo politikoen hizkera... hainbat eta hainbat diskurtso mota ezberdin zeudek. Orduan pasatzen haiz hiztegitik sintaxira, sintaxitik estilistikara, berbaldien mota ezberdinetara... Hizkuntza minorizatu batek normalizatu batek dauzkan errekurtsoetako asko eta asko falta ditu. Euskaraz berdintsu egingo ditek mediku batek eta rockero batek...
Bazegok lana beraz. Eta modernizazioarena normalizazioaren puntu txiki bat baino ez duk. Gainera, hartutako neurri eta erabakiak, onartuko al ditu gizarteak?
Bestalde, hizkuntza minorizatuak hiztunen kopuru urria ere badik arazo. Gero eta gutxiago gelditzen dituk hizkuntza hori dakitenak. Euskaraz dakigunak ehuneko 25 omen gaituk. Ez dakienak ikastearekin ere ez da agortzen arazoa. Ez da nahikoa jendeak euskaraz ikasteko bitartekoak jartzea. Azken finean, Euskal Herrian 2 milioi t'erdi lagun bizi baldin bagara, bi milioi t'erdi pertsona horien eguneroko jokaera indibidualak aldatu beharko lirateke. Ehundaka urtetako prozesu batek markatutako bi milioi t'erdi jokaera indibidual. Hori ez da egiten botoi bati sakatuta.
Norbaitek galdetuko balu, eta euskara salbatuko al da? Erantzun posible bakarra da: Aizu, ni euskaltzalea naiz eta apustu bat egin dut, atera behar duela aurrera. Bitarteko guztiak jarriko ditut... baina garantiarik ez dago.
Gertatzen da orduan espero zela Euskaltzaindiak askoz ere ekintza zabalago bati helduko ziola. Espero zen gehiago egingo zuela. Dena dela kate asko puskatu zituen.
Modernizazioaren aldetik uste diat Elhuyar-ek eta UZEIk egindako lana funtsezkoa izan dela. Tresnak jarri dituzte. Onak ala txarrak. Ereduak jarri ditu. Gerora hizkera teknikoa erabili izan duenak eredu horri ja rraitu dio. Pentsatzen diat euskararen historia osoan, hizkuntzaren gain eragiteko egin den ekintza konsziente serioena dela. Milaka ordu asko sartu dira.
Etengabe ibili gaituk UZEIren instituzionalizatzeko gestioak egiten baina ez gaituk sekula iritsi. Orain ere ari dituk pausoak ematen baina ez zekiagu zertan bukatuko den. Ez diagu gainera kondizio konkreturik jarri. Guk ikusten duguna da UZEIk funtzio bat betetzen duela. Euskararentzat beharrezkoa den funtzio bat. Funtzio horri heldu egin behar zaio. Eta hutsetik hastea baino egokiago duk hor dagoen guztiaz baliatzea.
Bestalde IRALEn eta HABEn eta horrelakoetan lehen gastatzen ez zen diru kopuru handi bat gastatzen duk. Hori egia duk. Baina dirua gastatzearekin bakarrik ez diagu ezer egiten. Dirua ondo gastatu beharra zegok. Hizkuntz plangintzaren ezaugarrietako bat hain zuzen, egiten diren ekintza horien ebaluaketa duk. Ea ekintza horiek errendimendurik duten ala ez. Edo ea badauden horiek baino errendimendu handiagoko ekintzak. Eta aukerak egin behar dituk.
Horren alternatiba zein da? galdetu liteke, eta, nola egingo zenuke zuk? Bueno, nik ez dakit nola egingo nukeen, baina horrela behintzat ez. Eta hor badaude beste hainbat gauza. «Anaitasuna» hiltzen uztea esaterako. Ez zekiat zenbat kostako zen mantentzea, baina hura desagertzea... Eta gero «UNESCOren Albistaria» ateratzen da, hori ateratzea ere ondo ikusten diat, baina ez ginen gauza izan hura mantentzeko eta hau ateratzeko bai? Bada, neri pena handia ematen zidak. Edota zuek bezala ibiltzea. ARGIAkoen egoera, kobratu gabe ibiltzearena... Hori ametitu daiteke?
Gero, kontrako bi eritzi baztertu nahi nituzke. Bata da esaten dutenena: «ze uste duzue dela hizkuntza bat errekuperatzea, tornillo fabrika bat jartzea edo horrela planifikatzeko?». Eta arrazoia badute gauza berbera ez diren neurrian, baina hori esatea aitzakia baldin bada gauza asko eta asko ez egiteko, ez dut ametitzen. Bestalde bada jende bat uste duena bitartekoak eta legeak jartzen badira hizkuntza errekuperatu egingo dela. Eta hori ere ez da egia. 2 milioi t'erdi bizilagunen ohiturak aldatu behar dira. Eta hori ez dekretuz ez diruz egin daiteke. Oso prozesu konplejua duk.
Nik uste apustu handi bat daukagula aurrean, eta gainera, pilota partidua 15-3 galtzen eta buelta eman beharra.
Irakurrienak
Matomo erabiliz
#2
Euskalerria irratia
|
Miren Mindegia
#3
La Directa
|
Marc Español
#4
Eneko Imaz Galparsoro
#5
Xalba Ramirez
|
Irutxuloko Hitza
Azkenak
2025-08-22
Jon Fernández González
Hegazkinez bidaiatzea trenez baino 26 aldiz merkeago izan daiteke Europan
Europa barruan hegaldiak hartzea trenez bidaiatzea baino 26 aldiz merkeagoa izan daiteke, 31 herrialdetako 142 ibilbidetan oinarritutako Greenpeaceren ikerketa baten arabera. Hegaldien zerga pribilegioei egotzi die desparekotasuna, eta trenbidea merketzeko neurriak eskatu ditu.
2025-08-22
Eneko Imaz Galparsoro
Belfasteko Kneecap musika taldea jo-puntuan: epaiketak, zentsura, jazarpena...
Israel Gazan egiten ari den genozidioaren aurkako mezuak adierazteagatik mota askotako errepresioa jasan du Irlandako Kneecap musika taldeak: Liam Óg Ó hAnnaidh kidea asteazkenean epaitu zuten, Londresen emandako kontzertu batean Hezbollah miliziaren bandera... [+]
2025-08-22
Jon Fernández González
Gutxieneko soldata propioaren alde 138.495 sinadura lortu dituzte sindikatuek
ELA, LAB, ESK, Steilas, Hiru eta Etxalde sindikatuek aurkeztu dituzte Herri Ekimen Legegilearen sinadurak Eusko Legebiltzarrean. Orain pilota alderdien teilatuan dagoela esan dute, eta herritarren borondatea kontuan izatea eskatu diete.
2025-08-22
Eneko Imaz Galparsoro
Gazako genozidioan hildakoen %83 zibilak dira, Israelgo armadaren datuen arabera
Israelgo armadaren barne agiri batean agertzen diren datuek diote Gazan hil dituzten sei palestinarretatik bost zibilak direla, azken hamarkadetan aurrekaririk ez duen sarraskia izanik. Israelgo zerbitzu sekretuek maiatzean zioten armadak Hamaseko eta Jihad Islamikoko 8.900... [+]
2025-08-22
Jon Fernández González
Sexu erasoak “kopuruz eta intentsitatez handitu” dira Bilboko Aste Nagusian
Bilboko Konpartsek elkarretaratze jendetsua egin dute Arriaga Antzokiren aurrean azken egunetako eraso sexisten aurka egiteko. Konpartsek adierazi duten arabera, erasoak kopuruz eta intentsitatez handitu dira. Aste Nagusiaz gozatzera gonbidatu dituzte herritarrak, eta... [+]
Kartzelan jaioa eta Israelek eraila adin nagusitasunera iritsi aurretik: Youssef Al-Zuqen historia
Youssef Al-Zuq munduko preso gazteena izandakoaren bizitza Gazako zigor zikloaren ikur da. Al-Zug 2008an jaio zen kartzelan, ama atxilotu eta epaiketarik gabe espetxeratu ondoren. Uztailaren 12an hil zuten Israelen bonbardaketa batean.
2025-08-22
Iñigo Martinez Peña
Oporrak ere gaixotasun?
Abuztua heldu zaigu, irakurle. Oporretan zaude eta zuretzako denbora gehiago daukazu? Edo agian ez daukazu denborarik, oporrak planez bete dituzulako? Edozein modutan, kontuz! Egungo bizimoduaren psikologizazioak edonon sailkatzen ditu sindrome berriak, eta oporraldiak ez daude... [+]
2025-08-21
Jon Fernández González
Txikiren eta Otaegiren mural bati eraso egin diote Durangon
Durangoko Ernaik salatu du Txiki eta Otaegiren muralaren kontrako erasoa. Ostegun arratsaldean murala berregiteko dei egin dute.
2025-08-21
Eneko Imaz Galparsoro
Nazien kontzentrazio esparruetan palestinar zapia ezin dela jantzi ebatzi du Alemaniako epaitegi batek
Turingia estatuko Auzitegi Gorenak ebatzi du Buchenwald konzentrazio esparruko memorialak eskubidea duela kufija daraman edonori sarbidea ukatzeko, "judutar ugariren segurtasuna" arriskuan jarri baitezake.
.jpg)
2025-08-21
Jon Fernández González
AEBek beltzez margotu dute Mexikoko mugaren hesia haren tenperatura igo eta migratzaileak pasatzea saihesteko
Mexikoko mugako hesia beltzez margotu du AEBetako Gobernuak. Lehenengo brotxakadak ematera bertaratu da Segurtasun Nazionaleko idazkaria bera, Kristi Noem. Neurri horren bidez, hesiaren tenperatura igo nahi dute, eta horrela migratzaileen pasabidea zailtzeko.
Ibai Iturria Garmendia, mendi gidaria
“Jende asko ez da modu egokian joaten mendira, kezkagarria da”
Garmendi mendi gidaritza zerbitzuaren bitartez zeharkaldi eta ateraldiak antolatzen ditu Ibai Iturriak. Argitara eman diren datuekin kezkatuta, mendian "kontzientziaz eta arduraz" jokatzearen beharra azpimarratu du.
2025-08-21
Gedar
Zumaiako Bedua jatetxeko esplotazioaren testigantza gehiago bildu dituzte
Ez kobratzea, nagusiaren senideen etxeak garbitu behar izatea, lantokian lo egin behar izatea, irainak... Luxuzko jatetxeko esklabotza-baldintzen lekukotzak argitara ateratzen jarraitzen dute Urola Kostan.
2025-08-21
Eneko Imaz Galparsoro
Israelek Gaza hiria okupatzeari ekin dio, Hamasek azken su-eten proposamena onartuta ere
Erakunde palestinarrak astelehenean jakinarazi zuen ohar batean Egiptoko eta Qatarreko bitartekariek proposatutako su-eten akordioa ontzat jo duela. Israelgo armadak, ordea, dagoeneko inguratuta dauka Gaza hiria, eta han dauden palestinarrei urriaren 7ra arteko epea eman die... [+]
Eguneraketa berriak daude