Goseak estutzen duenean
Mendez mende biziraupenerako beharrezkoak diren ondasunen garestitzeak, edota eskasiak, matxinada eta protesta herritar ugari eragin ditu. Jende zapaldua beti egon izan da prest liskarrak eta istiluak eragiteko, oinarrizko beharrizanak asetzeko bitartekoak falta direnean. Bada, halakoei gosearen matxinadak (hunger riots) deitu izan zaie eta askotan emakumeek gidatu edo abiarazi izan dituzte. Izan ere, orduan eta orain, familia elikatzeko eta janzteko ardura haien gain erori izan da. Ondorioz, estutasunak zeudenean haiek sufritzen zituzten gehien.
Baina historialari batzuek mota honetako matxinadak protesta espontaneo, prepolitiko eta irrazionaltzat hartu izan dituzte. Gosearekin eta biziraupenarekin lotzen zirenez, kasu gehienetan ez zegoen programa politiko osaturik; ez zegoen erregimena eraldatzea proposatzen zuen aldarrikapenik.
Baina marxista britainiarren eskola historiografikoak aspaldi gainditu zuen ikuspegi hori. George Rudék aurreratu zuen bezala eta E.P. Thompsonek findu zuenaren arabera, gosearen matxinadetan parte hartzen zutenek balio sistema konplexua partekatzen zuten: bidegabea zela gutxieneko beharrizanekin, bereziki elikagaiekin, neurrigabe aberastea. Jendetzaren ekonomia morala izena jarri zioten.
Uzta txarren, izurriteen edo gerren ondorioz noizik behin eskasiak izaten ziren. Halakoetan, jauntxoek, merkatari aberatsek eta labe edo erroten jabeek egoera aberasteko baliatzen zuten. Kasu batzuetan, klase sozial apalenak gosez egon arren, elikagaiak metatzen zituzten, espekulatu eta garestiago saltzeko edo esportatu eta atzerrian saltzeko. Beste batzuetan, elikagaiak faltsutzen zituzten, batik bat ogi-irina, jangarriak ez ziren materialekin nahasita. Herritarrak gosearen goseaz matxinatzen zirenean, jendetza haserretua espekulatzaile eta iruzurgile horiengana joaten zen eta aletegiak eta biltegiak irekitzera behartzen zituzten. Baina ez ziren arpilaketa hutsak izaten. Helburua jakiak bidezko prezioan salaraztea izaten zen. Horretan datza ekonomia morala.
Istilu horiek zapaltzeko agintariek politika bikoitza erabiltzen zuten: ogia eta egurra. Alde batetik, tripa-zorriak isiltzeko neurriak hartzen zituzten, elikagaien horniketa eta bidezko prezioa ziurtatuta. Beste alde batetik, matxinadaren gidariak zigortzen zituzten. Euskal Herrian badugu eredu hori betetzen duen istilurik. Ezagunena 1766ko Matxinada izan zen. Azkoitian eta Azpeitian hasi eta Gipuzkoa osoa astindu zuten istiluek.
Arestian esan bezala, horrelakoak sarri gertakari prepolitiko eta espontaneotzat hartu izan dira; agian, hain zuzen ere, emakumeek abiarazitako protestak izan zirelako. Alabaina, hori uste dutenek mendeko subjektu subalternoei (jende zapalduari eta emakumeei) agentzia ukatzen diete. Hau da, ez diete aitortzen historian eragiteko gaitasuna.
Gorpuzkiak aurkitu eta lurpetik atera ahal izateko ezinbestekoa izan da Gesalaz Muniango bi bizilagunen testigantza: Lucio eta Domingo Zabalza anaiek adierazi zuten, haur zirela, hainbat pertsona lurperatu zituztela leku horretan Guesalazko haranean, herri horretako... [+]
Euskal Herrian auzo borrokalaririk bada, hori Txantrea da zalantzarik gabe. Herritarrek euren eskuz eraikia (literalki), auzoa defendatzen ikasi dute kalez kale, izan poliziarengandik, izan agintarien utzikeriatik, izan ugazaben diru-gosetik. Baina auzoa hori baino gehiago da,... [+]
Donostiako hirigunetik Urumeak banandua, nekazaritza eremu zabala zen Egia: Nabarrizene, Txurkoene, Mikelaene, Polloene... 70 baserri baino gehiago zeudela uste da. Trenbidearen etorrerak beste destino petral bat ekarri zien lur horiei, ordea: zerbitzuetarako eta... [+]
Ezagutu dezakezu Euskal Herria gure txoko eder eta famatuenak bisitatuta, Instagramerako edo postal baterako argazkiak aterata zure buruari, kostaldeko paisaietan edo monumentu bisitatuenetan irri eginez. Baina ez duzu Euskal Herria guztiz ezagutuko. Horretarako, hobe zenuke... [+]
Urtemugak hausnarketarako parada izaten dira. Atzera begira jarri, egindako bideari begiratu eta, oraina ulertuta, geroa pentsatzeko. 2025 honetan, urtemuga biribila bete dugu: Gipuzkoa izenaren idatzizko lehen aipamenetik mila urte bete dira, eta aukera ezin hobea iruditu zaigu... [+]
Mainz (Alemania), 1454. Johannes Gutenbergek eskala handian inprimatutako lehen liburua argitaratu zuen, Berrogeita bi lerroko Biblia izenez ezagutzen dena. Gutenbergek ez zuen inprenta asmatu; dakigula, Txinan, 1040an, Bi Shengek asmatu zuen inprimatzeko lehen makina... [+]
Historia garaikideko basakeriarik handienetakoak dira Hiroshimaren eta Nagasakiren bonbardaketak. 1945eko abuztuan, hiru eguneko epean, bi bonba atomiko jaurti zituzten lehen aldiz historian eta bi hiritako biztanleak modu indiskriminatuan hil zituzten. 1945aren amaierarako,... [+]
1991n Alpeetako glaziar batean aurkitu zutenetik, hotzak hain ondo kontserbatutako Ötziren gorpuzkinak informazio iturri oparoa izan dira. Berriki Communications Biology aldizkarian aditzera eman dutenez, momia naturalaren kaxa torazikoa digitalki berregin dute, eta Homo... [+]
Gabezia, pobrezia eta erromestasuna orokortu ziren. Euskal Herri atlantikoa harropuzkeriaren ur gaineko bitsetan bizi zen. Itsasoz haraindiko merkataritzak, arrantzak eta estraperloak gure iparralde osoko jendartea aberasten zuten. XVI-XVIII mendeak ziren. Meatzariak,... [+]
Ituren (Nafarroa), 1777. Erramun Joakin Sunbil (1755-1821) arotza Donamariako Joana Mari Ezpondarekin ezkondu zen. Ia 40 urte eman zituzten ezkonduta, Joana Mari 1806an hil zen arte. Eta tarte luze horretan, noizbait, Iturengo arotzak santu baten kobrezko estatua urtu omen zuen... [+]
Joan den astelehenean, Paris inguruko Bougival herrian izenpetu zen "oinarrizko akordioa", Kanakiaren etorkizun politikoari buruzko dokumentu garrantzitsua. Testuinguru honetan, Kanakiako Nazio Askapenerako Fronte Sozialistak bere lehen adierazpen ofiziala plazaratu... [+]
Bide parlamentarioa egin beharko du orain. Lege testu honen arabera, 30 urteko epea ezarriko dute sekretuak desklasifikatzeko, eta 45 urtekoa "goi mailako" sekretuendako. Bakoitza hamabost urtez luza daiteke.
Martxoaren 25ean Arabako Foru Aldundiak (AFA) eta Eusko Jaurlaritzak (EJ) prentsa-ohar bat atera zuten, hedabideetan nahiko zalaparta eragin zuena, Gobierno Vasco remite a la Ertzaintza dos piezas cerámicas del yacimiento de “Las Ermitas” por ver indicios de... [+]
Duela bi urte Aranzadi Zientzia Elkarteak neandertalek egindako harrizko tresna batzuk eta haiek jandako animalien hezurrak aurkitu zituzten San Adriango koban. Horrela jakin zuten neandertalek duela 40.000 urte koba hori erabili zutela. Aurten egin duten indusketa-kanpainan... [+]
Neumark-Nord (Alemania) aztarnategian 50 metro koadroko gune berezia topatu dute adituek, Science Advances aldizkarian adierazi dutenez. Bertan, neandertalek ehizatutako ugaztun handien hezurrak apurtzen zituzten –172 zaldi, orein eta bobidoren hezurrak topatu... [+]