Jadanik urte franko Emilio Lopez Adan Beltza-ren juzkua nire egin nuen: “ETAren historia ez da koskarik gabeko lerro zuzena. Terrorismoa onartzeko erabakia haustura handi bat izan zen. Estatua makurtzeko jende zibilaren aurkako atentatuak dira terrorismoa (300 biktima baina gehiago) eta larrutik ordaindu: herriaren konfiantza galdu, etsaiei jokoa eman, estrategia politiko-militarraren porrota areagotu, jendartean ikaragarrizko zauriak ireki”.

Izan ere, ETA jaio zenetik bere jarduera amaitutzak eman zuen arte, aldaketa estrategiko nabarmenak izan dira, hori ezin uka. Hastapeneko ETAk, bere idatzietan Vietnamgo edo Aljeriako “herritar-gerra” ereduaren alde azaldu bazen ere, berehala baztertu zuen halako asmo handiuste estrategikoa eta askoz xume eta pragmatikoago bihurtuko zen herri borroka suspertuko omen zuen “ekintza-zapalketa-ekintza” kiribil famatuaren aldeko bideari, ia diktatura amaitu arte iraungo zukeena.

Trantsizio garaian, berriz, ETAk Estatuarekin negoziazioa lortzea helburu zuen estrategia garatu zuen, inoiz baino oldartze gaitasun handiena erakutsiz. Atentatu odoltsuen kopurua biderkatzeko gai izan zen, beti ere, salbuespenak salbuespen aparatu errepresio desberdinetara kolpatzea mugatuz edo lehenetsiz (artean, izan ziren jomugatzat hartutako politikari eta enpresariak, baina ez modu sistematikoan).

Eta azkenik, negoziaziorako aukerak gutxitzen joan ziren heinean muga etikoak, politikoak eta operatiboak gainditu ziren.

Zein urruti geratzen ziren biolentziaren erabileraren inguruko hasierako zalantzak eta balantzak, zeinetan helburuak eta bideak nola uztartu izaten zen kezka nagusia. Hots. Eibarko El Correo Español-ren egoitzan bonba jarri zuten militante berberek konturatu zirenean langile bat zegoela lanean bonba desaktibatzen saiatu ziren istripu larria jasanez. Artekaleko erorketatik ihesi zihoan militante zaurituak taxilari bat hil izanak Erakundean eta herrian sortu zuen harridura eta ezinegona, azpimarratzekoak dira. Ezin sinetsi gutako batek langile bat hil zezakeela, nahi gabe edo istripu batean izan ezik.

La Navaleko atrakuan parte hartu zuen taldeak agindu garbia zuen: “Gertatzen dena gertatzen dela, mehatxatu bai, baina ez egin tiro langileei. Eta horregatik harrapatu zuten La Argentinita komandoko andrazko bakarra. Langileek inguratu zuten, segur aski neska zelako, baina militanteak ez zien erantzun tiroka. Zer esan, ETAk Rolando kafetegian egindako sarraskiaren ondorengo nahasketa eta aztoramenaz. Oraindik sinesten zen etsaiaren eta erakundearen biolentzian bazegoela alde etiko bat, eta herriak ondo bereizten zuela. “Estatua indartsuagoa zen militarki, ez ordea etikoki”. Hori zen abiapuntua.

Angel Berazadi enpresari jeltzalearen bahiketa eta ondorengo hilketak ere harridura sortu zuen, baina gutxiago. Apurka-apurka, kontzienteki edo dinamikak nahi baino harago eramanez aldaketak ematen ari ziren ETAren baitan.

Hala ere, Komando Autonomoak Casas PSOEko senataria hil zutenean, Herri Batasunak desmarkatu ez ezik gaitzetsi egin zuen ekintza hori. Azkeneko aldia, ziklo armatua bukatzeko erabakia hartu arte, ezker abertzaleak ekintza armatu bat gaitzesten zuela.

ETAren jarduera armatua geroz eta militaristagoa bihurtu zen, estrategia politikoaren kalterako. Geroz eta politikoki ahulago orduan eta bortitzago! Bihotzak irabazi eta elkartasuna erakartzearen ordez, bazirudien jenderen nazka eta asperdura bereganatzea zuela helburu, horrek gizartean negoziazioaren aldeko giroa sortuko zuelakoan.

Hasieran salbuespen zena ia lege egin zen. Ekintza doilor harekiko gaitzespena ez zitekeen desegokitasun politikora mugatu, zilegitasuna ere jarri behar zen auzitan. Hipercor-ekoa mugarritzat jo genuen, eta Miguel Angel Blancorena eta antzekoenak ETAk amildegiko bidea hartzen ari zenaren baieztapena. Eta okerrena, deriba onartezin harekin Ezker Abertzaleari ere izugarrizko kalte egiten ziola geroz eta argiagoa zen guretzako. “Sufrimenduaren sozializazioa” aldarrikatu edo teorizatu zutenean, eta "bonba-auto"-en ia bereizi gabeko erabilerara jauzi eginez, gure desadostasuna erabateko eta totala zen. Ahaztu gabe gatazkaren iraupenak nekea eta bukatzeko gogoa indartu zuela.

Bilakaera horren aurrean, ezker muturrean, denok ez ginen isilik egon. Ez horixe! Ez zen izan gauza gozoa. Izan ere, nola bereiztu ETAren jardueratik, beste askoz ez bezala (EPK, EE) estatua eta sistemaren esparruan harrapaturik izan gabe. Hor zegoen gakoa. Eta hor dago gakoa, ETAren ondorengo garaiotan.

Berandu, baina zorionez, hori dena bukatu da. ETAk bere kabuz (hori oso garrantzitsua eta azpimarratzekoa da) bere ibilbideari amaiera eman dio eta frankistar oinordekoak edo gerra zikinak bultzatu zutenek ez bezala, eragindako kaltei buruzko autokritika egin; nahikoa edo eskasa hori eztabaidagarria da baina ez da idatzi honen hizpidea.

Nola egin aurrera asmatu beharko da, baina zaila iruditzen zait urte luze horietan ikasitakoaz hitz egin gabe: abertzaletasunaren baitan, indarrean egon diren bi estrategi nagusiek, (Gernikako Estatutuarenak, alde batetik, eta borroka armatuenak, bestetik) kasu bakoitzean arrazoi desberdinengatik, jakina, porrot egin dute. Garaia da bide berri bati hasiera emateko, "aterabidea" izango dena, Kataluniarenarekin “kalko eta kopia” ezin izango dena, baina, antzeko ezaugarriak izango dituena: Euskal Errepublikaren aldeko herri mugimendu indartsu eta autoeratua ardatz izango duena. Zeinak kaletik zen erakundeetatik (daudenak eta sortu beharko direnak) bultza egingo duena eta lehenago edo beranduago Estatuarekin talka egin beharko duena.

Joxe Iriarte, Bikila

Alternatibako kidea