Imanol Pradalesek aurtengo ekainean abiatu zuen Lehendakaritzako ibilbidea. Asmo ustez berrituak, aurreko lehendakariarekin aldentzeko asmoa adierazten zuten formak eta etorkizunerako proposamenak. Hitzak, azken finean. Urte bukaera iritsi da eta ekintzen garaia iritsi da. Politika publikoek ezinbestekoa dute finantzaketa; dirurik gabe ez dago eraldaketa edo norabide berri posiblerik. Aurrekontu politika da gobernu batek definitzen duen bide-orriaren ‘kotoiaren froga’. Ekintzak, alegia.

“Euskadi berria. Creciendo en bienestar” izena du Pradalesen gobernuak 2025erako aurkeztutako aurrekontu proiektuak. PPk, Voxek eta Sumarrek osoko zuzenketa egin diote proiektuari eta EH Bilduk, ordea, ez. Pasa den astean izandako berrien arabera, negoziaketarekin amaitu da, baina EH Bilduk ez du amore ematen eta prest dago adostasun batera ailegatzeko. Azken eguneko ezusterik egon ezean, EAJ eta PSEk aurkeztutako proposamenak aurrera jarraituko du oposizioaren babesik gabe.

Momentu honetan hainbat aritmetika daude Hego Euskal Herrian. Orain arte, Gipuzkoako Foru Aldundiak PPren babesarekin atera ditu aurrera aurrekontuak. Arabakoak eta Bizkaikoak, ordea, EH Bilduren laguntzarekin onartuko dituzte aurten lehenengoz, eta Nafarroan PSN, Geroa Bai eta Zurekin Nafarroak osatutako gobernu koalizioak EH Bildurekin akordioa lortu du ere.

Esan genezake euskal politikagintzaren zentro grabitazionala (eta beraz, aurrekontu politikaren muina) EAJ-PSE-PSNren gobernuek markatzen dutela eta nolabaiteko indar zentripeto bat eragiten dutela. Batzuekin eta besteekin akordatzeko gaitasunaren gainetik, egonkortasun antzeko bat ageri da azken urteetako proposamen ekonomikoetan, eta fiskalitate erregresiboa eta baliabide eskasia dira horien alde ilunak, azken urteetan hainbat eragileek salatu duten politika neoliberalaren oinarri sendoak, alegia.

Aurrekontuen zenbakiak

Euskal Autonomia Erkidegoko aurrekontuetan azaleratzen da arazoa. Horretarako, titularren azpian ezkutatzen diren zenbaki hotzei erreparatu behar diegu. Eusko Jaurlaritzaren hitzetan, aurrekontuek hiru zutabe nagusi dituzte: zerbitzu publikoen indartzea, inbertsio eraldatzaileak eta komunitate sentimenduaren indartzea.

15.725 milioi euroko aurrekontua da, 2024koarekin alderatuta, %4,7 handiagoa teorian. Teorian diogu, izan ere, analisi zintzo bat egin nahi badugu, aurrekontuan Barne Produktu Gordinarekin alderatu behar dugu. Horrek erakusten du, hain zuzen, aurrekontu bat espantsiboa edo murrizketa errealetan oinarritzen den. Izan ere, normala izaten da aurrekontua igotzea inflazioa igotzen bada… baina noraino igo behar da aurrekontuek eragiteko gaitasuna izateko?

AHTari bideratutako zuzkidurak (etorkizunean estatuak asumituko dituenak), pasa den urtean gastatu ez ziren europar funtsenak eta zorra kentzen badugu, aurten aurrekontuak BPGaren %14,1 suposatzen dute. 2009an, ordea, pisu hori %15,6koa izan zen.

2024ko aurrekontuan aurreikusi ziren 15.000 milioi euroko diru-sarreretatik urte itxierarako aurreikuspenean 14.000 baino ez dira jasoko. Alde handi hori erreforma fiskal baten bidez zuzentzeko inolako asmo barik, 2025eko aurrekontuan 15.700eko diru-sarrera aurreikusten da. Ez dakigu 1.700 milioiko diru-sarreren igoera hori datorren urtean zehar lortuko duten euskal ogasunek, baina ziur aski aurreikusita eta jasotakoaren arteko aldea handitzen jarraituko da, zorpetze bidezko aurrekontuak bultzatuz.

Zorpetzea politika publikorako tresna eraginkorra da, baina hazkunde garaietan baino, atzeraldi ekonomikoko epeetan izan ohi da erabilia, neoliberalismoaren aurkako politika anti-zikliko keynesiar gisa. Euskal ekonomiaren nazioartekotzea izan ahal da aurreikusitako eta lortutako diru-sarreren arteko goranzko aldearen jatorria, haize hotzak baitatoz Europatik, baina ondo legoke D’Anjou Ogasun sailburu berriak errealismo ariketa egitea, EAJren ereduaren krisia estaltzen jarraitu beharrean.

Osasuna eta hezkuntzaren baliabide eskasia

Zerbitzu publikoen defentsa izan da aurtengo aurrekontuen zutabeetako bat, lehen esan bezala. Osasunera eta hezkuntzara bideratutako zuzkidurak ikusten baditugu, ELAk bere txostenean aipatu duen bezala, ikusi dezakegu nola osasunera bideratutako dirua murriztu den BPGarekin alderatuz gero. %5,36tik %5,05era alegia. Gainera, gogoratu behar dugu Europako batez bestekoa %7,6an kokatzen zela 2022an; EAEko aurrekontuetatik oso urruti.

Hezkuntzan egoera konplikatuagoa da, izan ere, unibertsitateak kudeatzeko departamentu berri bat jarri da martxan. Baliabide horiek kontuan hartu gabe, pasa den urteko inbertsioa eta aurtengoa antzekoak dira. Europara begiratzen badugu berriro ere, oso aldenduta gaude; aurtengo inbertsioak BPGaren %3,81 suposatzen duen bitartean, Europar Batasuneko batez bestekoa %4,7koa da.

Aurrekontuak egiteko, ordea, ezinbestekoak dira diru-sarrerak. Zerga erreformaren inguruko eztabaida konstante bat izan da azken urteetan; inplikazio praktikorik izan ez duen konstante bat, alegia. Foru aldundiek berritasun batzuk iragarri dituzten arren, ez da erreforma sakonik aurreikusi. PFEZaren tarteak deflaktatu dira azken urteetan, diru-sarrera altuenen aldeko neurria izanda, errenta baxuko familientzat eragin zuzenik ez duena.

2018an, EAJ-PSE koalizioa gehiengo bako gobernuan zegoenean, EAJk PPko aurrekontuak Espainian onartzearen truke jaso zuten Eusko Jaurlaritzaren aurrekontuetarako PPren sustengua, Sozietate Zergaren tipo nominala %28tik %24ra jaisteko bidesaria onartuz. Gaur egun, Bizkaia da etekinak dituzten enpresen gaineko zerga horregatik diru-sarrera gutxien biltzen duen herrialdea, handiena izan arren.

Ildo beretik dator Eusko Jaurlaritza berriaren politika. Hitzak bai, baina ekintzak ez dira argi ikusten Pradalesen gobernuak aurkeztutako aurrekontuan. Ekonomia dagoen ataka historiko honetan eztabaida ezin da mugatu diru partida batzuk igotzera edo jaistera, eta horrek ere hitzez gehiago du ekintzez baino. Ataka honetan funtsezko gaiak dira zerga politikaren benetako progresibitatea, ekonomia produktiboaren trantsizio ekologikoa bultzatzeko norabidetze publikoa eta gastu sozialaren biderkatzea. Euskadi Berria, tamalez, ez da hain berria izango.