Basoko ehiztaria
Gaua da. Zuhaitzetan geratzen diren hosto gutxien artetik igarotzen da ilargiaren argia. Isiltasuna da nagusi. Txoriak sasi artean daude, babestuta lo, lo-edo. Baina bat batean zerbaitek kolpatu du sasia. Txori gehienak izutu diren arren, izoztuta bezala geratu dira, isilik. Zozoa aldiz, ikaratuta oihu betean irten da hegan eta zast! Isiltasuna berriz. Atzapar artean doa zozoa. Urubiak badu zer jan gaurkoan.
Euskal Herrian izugarri zabalduta dagoen espeziea izanik, mila izenez ezaguna da: basontz, gautxori, hontzamotz, huntz, mozolo eta hontz, besteak beste. Izen ofiziala aldiz, urubi arrunta (Strix aluco) da. Egunean zehar babesean edo adar batean enborretik gertu egon ohi da eta gauean esnatzen da, hortik parrandazaleak gautxoriekin konparatzea. Askotan ordu txikitan etxerako deia egiten digula dirudi eta Txirritari ere hala iruditu zitzaion taberna ixtera zihoan batean: “Elizatik ojuka hasi zaizku hontzak / ez ditut ikusten bañan aitzen ditut hotsak/ diruik ez dun gizonak hartu bihaitun lotsak / xentimorik ez dauka Txirritaren poltsak”.
Ikusteko nahiko zaila den espeziea da hau, bere lumaia oso kriptikoa baita, hau da, enbor azalekin oso ongo kamuflatzen da. Bere lumaiak kolore marroixka du, nahiz eta badauden batzuk grisagoak eta beste batzuk gorrixkagoak direnak. Burua, aldiz, borobil-borobila, begi beltzekin. Ikusteko zaila den arren, entzutea nahiko erraza da: denok dugu buruan filmetako gau ilunetan entzuten den kantu goibela: “Uuuuu… u-u-uuuuuu” famatua egiten duena da urubia. Gainera, ingurune berrietara primeran moldatzen den espeziea izanik, oso zabaldua dagoen espeziea da, hirietan ere aurkitzen da. Ingurune eta habitat berrietara moldatzeko ezinbestekoa duen baldintza hurrengoa da: basotxo edo zuhaitz multzoren bat izatea, basoko espeziea baita berez.
Urubiak oso dieta zabala du eta inguruan dituen harrapakinen eskuragarritasunaren arabera moldatzen du. Esaterako, ikusi da baso habitatetan saguak jaten dituela gehien eta txoriak ez hainbeste. Hirietan, aldiz, txoriek bere dietaren proportzio handiagoa osatzen dute. Sagu eta txoriez gain, satorrak, zizareak, intsektuak eta beste animalia batzuk ere bere dietaren parte dira.
Abenduan hasi ohi da hauen araldia eta kantuan igarotzen duten denbora handitzen dute, beraien lurraldeak finkatze aldera. Bi eta bost arrautza inguru errun eta hauek hilabetez txitatu ondoren, otsail bukaeran hasten dira lehenengo txitoak habiatik salto egiten. Txitoek hegan egiteko lumak guztiz hazi aurretik egiten dute salto habiatik, eta inguruko adar eta enbor artean ibiltzen dira zalapartaka.
Horrelako txitoren bat aurkituz gero, lasai egon, txitoak zainduta daude, helduak inguruan baitaude. Beraz, ez etxera eraman. Inguruko adarren batean edota habia non dagoen jakinez gero, habian bertan uztea komeni da. Arriskuan dagoen ingururen batean baldin badago, aldiz, basozainekin kontaktuan jarri eta beraiek esandako pausoak jarraitu behar ditugu.
URUBI ARRUNTA (Strix aluco)
Taldea: Ornoduna/Hegaztia.
Neurria: Mokotik isatsera 36-44 cm. Hego-luzera 81-93 cm.
Non bizi da? Basoan. Hirietan, baso txiki bat badu.
Zer jaten du? Mikrougaztunak, txoriak, zizareak, intsektuak...
Babes maila: Europan babestuta.
Lurreko bi heren baino gehiago ura da; ur horretatik %96, ozeanoetako ur gazia. Eguzki izpiak ozeanoetako lehen 200 metroko sakonerara heltzen dira, eta bertan bizi dira munduko arrantza industriak ustiatzen dituen espezie ia guztiak. Aitzitik, zientziak gehiago erreparatu izan... [+]
Askorentzat uda soinuaren egilea da hegazti hori eta, seguruenik, hau dela eta mila izen ditu Euskal Herrian. Hauetako batzuek bere ‘txrriiii-txrrriiii-txrriii’ kantu deigarriari egiten diote erreferentzia: txirritxori, zirringilo, irrigo edo kirrilo, adibidez. Beste... [+]
Gorputzeko ezkatak kolore berde bizikoak ditu; biziak eta deigarriak. Eta horiekin nahasten dira, sare bat osatuko balute bezala, orban beltzak, bizkar osoan zehar. Gizakiaren begietara gardatxoa gardatxo egiten duena, ordea, saihetsean aurkituko dugu. Bertan, lerrokatuta,... [+]
Haurtzaroan, lursailen batean, parkeren batean edo baserri giroko lurretan sarritan izaten genituen “txitxareak” eskuartean… Jolas guneak gero eta artifizialagoak diren garai hauetan ordea, zaila da hiri nahiz herri-guneetan halakoak topatzea. Baina itsasoko... [+]
Kaxalotea edo zeroia (Physeter macrocephalus) munduko horzdun zetazeo handiena da, eta baita munduko horzdun animalia handiena ere. Beheko barailan soilik ikusten zaizkio hortzak, baina bakoitzak kilo bateko pisua izan dezake. Izatez, ez dago oso argi zertarako erabiltzen dituen... [+]
Gure hondartzak marrazoz beterik daude. Igerilariak lasai egon, kostaldean 100-200 metroko sakoneran ditugun hondartza zabalez ari bainaiz. Bertan bizi da Atlantikoko marrazo ugariena eta txikiena.
Anbotoko Mari ezagutzen dugu askok, Aralarko dama, Aketegiko dama eta beste izen ugariz ere ezaguna dena. Amalur izaki gorputza hartua da Mari, gure jainkosa, euskaldunon artean ezaguna. Soineko apainez jantzitako andere bezala aurkezten da herri askotan. Baina nor ote da Mari... [+]
Gaur aurkezten dugun intsektuaren izen zientifikoak, besteak beste, bi gauza azaltzen dizkigu: alde batetik, gorria dela (ez erabat) eta ez duela hegorik. Okerrak ez dira biak ala biak, baina gorria ez da bere kolorazio bakarra, eta hegoak ere izan baditu, baina beraien tamaina... [+]
Sugea entzun eta leku lehor bat etorriko zaio burura askori, narrastiek beroa behar dutela ondo barneratua baitu gizakiak. Suge guztiak ez dira berdinak, ordea; denek ez dituzte baldintza berak gustuko, eta horri esker dago, besteak beste, dagoen dibertsitatea. Bakoitzak bere... [+]
Itsasoan badira landareen itxura izan arren animalia harrapari diren izaki eder batzuk: anemonak. Kantauri itsasoan hainbat anemona espezie ditugun arren, bada bat, guztien artean bereziki erraz atzemateko aukera eskaintzen diguna: itsas-tomatea.
Ugaztunei eskainitako azken artikuluaren amaierako hitzak hurrengo animalia aurkezteko aitzakia paregabea dira. Bertan esaten genuen muturluzeak erreka “garbi eta txukunak” behar dituela, kutsadurarik gabeak baina elementu natural anitzekin. Animalia txiki horren... [+]
Antxoa, bokarta edo albokartia, gure arrain komertzialen artean txikiena, euskal kostaldera hurbildu da.
Katalanen ustetan artzainak engainatzen omen ditu hegazti honek: “enganyapastors”. Espainiar eta latindarrek, aldiz, ahuntzari esnea kentzen diola diote, hortik datorkio hain zuzen ere izen zientifikoan (Caprimulgus europaeus) islatzen den caprimulgus (capra... [+]
Leihatila honetan behin baino gehiagotan azaldu ditugu Ama Naturaren engainuak bere izakiak babestearren. Batzuetan, erle edo liztor itxura zuten euliak ekarri ditugu, beste batzuetan inongo arriskurik ez duten arrisku-kolorazioko intsektuak ere bai (kolorazio aposematikoa... [+]
Nekazal eremu lehor baten erdian ageri da putzua. Txikia da tamainaz, eta ez oso sakona. Egunak dira euririk egiten ez duela, baina oasi txiki honek oraindik ere aurretik bildutako urari eusten dio. Gauak eremua irentsi du eta isiltasunaren erdian kantu bakarti bat entzun da... [+]