(Hazien) Ugalketa prozesuak kolektiboak dira
Azken asteotan hazitegian ibili gara udarako barazkien haziak ereiten eta landaretxoak sortzen. Zenbait landare dagoeneko baratzean daude. Lozorroan zeuden haziei baldintza egokiak eskaini dizkiegu esnatu zitezen; edo, beste era batera esanda, jaio zitezen. Eta jaio dira, eta badoaz pixkanaka aurrera.
Azken artikuluan, haziek erakusten digutenari so, kolokan jarri nuen "ugalketa/ekoizpena" dikotomia, eta hari beretik tiraka jarraitu nahi nuke oraingoan ere. Noiz gertatzen da, zehazki, landare eta hazien ugalketa? Eta jaiotza? Baratzeko aurreko denboraldian polinizatuak izan ziren loreetatik etorri ziren haziak. Orduan gertatu zen, nolabait esanda, "ernalketa". Haziok, beraien baitan (eta guk propio sortutako biltegi fresko samar batean) gordeta egon ostean, orain eman diete bide landare berriei. Guk lagunduta.
Charis Thompsoni irakurri nion behin "ugalketa-koreografiak" kontzeptua, zeinak ugalketari bestela begiratzera eraman ninduen. Ordurako nahiko ondo ikasia nuen DBHko biologiaren mezu nagusia: ugalketa, gehienetan, "sexuala" da, eta espezie bereko bi kideren material genetikoaren nahasketaren ondorioa da, normalean "sexu ezberdinetako" bi kideena. Azkar eta gaizki azalduta, hau zen niretzat ugalketaren funtsa. Baina, Thompsonen ideiak lagundu zidan ikusten ugalketa prozesu biologiko-genetikoetatik harago doala, eta horretan, maiz, espezie ezberdinetako hainbat eta hainbat kidek parte hartzen dutela. Horren erakusle dira hainbat kulturatan giza-ugalketa antolatzeko eta ulertzeko sortu diren hamaika modu. Baita nekazaritzan eta hazien ugalketan gertatzen dena ere. Barazkien kasuan, non gertatzen da, zehazki, "ugalketa"? Kokatu dezakegu ugalketa soilik espezie bereko bi norbanakoen material genetikoaren nahasketa gertatzen den une horretan? Nire iritziz, ugalketa ezin da ez ulertu, ez azaldu, gizaki eta bestelako zenbait izakiren eskuhartzea kontuan hartu gabe. Beraz, biologiak emandako azalpen nagusia hankamotz geratzen zaigu. Are, esango nuke azalpen horrek, besteak beste, diskurtso heteronormatibo eta antropozentrikoa indartzeko funtzioa izan duela eta baduela. Izan ere, alde batetik, nagusiki ar eta eme baten beharrean kokatu du ugalketa; bestetik, espeziearen barruan kokatu du, gizakiok egindako espezieen araberako sailkapena (zeinetan gizakiak balizko klasifikazio hierarkikoaren goialdean agertzen garen) finkatuta. Baina errealitatea guztiz bestelakoa eta konplexuagoa da.
Baratzean biltzen ditugun hazien jaiotzan edo esnatzean izaki askok eragiten du. Beraz, baratzean ikusten, sortzen eta elikatzen ditugun ugalketa-prozesuak koreografietatik gehiago dute, bi pertsonen arteko ekintzatik baino. Koreografia horietan, baina, denek ez dugu eragiteko gaitasun bera; denek ez diogu elkarri modu berean eragiten. Hortaz, koreografiaren ideia horrek ugalketari lotutako azalpen heteronormatibo eta antropozentrikoak deszentratzen laguntzeaz gain, ugalketaren harreman plural horiek egituratzen dituzten botere-harremanak bistaratzeko ere balio diezaguke. Ugalketa ez baita "naturan", berez, gertatzen den zerbait; izaki askoren eragina eta borondatearen ondorioa da. Maiz, borrokatua.
Sendabelarra oliotan beratzeaz ariko gara baina ukendurik egin gabe. Bai, arraroa dirudi baina sendabelar freskoak oliotan beratu, iragazi eta erle argizaria ipinita ukendua egiten ikasi duenari olioarekin beste era batera lan egitea badagoela esan nahi nioke. Oleato edo olio... [+]
Urtero bezala, aurtengoan ere martxan dira Araban, Bizkaian eta Gipuzkoan Udako Azoka Ekologikoak. Euskadiko Nekazaritza eta Elikadura Ekologikoaren Kontseiluak antolatzen ditu azokak, Gipuzkoako Biolurrekin, Bizkaiko Ekolurrekin eta Arabako Bionekazaritza elkarteekin batera... [+]
Udan, Sargazoen itsasoan (Ipar Amerikako ekialdean) eme bakoitzak 2-3 milioi arrautza askatuko ditu. Baten batek bizirauterik badu, bi hilabeteren baitan ekialderantz igerian hasi eta urte erdi izaterako Azore uharteetara helduko da. Bertan elikatu eta haziko da, urtebeterekin,... [+]
Gabezia, pobrezia eta erromestasuna orokortu ziren. Euskal Herri atlantikoa harropuzkeriaren ur gaineko bitsetan bizi zen. Itsasoz haraindiko merkataritzak, arrantzak eta estraperloak gure iparralde osoko jendartea aberasten zuten. XVI-XVIII mendeak ziren. Meatzariak,... [+]
Hainbat zigilu elkarrizketan jartzea. Horixe izan da Udako Euskal Unibertsitateak (UEU) eta EHKOlektiboak Usurbilen antolatutako jardunaldien abiapuntua. Bertan elkartu dira: EHKO Berme Sistema Parte hartzailea, Ekolurra zigilu ekologiko ofiziala, Idoki Iparraldeko etxe... [+]
Euskal Herrian badugu inurrijale bat, baina ez da Ameriketan aurkitzen den ugaztun hori. Gurean hegazti bat da inurrijale amorratua dena, hainbeste gustatzen zaizkio inurriak ezen Debagoiena eta Debabarrenean inurrijale ere deitzen dioten. Eta hau, okil espezie bat da:... [+]
Pandemia garaian erabaki zuten Bea Lopez de Suso Marinak eta Iker Gonzalez Dominguezek landa eremura bizitzera joatea. “Nolabait, orduan berpiztu zen aspalditik landa eremuan proiektu bat sortzeko genuen grina”, azaldu du Lopez de Susok. Kuartangora iritsi zen... [+]
Etorri dira herriko jaiak. Gureak sanferminen atarikoak dira, uztailaren abiatzea. Eta aurten berrikuntza bat izan dute. Artisten herria da gurea, eta apain-apain janzten dute jaietarako, baina aurten, ustekabean, herriko kale nagusiko sarrerako sagarrondoak lorez jantzita hartu... [+]
Biolur laborantza ekologikoaren aldeko elkarteak frutazaintza sustatu nahi du eta horretarako egun-pasa ederra antolatu du uztailaren 29rako; hiru proiektu ezagutuko dituzte bertatik bertara: Erroak mintegia Ahatsan (Nafarroa Beherea), Kibbi Sat Donezteben (Nafarroa) eta... [+]
Pandemia garaian erabaki zuten Bea Lopez de Suso Marinak eta Iker Gonzalez Dominguezek landa eremura bizitzera joatea. “Nolabait, orduan berpiztu zen aspalditik landa eremuan proiektu bat sortzeko genuen grina”, azaldu du Lopez de Susok. Kuartangora iritsi zen... [+]
Etorri dira herriko jaiak. Gureak sanferminen atarikoak dira, uztailaren abiatzea. Eta aurten berrikuntza bat izan dute. Artisten herria da gurea, eta apain-apain janzten dute jaietarako, baina aurten, ustekabean, herriko kale nagusiko sarrerako sagarrondoak lorez jantzita hartu... [+]
Euskal Herrian badugu inurrijale bat, baina ez da Ameriketan aurkitzen den ugaztun hori. Gurean hegazti bat da inurrijale amorratua dena, hainbeste gustatzen zaizkio inurriak ezen Debagoiena eta Debabarrenean inurrijale ere deitzen dioten. Eta hau, okil espezie bat da:... [+]
Hainbat zigilu elkarrizketan jartzea. Horixe izan da Udako Euskal Unibertsitateak (UEU) eta EHKOlektiboak Usurbilen antolatutako jardunaldien abiapuntua. Bertan elkartu dira: EHKO Berme Sistema Parte hartzailea, Ekolurra zigilu ekologiko ofiziala, Idoki Iparraldeko etxe... [+]
Marurin kokatutako proiektua da Mustai Ortua, Gorka Areitio Elorduik eta Marcela Pava Gomezek bultzatua. Diseinu grafikoko ikasketak egin zituen Areitiok eta horretan ari zen lanean, baina gainezka eginda zebilen. Pava, berriz, abokatua da lanbidez, baina ezin zuen horretan... [+]
Ekainak akainak ekarri ditu: uda iritsi da. Udaberriko egun beroetan hasten dira akainak ehizean, udako ehizaldi nagusirako hankak prestatzen. Garo arruntaren (Pteridium aquilinum) garomenetan izaten da batez ere, bide ertzera zintzilik diren orri muturretan kulunka, gustuko... [+]