Itsas dortokak lozorrotik esnatu ote dira euskal kostaldean?
Udako solstizioa gerturatzen ari den honetan, euskal kostaldean itsas dortokak ikusteko aukerak ugaritu dira. Gure uretan ezagunena Egiazko kareta (Caretta caretta) da. Ale helduen oskolaren batezbesteko tamaina, 120 cm-ko luzera zuzenera eta 200 kg-ko pisura irits daiteke. Gorrizta edo marroixka du gainaldea, azpialdea, berriz, horixka. Ale helduek buru handia dute, moko eta lepo sendokoa, elikadurara egokitua. Dieta aldakorra duen espeziea da, bizi-etaparen arabera; gaztaroan, pelagikoa eta ahal dela haragijalea; helduaroan, berriz, neritikoa eta orojalea izatera igarotzen da eta izaki lirdingatsuen harrapari bikaina da.
aurre egingo dieten hedabide independenteak
Egiazko kareta (Caretta caretta)
TALDEA: Ornoduna/Narrastia.
NEURRIA: Oskola 120 cm eta 200 kg-ra iritsi daiteke.
NON BIZI DA? Errute hondartzetatik elikatzeko guneetara migratzen dute. Bizkaiko golkoan agertzen direnak, AEBetatik, Mexikotik eta Karibetik etorritakoak dira.
ZER JATEN DU? Gaztetan haragijalea da, itsas animalia txikiak jaten ditu; heldutan orojalea da, bereziki animalia oso gogorrak jaten ditu, krustazeoak, moluskuak baita marmokak ere.
BABES MAILA: Eusko Jaurlaritzako espezie mehatxatuen zerrendan “kaltebera” babes maila du.
Itsas dortoka guztien modura, Egiazko kareta biodibertsitatearen kontserbazioa sustatzeko bandera-espeziea da: erakundeen eta gizartearen arreta erakartzeko sinbolo izaki, espeziea kontserbatzeko, itsas habitatak babesteko eta bioaniztasunaren kontserbazioa sustatzeko erabiltzen da. Horrela, gurean ere haren agerraldiak maiz zabaldu dira telebista eta sareetan; azkenak Santio hondartzan (Zumaian), Donostia eta Orio bitarteko uretan, Ondarroan, Lekeition, Kontxako badian…
Euskal kostaldean espezie honen ale gazteak dira ohikoenak. Ozeano Atlantikoan Golkoko Itsaslasterrak (Ozeano Atlantikoan zehar, Mexikoko Golkotik Ipar Europako kostalderanzko ur korronteak) bultzatuta etorri ohi dira Sargazoen Itsaso ingurutik, bidegurutzeren batean korrontetik irteten diren arte: Madeiran, Kanariar uharteetan, Cabo Verden, Afrikar kostaldean… Batzuetan, aldiz, bidegurutze okerrean irten eta ur hotzagoetara heltzen dira, Bizkaiko Golkoko uretara kasu. Espezie honetako ale helduek haien berezko bidetik kanpora bultzatzen dituzten korronteei aurre egiteko indarra dute; ez, ordea, gazteek, eta horregatik, dortoka txikiak dira gurera maizago iristen direnak.
(Bideo hau Iñigo Arangurenek grabatu zuen. Orio eta Igeldo artean, maiatza honetan ikusi zuten itsas dortoka)
Izan ere, itsas dortokek, migrazioen bitartez, ur hotzak saihestu ohi dituzte ur beroagoetarantz mugituta. Uraren tenperatura bat-batean jaistean edo korronteen ondorioz eskualde hotzagoetan aurkitzen direnean, ordea, ale helduek, ugaztunetan ezaguna den hibernazio edo neguko lozorroaren antzeko mekanismoa dute, brumazioa deiturikoa. Brumazioan, itsas dortokak ez dira hain aktiboak, arnasketa ia guztiz murrizten dute eta gutxieneko metabolismoa mantentzen dute. Hartzak neguko lozorroan nola, dortokak itsas hondoan egon ohi dira, geldirik, denbora luzez ur azalera arnas hartzera igo gabe (7 ordutik gora iraun dezakete). Horregatik, zaila izaten da itsas dortoka helduak negu garaian ikustea, brumazioan egongo baitira, migrazioan aldendu ez direnean.
Azken aste hauetan bisitatu gaituzten Egiazko karetak, ordea, ez dira Kontxako badian lozorroan egon. Etorkizunean, Kantauri itsasoak berea dena berreskuratzeko borrokan hiriari hondartzarik kentzen ez badio, edo itsas mailaren gorakadak gure hondartzak urperatzen ez baditu, Egiazko kareten errute hondartza bat izanen dugu akaso, korronteek lur bazter hau epeltzen jarraitzen badute. Eta, nork daki, agian Txingudiko badian hondoratuta lozorroan pasako dituzte neguak…
Gurean Ozeanoen Nazioarteko Egunari (ekainak 8) aurre hartuz agertu diren dortoka gazte txiki hauek mezu bat ekarri digute: ozeanoak kontserbatzeko eta hobetzeko dugun erantzukizunari buruzko hausnarketarako aldarria. Pozgarria da bizirik eta osasuntsu daudela ikustea (askotan ez baita hala izaten), Kantauri itsasoa espezie askoren bizileku dela egiaztatzea eta itsasoen zaintza eta babesa funtsezkoak direla azpimarratzea. Baina ez ditzagun banderak nahastu; hondartzetako gorri, hori eta berdeak ondo bereiztea komeni den bezala, ezinbestekoa da bandera -espezieak egoki zaintzea, eta ez, sarri gertatu ohi den bezala, zurikeria berdez aritzeko erabiltzea.
Tarteka bada ere, inoiz ikusiko zenuten hego beltzeko “erle erraldoi” eta potolo bat zuen inguruan hegan. Hala bada, ziur izan intsektuen artean ikusgarrienetako bat ikusi duzuela. Eta ziur izan, baita ere, ez duzuela inongo arriskurik, itxura itzeleko erlastar honek... [+]
Sugea eta eguzkia: pertsona askoren buruan banandu ezinak diren bi hitz. Sugea entzuten dugun aldiro, egun bero eta argi bat irudikatzen dugu. Buruak hala funtzionatzen baitu: asoziazio horiek egiten ditu duen informazioarekin. Eta ez da arraroa, bestalde; izan ere, sugeak... [+]
Aszidiak tunikadun modura ere ezagutzen diren itsas ornogabeak dira. Munduko ozeano guztietan dauden animalia iragazle sesilak dira: bizitzaren zatirik handiena azalera solidoetara –arroka, maskor edo egitura artifizialetara– finkatuta emango dute, ura etengabe... [+]
Duela egun batzuk Zeraingo mendietan nenbilela, gorpu bat topatu nuen bidearen erdian. Lehen aldia zen halakorik ikusten nuela, eta kosta zitzaidan identifikatzea. Bere tamaina txikia ikusita, kume bat izan behar zuela pentsatu nuen; baina oker nenbilen. Munduko ugaztun... [+]
Lurreko bi heren baino gehiago ura da; ur horretatik %96, ozeanoetako ur gazia. Eguzki izpiak ozeanoetako lehen 200 metroko sakonerara heltzen dira, eta bertan bizi dira munduko arrantza industriak ustiatzen dituen espezie ia guztiak. Aitzitik, zientziak gehiago erreparatu izan... [+]
Askorentzat uda soinuaren egilea da hegazti hori eta, seguruenik, hau dela eta mila izen ditu Euskal Herrian. Hauetako batzuek bere ‘txrriiii-txrrriiii-txrriii’ kantu deigarriari egiten diote erreferentzia: txirritxori, zirringilo, irrigo edo kirrilo, adibidez. Beste... [+]
Gorputzeko ezkatak kolore berde bizikoak ditu; biziak eta deigarriak. Eta horiekin nahasten dira, sare bat osatuko balute bezala, orban beltzak, bizkar osoan zehar. Gizakiaren begietara gardatxoa gardatxo egiten duena, ordea, saihetsean aurkituko dugu. Bertan, lerrokatuta,... [+]
Haurtzaroan, lursailen batean, parkeren batean edo baserri giroko lurretan sarritan izaten genituen “txitxareak” eskuartean… Jolas guneak gero eta artifizialagoak diren garai hauetan ordea, zaila da hiri nahiz herri-guneetan halakoak topatzea. Baina itsasoko... [+]
Kaxalotea edo zeroia (Physeter macrocephalus) munduko horzdun zetazeo handiena da, eta baita munduko horzdun animalia handiena ere. Beheko barailan soilik ikusten zaizkio hortzak, baina bakoitzak kilo bateko pisua izan dezake. Izatez, ez dago oso argi zertarako erabiltzen dituen... [+]
Gure hondartzak marrazoz beterik daude. Igerilariak lasai egon, kostaldean 100-200 metroko sakoneran ditugun hondartza zabalez ari bainaiz. Bertan bizi da Atlantikoko marrazo ugariena eta txikiena.
Anbotoko Mari ezagutzen dugu askok, Aralarko dama, Aketegiko dama eta beste izen ugariz ere ezaguna dena. Amalur izaki gorputza hartua da Mari, gure jainkosa, euskaldunon artean ezaguna. Soineko apainez jantzitako andere bezala aurkezten da herri askotan. Baina nor ote da Mari... [+]
Gaur aurkezten dugun intsektuaren izen zientifikoak, besteak beste, bi gauza azaltzen dizkigu: alde batetik, gorria dela (ez erabat) eta ez duela hegorik. Okerrak ez dira biak ala biak, baina gorria ez da bere kolorazio bakarra, eta hegoak ere izan baditu, baina beraien tamaina... [+]
Sugea entzun eta leku lehor bat etorriko zaio burura askori, narrastiek beroa behar dutela ondo barneratua baitu gizakiak. Suge guztiak ez dira berdinak, ordea; denek ez dituzte baldintza berak gustuko, eta horri esker dago, besteak beste, dagoen dibertsitatea. Bakoitzak bere... [+]
Itsasoan badira landareen itxura izan arren animalia harrapari diren izaki eder batzuk: anemonak. Kantauri itsasoan hainbat anemona espezie ditugun arren, bada bat, guztien artean bereziki erraz atzemateko aukera eskaintzen diguna: itsas-tomatea.
Ugaztunei eskainitako azken artikuluaren amaierako hitzak hurrengo animalia aurkezteko aitzakia paregabea dira. Bertan esaten genuen muturluzeak erreka “garbi eta txukunak” behar dituela, kutsadurarik gabeak baina elementu natural anitzekin. Animalia txiki horren... [+]