Itsas dortokak lozorrotik esnatu ote dira euskal kostaldean?
Udako solstizioa gerturatzen ari den honetan, euskal kostaldean itsas dortokak ikusteko aukerak ugaritu dira. Gure uretan ezagunena Egiazko kareta (Caretta caretta) da. Ale helduen oskolaren batezbesteko tamaina, 120 cm-ko luzera zuzenera eta 200 kg-ko pisura irits daiteke. Gorrizta edo marroixka du gainaldea, azpialdea, berriz, horixka. Ale helduek buru handia dute, moko eta lepo sendokoa, elikadurara egokitua. Dieta aldakorra duen espeziea da, bizi-etaparen arabera; gaztaroan, pelagikoa eta ahal dela haragijalea; helduaroan, berriz, neritikoa eta orojalea izatera igarotzen da eta izaki lirdingatsuen harrapari bikaina da.
Egiazko kareta (Caretta caretta)
TALDEA: Ornoduna/Narrastia.
NEURRIA: Oskola 120 cm eta 200 kg-ra iritsi daiteke.
NON BIZI DA? Errute hondartzetatik elikatzeko guneetara migratzen dute. Bizkaiko golkoan agertzen direnak, AEBetatik, Mexikotik eta Karibetik etorritakoak dira.
ZER JATEN DU? Gaztetan haragijalea da, itsas animalia txikiak jaten ditu; heldutan orojalea da, bereziki animalia oso gogorrak jaten ditu, krustazeoak, moluskuak baita marmokak ere.
BABES MAILA: Eusko Jaurlaritzako espezie mehatxatuen zerrendan “kaltebera” babes maila du.
Itsas dortoka guztien modura, Egiazko kareta biodibertsitatearen kontserbazioa sustatzeko bandera-espeziea da: erakundeen eta gizartearen arreta erakartzeko sinbolo izaki, espeziea kontserbatzeko, itsas habitatak babesteko eta bioaniztasunaren kontserbazioa sustatzeko erabiltzen da. Horrela, gurean ere haren agerraldiak maiz zabaldu dira telebista eta sareetan; azkenak Santio hondartzan (Zumaian), Donostia eta Orio bitarteko uretan, Ondarroan, Lekeition, Kontxako badian…
Euskal kostaldean espezie honen ale gazteak dira ohikoenak. Ozeano Atlantikoan Golkoko Itsaslasterrak (Ozeano Atlantikoan zehar, Mexikoko Golkotik Ipar Europako kostalderanzko ur korronteak) bultzatuta etorri ohi dira Sargazoen Itsaso ingurutik, bidegurutzeren batean korrontetik irteten diren arte: Madeiran, Kanariar uharteetan, Cabo Verden, Afrikar kostaldean… Batzuetan, aldiz, bidegurutze okerrean irten eta ur hotzagoetara heltzen dira, Bizkaiko Golkoko uretara kasu. Espezie honetako ale helduek haien berezko bidetik kanpora bultzatzen dituzten korronteei aurre egiteko indarra dute; ez, ordea, gazteek, eta horregatik, dortoka txikiak dira gurera maizago iristen direnak.
(Bideo hau Iñigo Arangurenek grabatu zuen. Orio eta Igeldo artean, maiatza honetan ikusi zuten itsas dortoka)
Izan ere, itsas dortokek, migrazioen bitartez, ur hotzak saihestu ohi dituzte ur beroagoetarantz mugituta. Uraren tenperatura bat-batean jaistean edo korronteen ondorioz eskualde hotzagoetan aurkitzen direnean, ordea, ale helduek, ugaztunetan ezaguna den hibernazio edo neguko lozorroaren antzeko mekanismoa dute, brumazioa deiturikoa. Brumazioan, itsas dortokak ez dira hain aktiboak, arnasketa ia guztiz murrizten dute eta gutxieneko metabolismoa mantentzen dute. Hartzak neguko lozorroan nola, dortokak itsas hondoan egon ohi dira, geldirik, denbora luzez ur azalera arnas hartzera igo gabe (7 ordutik gora iraun dezakete). Horregatik, zaila izaten da itsas dortoka helduak negu garaian ikustea, brumazioan egongo baitira, migrazioan aldendu ez direnean.
Azken aste hauetan bisitatu gaituzten Egiazko karetak, ordea, ez dira Kontxako badian lozorroan egon. Etorkizunean, Kantauri itsasoak berea dena berreskuratzeko borrokan hiriari hondartzarik kentzen ez badio, edo itsas mailaren gorakadak gure hondartzak urperatzen ez baditu, Egiazko kareten errute hondartza bat izanen dugu akaso, korronteek lur bazter hau epeltzen jarraitzen badute. Eta, nork daki, agian Txingudiko badian hondoratuta lozorroan pasako dituzte neguak…
Gurean Ozeanoen Nazioarteko Egunari (ekainak 8) aurre hartuz agertu diren dortoka gazte txiki hauek mezu bat ekarri digute: ozeanoak kontserbatzeko eta hobetzeko dugun erantzukizunari buruzko hausnarketarako aldarria. Pozgarria da bizirik eta osasuntsu daudela ikustea (askotan ez baita hala izaten), Kantauri itsasoa espezie askoren bizileku dela egiaztatzea eta itsasoen zaintza eta babesa funtsezkoak direla azpimarratzea. Baina ez ditzagun banderak nahastu; hondartzetako gorri, hori eta berdeak ondo bereiztea komeni den bezala, ezinbestekoa da bandera -espezieak egoki zaintzea, eta ez, sarri gertatu ohi den bezala, zurikeria berdez aritzeko erabiltzea.
Gure hondartzak marrazoz beterik daude. Igerilariak lasai egon, kostaldean 100-200 metroko sakoneran ditugun hondartza zabalez ari bainaiz. Bertan bizi da Atlantikoko marrazo ugariena eta txikiena.
Anbotoko Mari ezagutzen dugu askok, Aralarko dama, Aketegiko dama eta beste izen ugariz ere ezaguna dena. Amalur izaki gorputza hartua da Mari, gure jainkosa, euskaldunon artean ezaguna. Soineko apainez jantzitako andere bezala aurkezten da herri askotan. Baina nor ote da Mari... [+]
Gaur aurkezten dugun intsektuaren izen zientifikoak, besteak beste, bi gauza azaltzen dizkigu: alde batetik, gorria dela (ez erabat) eta ez duela hegorik. Okerrak ez dira biak ala biak, baina gorria ez da bere kolorazio bakarra, eta hegoak ere izan baditu, baina beraien tamaina... [+]
Sugea entzun eta leku lehor bat etorriko zaio burura askori, narrastiek beroa behar dutela ondo barneratua baitu gizakiak. Suge guztiak ez dira berdinak, ordea; denek ez dituzte baldintza berak gustuko, eta horri esker dago, besteak beste, dagoen dibertsitatea. Bakoitzak bere... [+]
Itsasoan badira landareen itxura izan arren animalia harrapari diren izaki eder batzuk: anemonak. Kantauri itsasoan hainbat anemona espezie ditugun arren, bada bat, guztien artean bereziki erraz atzemateko aukera eskaintzen diguna: itsas-tomatea.
Ugaztunei eskainitako azken artikuluaren amaierako hitzak hurrengo animalia aurkezteko aitzakia paregabea dira. Bertan esaten genuen muturluzeak erreka “garbi eta txukunak” behar dituela, kutsadurarik gabeak baina elementu natural anitzekin. Animalia txiki horren... [+]
Antxoa, bokarta edo albokartia, gure arrain komertzialen artean txikiena, euskal kostaldera hurbildu da.
Katalanen ustetan artzainak engainatzen omen ditu hegazti honek: “enganyapastors”. Espainiar eta latindarrek, aldiz, ahuntzari esnea kentzen diola diote, hortik datorkio hain zuzen ere izen zientifikoan (Caprimulgus europaeus) islatzen den caprimulgus (capra... [+]
Leihatila honetan behin baino gehiagotan azaldu ditugu Ama Naturaren engainuak bere izakiak babestearren. Batzuetan, erle edo liztor itxura zuten euliak ekarri ditugu, beste batzuetan inongo arriskurik ez duten arrisku-kolorazioko intsektuak ere bai (kolorazio aposematikoa... [+]
Nekazal eremu lehor baten erdian ageri da putzua. Txikia da tamainaz, eta ez oso sakona. Egunak dira euririk egiten ez duela, baina oasi txiki honek oraindik ere aurretik bildutako urari eusten dio. Gauak eremua irentsi du eta isiltasunaren erdian kantu bakarti bat entzun da... [+]
Trebea, burutsua eta iheskorra; olagarro arruntak, izenak hala adierazten ez badu ere, aparteko trebetasunak ditu. Itsas molusku zefalopodo haragijale honek txundituta gauzka, bere ezaugarri eta ahalmen bitxiekin. Ornogabe guztien artean adimentsuena da, besteak beste.
Azken glaziazioan Euskal Herriko lurraldea zapaltzen zuten mamutek, leizeetako hartzek, bisonteek eta baita hienek ere. Elur iraunkorrera eta hotzera egindako animalia horiek desagertu egin ziren baldintza glaziarrekin batera. Baina dinosauroen desagerpenaren garaian ugaztun... [+]
Gurean hain ezaguna den hegazti hau ustelzale porrokatua da, eta honek ez dio fama onik ekarri. Batzuek arrano, buitre, futre, hatxarrano edo mirusai deitzen diote; izen ofiziala sai arrea (Gyps fulvus) da.
Gaur egun Lur planetan bizi diren intsekturik handienek 30 cm inguruko tamaina izan dezakete, gizaki baten seiren bat, gutxi gorabehera. Horien artean daude tximeleta eta sits erraldoiak edo kakalardo potoloak. Halako izaki harrigarrien aurrean nola bada erreparatu lau... [+]
Arboletako hostoak eroriak dira eta basoko lurra estalia dute. Lurraren eta hosto gorrituen artean, alabaina, sortzen da geruza fin bat, arreta gutxi jasotzen duena, baina espezie askoren biziraupenerako garrantzi handia izan dezakeena. Hezetasuna mantentzen du, zomorroak... [+]