Ezkabako gotorlekuko ihesaldian hil zuten preso baten gorpuzkiak topatu dituzte
DNA bidezko lehen identifikazioa da, eta hildakoaren nortasunari buruz aurretiazko hipotesirik gabe lortu da.
Nafarroako Memoriaren Institutuak Leoncio de la Fuente Ramos identifikatu ahal izan du, Ezkaba mendiko San Kristobal gotorlekuko preso eta iheslaria, 1938ko maiatzaren 22an Larrasoañan ihesaldian zehar hil zutena. Nafarroako Gobernuak 2016an bultzatu zuen DNA banku publikoak eskuratutako laginen bidez lortu dute hildakoaren nortasuna ebaztea. Hilobitik ateratako gorpuzkien identitateari buruz aurretiko hipotesirik gabe lortu den DNA bidezko lehen identifikazioa da.
2018ko uztailean, Nafarroako Gobernuak San Kristobaleko gotorlekutik ihes egindako presoen lau gorpu aurkitu eta hobitik ateratzea lortu zuen. Esku-hartze hori Paulina Lizoainen testigantzari esker egin ahal izan zen. Paulina Lizoain auzokoa zen, eta neskatoa zela ikusi egin zituen gertakariak. 89 urteko emakumeak bere testigantza eman nahi izan zuen Nafarroako Gobernuak Esteribar bailaran gorpuak hobitik atera zituenean.
Berreskuratutako lau gorpuen artean eta alabak utzitako DNA lagin bati esker identifikatu ahal izan dute Leoncio de la Fuente Ramos, Fresno el Viejokoa (Valladolid), ezkondua eta sei seme-alabaren aita. Jostuna zen ofizioz, eta 36 urte zituen 1937ko abuztuaren 22an San Kristobaleko gotorlekura iritsi zenean. Valladolideko semea 1938ko maiatzaren 22ko ihesaldi jendetsuko protagonistetako bat izan zen, 796 preso horien artean aurkitzen baitzen. Hala ere, preso horietatik 206 harrapatu eta berehala hil zituzten, Leoncio de la Fuenteren eta bere iheskide ezezagunen kasuan bezala. Larrasoaña inguruan atxilotu, hil eta hilerri inguruan lurperatu zituzten.
Ohar bidez, Nafarroako Gobernuak eskerrak eman dizkie hainbat senitarteko, ikertzaile eta elkarteri. Bereziki eskertuta azaldu da Txinparta-Fuerte de San Cristobal elkartearekin; izan ere, 1980ko hamarkadaren amaieratik zigor horren memoria berreskuratzeko lanean ari da erakundea, eta bertatik igaro ziren presoen senideekin harremanetan jarri da. "Elkarte horren lanari esker, Leoncio de la Fuenteren familiarekin harremanetan jartzeko aukera izan dugu, eta horrela eskuratu dugu bere alabaren lagin genetikoa, identifikaziorako erabakigarria izan dena", azpimarratu du.
Nafarroako Gobernuak aitortu duenez, Nasertic enpresa publikoaren laborategi genetikoak egindako lan horiek "zaildu” egin dira hezurren zati handi batek “kontserbazio-maila eskasa" duelako. Baina identifikazioak ezinezkoak izango lirateke eraildako pertsonen senideen lagin genetikoak ez baleude penintsulako lurralde osoan barreiatuta", azpimarratu du. Izan ere, Nafarroako DNA Bankuak 230 senideren laginak jaso ditu 2016an sortu zenetik. Nafarroako Memoriaren Institutuak elkarlanerako deia egin du, bai hobi posibleak aurkitzeko, bai iheslarien senideak aurkitzeko, horien lagin genetikoekin identifikazio berriak egin ahal izateko.
Ihesaldi masiboa
Ezkabako gotorlekuko ihesaldia Europako handienetarikoa izan zen. 796 presok goardiei armak kendu, espetxeko kontrola eskuratu eta ihes egitea lortu zuten. 2500 pertsona zituzten espetxeratuta, jakinak ziren baldintza kaxkarretan. Gerrako presoak, preso politikoak eta sozialak aurkitzen ziren bertan. 1937 eta 1945 artean 300 presotik gora hil ziren bertako bizi baldintzen ondorioz. 1938ko maiatzaren 22ko arratsaldean hainbat preso matxinatu egin ziren, eta ordu erdiren buruan kartzelaren kontrola eskuratu zuten. Autoritate frankistak konturatu zirenean, iheslariak ehizatzen hasi ziren. Ihes egin zuten 796 lagunetik soilik 3k lortu zuten muga gurutzatzea. 585 izan ziren atxilotuak, eta 187 erailak. Horiez gain, identifikatu gabeko beste 24 hildako ere badaude. Horien artean egon daitezke frankisten errepresiotik ihesean mendian ezkututatu zirenak, tartean Leoncio de la Fuente Ramos.
78ko Sanferminak Gogoan plataformak eta Gasteizko Martxoak 3ko ekimenak bat egin dute espainiar estatuak gertakari latz horietan bere erantzukizuna onartu eta biktimen aitortza ofiziala egin dezan. 'Estatua Erantzule!' izena darama kanpainak.
Inor gutxik ukatuko du ziurgabetasunez beteriko garai batean gaudenik. Krisi ekonomikoaren, ezegonkortasun politikoaren eta klima-aldaketaren inguruko mezuez inguraturik gaude. Ikaraturik bizi gara. Hori guztia gutxi balitz, globalizazioaren ondorioz, nazioen izaera zalantzan... [+]
Belaunaldi oso baten liburua da Palinpsestoa. Idazten dakien modura idatzi du Arrieta Ugartetxeak, eta horixe dateke alde gaitza. Gainerakoan, hortxe gure iragan hurbila, gerra ondoa, apaiz giroa, euskara, militantzia… eta ez hain hurbila ere, senide nagusien gerra... [+]
Datorren irailaren 25ean 40 urte beteko dira GALek Baionako Monbar hotelean egindako atentatutik, non lau euskal errefuxiatu hil zituen. Horren karietara, Gogora Memoria, Elkarbizitza eta Giza Eskubideen Institutuak oroimen ekitaldi bat egingo du udazkenean.
Donostiako Udaleko Memoria Historikoaren Aholku Batzordeko Sinbologia Lantaldeak dokumentazioa aurkeztu du, eskultura frankista dela frogatzeko. Eskulturaren jatorriaren inguruko eztabaida ireki nahi dute hirian, eta udal gobernuari zenbait eskaera egin dizkiote.
Salvador Puig Antich frankismoaren kontrako militantea izan zen. Askapen Mugimendu Iberikoko kidea, 1973ko irailaren 25ean atxilotu zuten. Gerra-kontseilua egin zioten, eta garrotez exekutatu zuten handik sei hilabetera, 1974ko martxoaren 2an. Aurtengo otsailean baliogabetu du... [+]
Nazismoaren biktimak izandako euskal herritarrak oroitzeko Eusko Jaurlaritzak egin duen lehen aitorpen instituzionala da. Hego Euskal Herriko 253 pertsona deportatu zituzten 1940 eta 1945 urteen artean. 113 bertan hil ziren eta beste asko, handik bizirik irten baziren ere... [+]
Oraindik ikusgai dago Donostiako San Telmo museoan Memoriaren Basoak erakusketa, maiatzaren 11ra arte. Totalitarismoek gizartea kontrolpean hartzeko erabiltzen dituzten metodo eta tekniken inguruko hausnarketa bat da, espresio artistiko ugariren bidez ondua.
50 urte bete dira Polizia frankistak Mikel Gardoki Azpiroz ETApm-ko kidea tirokatuta hil zuenetik. Egiari Zor fundazioko kideek eta Gardokiren kide Juan Miguel Goiburu Mendizabal 'Goiherri'-k hartu dute parte ekitaldian.
1945ean Neuengammeko nazien kontzentrazio esparruan hil zen Jean Iribarne gamerearraren diru-zorroa berreskuratu eta bere senideei eman diete. Ipar Euskal Herrian gutxienez 350 herritar deportatu zituzten erresistentzian parte hartzeagatik, eta ia erdia ez ziren bizirik atera.
Kirola eta oroimena uztartuko dituzte, bigarrenez, mendi-martxa baten bitartez. Ez da lehiakorra izanen, helburua beste bat delako. La Fuga izeneko mendi martxak 1938ko sarraskia gogorarazi nahi du. Ezkabako gotorlekuan hasi eta Urepelen amaituko da. Maiatzaren 17an eginen dute.
Fusilamenduak, elektrodoak eta poltsa, hobi komunak, kolpismoa, jazarpena, drogak, Galindo, umiliazioak, gerra zikina, Intxaurrondo, narkotrafikoa, estoldak, hizkuntza inposaketa, Altsasu, inpunitatea… Guardia Zibilaren lorratza iluna da Euskal Herrian, baita Espainiako... [+]
Gogora Institutuak 1936ko Gerrako biktimen inguruan egindako txostenean "erreketeak, falangistak, Kondor Legioko hegazkinlari alemaniar naziak eta faxista italiarrak" ageri direla salatu du Intxorta 1937 elkarteak, eta izen horiek kentzeko eskatu du. Maria Jesus San Jose... [+]
Familiak eskatu bezala, aurten Angel oroitzeko ekitaldia lore-eskaintza txiki bat izan da, Martin Azpilikueta kalean oroitarazten duen plakaren ondoan. 21 urte geroago, Angel jada biktima-estatus ofizialarekin gogoratzen dute.
Bilbo Hari Gorria dinamikarekin ekarriko ditu gurera azken 150 urteetako Bilboko efemerideak Etxebarrieta Memoria Elkarteak. Iker Egiraun kideak xehetasunak eskaini dizkigu.