Urtarrilaren 6ko goizaldean utzi zuen atzean Texasko Fort Worth espetxea Ana Belén Montesek, hogei urte baino gehiago preso eman ostean, eta 66 urteak betetzeko zorian dagoela. Bere historia berreskuratu du berriki César G. Calero kazetariak Publico-n.

Jatorri militar eta puertorricarra

Montes 1957an jaio zen AEBek Alemanian duten base militar batean, non aitak mediku gisa egiten zuen lan. Aurrerago AEBetara mugitu zen familia. 1977an, 20 urte zituela, Espainiako Estatura bidaiatu zuen Montesek eta, Caleroren arabera, bertan hasi zen politizatzen, ezkerra joeratzat hartuta. AEBetara bueltan Justizia Departamentuan lortu zuen lana, eta pixkanaka bere nagusiek ardura handiagoko zereginak eman zizkioten, dokumentu sekretuekin lotutako lanak tartean. Aldi berean, Johns Hopkins unibertsitatean ikasketak egiten ari zen, eta bertan kontaktatu zuten berarekin Kubako zerbitzu sekretuek. Urtebete beranduago Montesek Pentagonoaren parte den Defentsarako Inteligentzia Agentzian (DIA, ingelesez) lan egiteko eskaintza jaso zuen. Analista lanetan jardun zen, hasiera batean Nikaragua eta El Salvador zituela ardura, eta ondoren zein eta Kuba.

Espia eraginkorra

"Oso espioi eraginkorra, lasaia apala izan zen, eta, horregatik, suntsitzailea Estatu Batuetako segurtasun nazionalerako", adierazi zion The Washington Post egunkariari Jim Popkinek. Popkin Code Name Blue Wren (Kode izena Blue Wren) liburuaren egilea da, eta bertan Ana Belén Montes eta bere ahizpa Lucy-ren historia jaso zuen (Ana Belén Montesen ahizpak eta anaiak FBIn egiten zuten lan). "Estatu Batuetako Gobernuak II. Mundu Gerraz geroztik atxilotu dituen espioi garrantzitsuenen artean dago, eta herrialde honetako historia modernoan kalte gehien eragin duenetako bat da", adierazi dio BBC News telebistari Peter Lappek, Montesen atxiloketara eraman zuen ikerketan parte hartu zuen FBIko agenteetakoak. Adierazi duenez, besteak beste, Montesek sateliteen programa baten inguruko informazioa eman zion Kubako Gobernuari, edo irlan lan egiten zuten AEBetako lau agente sekreturen nortasuna helarazi zuen. Hori guztia egiten zuen bitartean DIAn egiten zuen lanagatik aitortza jaso zuen: 1997an, orduko CIAren buru zen George Tenet-ek bere lana saritzen zuen ziurtagiria eman zion eskura.

Montesek zuhurtzia handiz eta Gerra Hotzaren garaiko moduekin lan egiten zuela azaldu du Castelak: “Habanara informazioa helarazi zuen urte guztietan ez zuen paper bakar bat ere eraman bere bulegotik. Bulegoan zegoela, Kubako inteligentzia zerbitzuen interesekoak izan zitezkeen dokumentu sailkatuak buruz ikasten nituen. Cleveland Parkeko etxera itzultzen zenean, informazioa Toshiba ordenagailu batean transkribatzen zuen, eta enkriptatutako disketeetan gorde. Uhin laburreko irrati bat entzuten zuen, zeinean emakumezko ahots batek zenbaki batzuk kantatzen zituen, eta zenbakiak testura itzultzen zituen kubatarrek emandako programa bati esker. J Jatetxe merkeetan egiten zituen hitzorduak bere kontaktuekin, disketeak pasatzeko”.

Atxiloketa

1998an Listor Sarea izenekoa desegin zuten AEBetako zerbitzu sekretuek (Miamiko kubatar exiliatuen artean infiltratu ziren irlako zerbitzu sekretuetako zenbait kide, bertatik antolatzen ziren Kubaren aurkako jarduerak eragotzi asmoz, tartean ‘Kubako 5 Heroiak’ espetxe zigor luzeak pairatu zituztenak). Behintzat ordutik, FBI jakitun zen toporen bat zuela barnean. DIAko Scott Carmichael agentea Montesen arrastoa jarraitzen hasi zen, eta 2001eko erdialdean bere apartamentuan sartu eta ordenagailuko disko gogorra klonatzeko agindua lortu zuen, bere susmoak baieztatuz.

FBIak ez zuen Montes berehala atxilotzeko asmorik, bere sare osoa harrapatzea helburu. Baina 2001ko irailean Dorre Bikien aurkako atentatuak gertatu ziren, eta planak aldatu zituen AEBetako Gobernuak: garai hartan CIAko aholku-batzordean lanean hasteko zorian zegoen Montes, eta hori lortzekotan AEBek Afganistanerako zituzten asmo militarren informazioa eskuratuko zuen. 2001eko irailaren 21ean atxilotu zuten.

AEBetako atzerri politikaren aurka, Kubaren alde

2002an 25 urteko espetxe zigorrera kondenatu zuen Montes epaitegi federal batek. Bere burua errudun izendatu zuen, baina bere ‘delituaren’ apologia eginez (bere deklarazioa osorik irakurri dezakezu cubaenresumen.org atariko esteka honetan):

“Zure aurrera ekarri nauen jardueran sartu naiz nire kontzientziari obeditu niolako, legeari obeditu ordez. Nire ustez, gure gobernuak Kubarekiko duen politika krudela eta bidegabea da, erabat etsaitsua, eta moralki behartuta sentitu nintzen uharteari laguntzera, gure balioak eta sistema politikoa bertan inposatzeko ahaleginen aurrean.

Guk Kubarekiko intolerantzia eta mespretxua erakutsi dugu azken lau hamarkadetan. Ez dugu inoiz errespetatu Kubak bere patua definitzeko duen eskubidea, bere berdintasun eta justizia idealak. Ez dut ulertzen nola jarraitzen dugun inposatu nahian nola hautatu behar dituen Kubak bere liderrak, bere agintariak izan behar ez dutenak eta nazio horretarako zein lege diren egokienak. Zergatik ez diegu uzten erabakitzen nola gidatu nahi dituzten beren barne arazoak, Estatu Batuek bi mende baino gehiagoz egin duten bezala?”

Bost urtez baldintzapeko askatasunak ezartzen dizkion neurriak bete beharko baditu ere, kalean da Montes. Puerto Ricora joan da bizitzera, eta bere abokatuak elnuevodia.com hedabidera bidalitakoak dira egin dituen –eta, esan duenez, egingo dituen–adierazpen publiko bakarrak, 20 urte lehenago egin zituenen ildo beretik doazenak:

“Bi hamarkada nahiko nekagarriren ondoren, eta bizimodua berriro ateratzeko premiaren aurrean, bizitza lasai eta pribatu bati ekin nahi nioke. Beraz, ez dut jarduera mediatiko bakar batean ere parte hartuko.

Nigan arreta jarri nahi dutenei dei egiten diet gai garrantzitsuetan, hala nola Puerto Ricoko herriak dituen arazo larrietan edo Estatu Batuek Kubari ezartzen dioten enbargo ekonomikoan.

Arreta berezia merezi du, halaber, gure ingurumenaren suntsipena geldiaraziko eta atzeratuko duen lankidetza globalaren premia larriak. Ni, pertsona gisa, hutsala naiz, ez dut garrantzirik. Aldiz, gure munduan arazo larriak daude, arreta eta maitasun erakustaldia eskatzen dutenak”