Sionismoa, Sykes-Picot isilpeko akordioak eta Balfour adierazpena

Theodor Herzl Austrohungariar Inperioan jaiotako kazetari judutarrak sortutako mugimendu politikoari aplikatzen zaio sionista terminoa 1896az geroztik. Mugimendu hori hasieran erlijioan oinarritu ez bazen ere, erlijioa erabili zuen erakargarri gisa estatu judua sortzeko.

Herzlek Der Judenstaat (Juduen egoera) idatzi zuenean, Palestina ez zen bere lehentasuna. Lehenago beste leku batzuk aztertu zituen nazio berria sortzeko: Argentina, Uganda, Zipre, Kenya, Mozambike, Sinai penintsula edo Kongo.

Azkenean Palestina aukeratu zuen, bere alde zuen «kondaira boteretsuak (erlijiosoa)» bultzatuta, nahiz eta hark, eta laguntzen zuten beste buruzagi sionista batzuek, ateotzat edo “ez-sinestuntzat” jo haien burua. Mugimendu sionista proiektu kolonial bihurtzen joan zen hasiera-hasieratik (buruzagiek hala aitortuta), lurraldea pixkanaka, kolonien bidez, bereganatzeko asmoa baitzuten. Otomandar Inperioaren laguntza bilatu zuten hasiera batean, eta britainiarrena ondoren, azken horien artean jarraitzaile garrantzitsuak baitzeuzkaten, Lionel Walter Rothschild bankaria besteak beste.

Bestalde, eta Lehen Mundu Gerraren testuinguruan, nabarmendu behar da Frantziak eta Britainia Handiak arabiarren laguntza behar zutela otomandarrei aurre egiteko. Ondorioz, Ekialde Hurbileko eta Ekialde Ertaineko “iratzartze arabiar handiaren” inguruko independentzia-nahia baliatu zuten helburu hura lortzeko.

Hala eta guztiz ere, bi potentziek ildo horretatik egindako promesak iruzurtiak ziren hasieratik. Arabiarrei independentziarako proposamenak egiten zizkieten bitartean, bi herrialde horiek Inperio eraitsiaren lurraldeak haien artean banatzen zituzten.

Benetako planak 1916ko Sykes-Picot akordio sekretuetan joan ziren taxutzen urtetan zehar. Boltxebikeek agerian utzi zuten akordioa tsarraren erorketaren ondoren. Sir Mark Sykes ingelesak eta George Picot frantsesak bi eremutan banatu zuten eskualdea, zatiak bakoitzaren eraginpean jarriz “mandatuen” bitartez. Horren ondorioz, “Siria Handia” desegingo zen, Siria eta Libano Frantziaren esku geratuz, eta Transjordania (gaur egun Jordania), Irak eta Palestina Britainia Handiaren esku.

Egoera larriagotu egin zen Palestinarentzat, zeren kolonizazio ingelesa hastearekin batera britaniarrek akordio formal bat egin baitzuten mugimendu sionistarekin, 1917ko Balfour Adierazpenean jasota dagoena, zeinean «Palestinan jaioterri nazional judua» sortzeko konpromisoa hartu baitzuten formalki. Horrek sustatu zuen are gehiago XIX. mendearen amaieran hasia zen Palestina historikoaren kolonizazio sionista.

Gainera, sionismoak mugimendu kolonial gisa zuen izaerak aplikatu zuen —eta jarraitzen du aplikatzen gaur egun— “kolonizazio zuria” deitutako eredua. Horren arabera emigratutako biztanleriak, kolonoz osatuta, bertako biztanleria ordezkatzen du alor guztietan. Kontzeptu hori lotuta dago zuzenean biztanleriaren “transferentzia” terminoarekin, kanporatzea ez esateko erabilitako eufemismoarekin hain zuzen. Ideia hori agertuko da buruzagi sionistek egindako eta nazioarteko instantzietan aurkeztutako plan guztietan, geroago indar militarrek gauzatuko zituztenak.

Britaniar Mandatua eta Palestinaren banaketa

Gauzak horrela, ingelesek Palestinaren kontrola hartu zuten 1917an, 1920an ofizialdu bazen ere. Horren ondorioz, palestinarrek hainbat krisi bizi izan zituzten kolonialismo ingelesari, eta honek migrazio sionista etengabe eta oldarkorrari ematen zion babesari, emandako protesten testuinguruan.

Horren adibide batzuk dira al-Buraq-eko altxamendua 1929an, 1933ko istiluak, arabiar matxinada handia (al-Zawra al-kubra) 1936-39an, eta, azkenik, Palestina historikoaren zati handienaren suntsiketa 1948an.

Aurrekoaren ondorioz, britainiarrek Palestinaren arazoa Nazio Batuen esku uztea erabaki zuten 1946 eta 1947 bitartean. Horretan eragina izan zuten alde batetik EEBBek momentu horretan babestutako eskakizun sionistek zein Palestinako juduek britaniarren aurka egindako terrorismo gero eta indartsuagoak. Beste aldetik arabiarren presio gero eta handiagoa zegoen, bertakoen eskubideen eta egindako promesen betetzea eskatzen zuena.

 

1947ko azaroaren 29an, ia esperientziarik ez zuten Nazio Batuek, 1945ean sortua baitzen, formalki bozkatu zuten Palestinaren zatiketa, 181 Ebazpenaren bidez, zeinean lurraldea bi estatutan —judua eta arabiarra— banatzea baimentzen baitzen.

Hala, Nazio Batuek ez zioten jaramonik egin herrialdeko bertako populazioari; lurraldearen % 55 eman baitzioten Estatu juduari, biztanleria nagusiki arabiarra zenean (musulmanak eta kristauak), eta biztanleria judua lurraren % 6 izatera iristen ez zenean.

Bi taldeek errefusatu zuten proposamena. Juduek lurralde gehiago nahi zutelako biztanleria arabiarrik gabe, eta arabiarrak ez zeudelako prest lurra banatzeko haien desarabizazioa bilatzen zuen komunitate kolonizatzaile batekin.

Israelen sorrera eta Nakba

Azkenik, burututako kolonizazioaren helmuga zen Israel Estatua sortu zen 1948ko maiatzean, alde bakarretik aldarrikatuta. Horrek lurraldearen eraldaketa bortitza ekarri zuen, baita palestinarren erdiaren baino gehiagoren kanporatzea ere. Horietako gehienak errefuxiatu bihurtu ziren, gero eta ikertzaile gehiagok garbiketa etnikotzat duten prozesuan.

Hainbat sinesmenetako (musulmanak eta kristauak) eta kokapen sozialetako 750.000-800.000 pertsona kanporatuak izan ziren haien etxeetatik eta lurretatik, arabieraz al-Nakba (hondamendia) deitzen den gertakizunean. Zituzten ondare pertsonalak eta kolektiboak desjabetuak edo suntsituak izan ziren.

 

Era berean, bizileku zituzten hiriak, herriak, herrixkak eta auzoak eraitsiak izan ziren edo bizilagunak egotziak, interesaren arabera, eta kolono iritsi berriekin birgaituak.

Harrezkero, gizarte palestinarra hiru taldetan sakabanatuta geratuko zen betiko: inguruko arabiar herrialdeetara edo beste leku batzuetara egotzi zituztenak, sortu berri zen Israel estatuan geratu zirenak (errefuxiatutzat jotzen ez direnak); eta Palestina historikotik geratzen ziren lekuetara (Zisjordania, Gaza eta Jerusalem) joan zirenak. Horietako inori ez zaio baimendu, gaur arte, jatorrizko etxeetara itzultzea.

Mar Gijón EHUko ikerlaria da.