Osakidetzako sindikatu gehienek ekainean iragarritako mobilizazio egutegiak bere horretan dirau. Irailaren 15eko mahai sektorialaren bilera zen udazkenaren aurretik gatazkari konponbidea emateko azken aukera, baina emaitza guztiz kontrakoa izan zen: sindikatu guztiak mahaitik altxatu eta alde egin zuten, Osakidetzako zuzendaritzaren eskaintzak irrigarritzat joz. Hiru egun geroago, hamabi orduko itxialdiak egin zituzten EAEko ospitale nagusietan, uda hasieran egindako deialdiari eutsirik. Horrela hasi zen alde bien arteko hurbilketarik ezean luze joko duen mobilizazio sorta. Momentuz, ia ziurtzat jo daiteke urriaren 4an manifestazioa egingo dela, eta hilaren 30etik aurrera lanuzteak egiteko deia berretsi dute sindikatuek.

Krisiaren ondorioz administrazioek ezarritako zenbait neurri dira gatazkaren erroa. ELA-Osakidetzako arduradun Pello Igeregik esaldi gutxi batzuekin laburtu digu sindikatuek salatu nahi duten egoera: “Osakidetzak murrizketa izugarriak aplikatu ditu azken lau urteotan, batzuk Madrilen aginduak betez, beste batzuk bere kabuz. Ondorioa da langileek eroste ahalmenaren %17 inguru galdu dutela denbora tarte horretan. Gure kalkuluen arabera 3.000 lanpostu galdu dira; lanaldia luzatu da eta lan kopurua handitu. Argi dago horrek zerbitzuaren kalitateari eragiten diola. Azkenik, Osakidetzak apirilean erabaki zuen Garapen Profesionaleko deialdia geraraztea”. Zazpigarren orrialdeko koadroan duzue azken esaldi horri buruzko azalpena.

Diru gutxiago etxera

Osakidetzako langileek jasaten dituzten murrizketetako asko gainerako funtzionarioek jasaten dituzten berak dira. Soldatei dagokienez, Espainiako Gobernuak 2010ean eman zien lehen kolpea, artean Zapatero buru zelarik: %5eko jaitsiera ezarri zuen, dekretuz. Geroztik, izoztuta izan dira soldatak. Eta EAEren kasuan, gainera, Itzarriren pentsioetarako osagarriak kendu zaizkie langile horiei.

“Itzarri Eusko Jaurlaritzaren pentsio plana da”, azaldu digu Igeregik, “kendu arte hortik zetorren soldaten %1. Momentu batean Madrilek erabaki zuen ezin zela pentsioetarako osagarririk egin administrazio publikoetan, baina EAJk adostasuna lortu zuen, emendakin baten bidez, ekarpen horiek berriz egin ahal izateko”. ELAk, eta gainerako sindikatuek, salatzen dute baimena berreskuratu arren Jaurlaritzak ez duela borondaterik izan Itzarriko ekarpenak egiteko berriz. Bitxiena da berez Itzarriren ereduaren aurka dagoela ELA. Baita LAB ere, funtsean “langileok ordaindu behar dugun aseguru pribatua delako, Gizarte Segurantza ordezkatu nahi duena”, sindikatu barruko Osakidetzako arduradunak, Edurne Agirrek, esplikatu digunez.

Zenbat langile behar ditu Osakidetzak?

Euskal Herriko enpresa handiena da Osakidetza (juridikoki pribatua da, funtzio publikoa bete arren). Ia 26.000 langile finko ditu, egiturazkoak, esan dezagun. Horietako bakar bat ere ez da galdu azken urteetan; Osakidetzako zuzendaritzak sindikatuen salaketei erantzuteko erabiltzen duen argudioetako bat da hori. “Enplegu publikoarekin konpromiso irmoa daukagu eta 26.000 lanpostu horietako bakoitza mantenduko dugu. Gainera, langile kopurua handitzeko asmoa dugu”, erantzun dio Osakidetzak horri buruz egin diogun galderari. Alta, sindikatuen protestaren muinean daudenak ez dira langile finkoak, aldizkakoak baizik.

“25.800 langile finko daude, baina horiez gain  badira beste milaka batzuk”, diosku Edurne Agirrek, “esan dezakegu langile kopuru funtzionala 32.000 ingurukoa dela”. Aldea behin-behinekotasunean aritzen diren langileetan dago; kasu batzuetan urtean seitik bederatzira hilabete bitarteko lana izaten zutenak, bajan edo oporretan zeudenak ordezkatzen edo garai jakinetan zerbitzua indartzen. Iraganean darabiltzagu aditzok, murrizketen ondorio larrienetako bat, sindikatuen berbetan, ordezkapenetarako gero eta langile gutxiago kontratatzea baita. Lehen bederatzi hilekoak ziren lanaldiak ozta-ozta iristen dira hilabete bat edo bira, Agirreren hitzetan. Eta kategoria guztietan gertatu da: mediku, erizain…  

ELAk uste du Osakidetzak %7ko behin-behinekotasun tasa eduki beharko lukeela gehienez, eta gainerako langileak –32.000 horiez ari gara– egiturazkoak direla onartu; noizbait haien lana baliatu izan bada, beharra dagoelako da. Horren ordez, ordezkapenak gutxitu eta langileen lanaldia handitu da: urtean 1.592 ordukoa zen lehen, 1.614koa orain. Osakidetzak dio sindikatuek kexatzeko arrazoirik ez dutela, testuinguru orokorra zein den kontuan izan behar bailukete. Lanaldia funtzionario guztientzat zabaldu da, ez Osakidetzakoentzat bakarrik. Bestetik, Espainiako estatuko gainerako erkidegoekin konparazioa egiten du Lakuak, protestan ari zaizkienen aldarriei indarra kentzeko. Diotenez, zenbait osasun zerbitzutan 1.650 ordura zabaldu da urteko lan ordu kopurua.  

3.000 lanpostuak eta Deloitteren auditoria

ELAk bere kabuz egindako kalkuluaren arabera –Osakidetzari gardentasun eskasa izatea eta datuak atxikitzea leporatzen diote, izan ere–, ordezkapenak gutxitu izanaren emaitza “3.000 lanposturen suntsipena da”. Duela hilabete inguru ezagutu ziren Deloitte enpresak Osakidetzari egindako auditoriaren emaitzak, eta sindikatuak dio euren kalkuluak baieztatzen dituztela guztiz: ia 1.500 desagertu ziren 2012tik 2013ra.

Osakidetzaren erantzuna sinplea da: langile finkoen lanaldia handitzen bada, logikoa da behin-behineko lanpostu gutxiago egotea. Iraila hasieran ELAren salaketei erantzuteko kaleratutako prentsa oharrean, Osakidetzak alarma soziala piztea egotzi zion sindikatuari. Pello Igeregik ez du dudarik: “Jakina alarma piztu nahi dugula! Osasun publiko sistema ona nahi dugu, eta bai langileak bai gizartea ohartarazi nahi ditugu suntsiketa hau geldiarazteko mobiliza daitezen”.

ELGAren mailan jarri

EAErako osasun publiko sistema ona nahi du ELAk, eta oraingoz behintzat eduki baduela uste du Pello Igeregik. “Defendatu beharreko altxorra”, haren berbetan. Nola, ordea? Inbertsioa ELGAko (Ekonomia Lankidetza eta Garapenerako Antolakundea) herrialdeetako batez bestekoarekin parekatuz. “Gurera ekarrita, urtero 1.000 milioi euro gehiago gastatzea esan nahi du horrek”. Diru horren zati bat zertan erabili ere proposatu berri dute zehazki: 5.000 langile finko gehiago kontratatzeko eskatu diote Osakidetzari. “Makalen dabiltzan zerbitzuak (hortzak, osasun mentala, ginekologia…) hobetzeko balioko luke horrek”, dio Igeregik, “eta 250 milioiko kostua edukiko luke. Arratsaldez aprobetxatzen ez diren zenbait instalazio bikaini etekina atera ahal izango litzaieke, eta itxaron zerrendak asko murriztu”.

Konparazioa norekin egiten den, horra gakoa. Ispilutzat ELGA erabili du Igeregik, baina ohikoagoa da, EAEko egoeraren neurria eman nahi denean, Espainiako Estatuko beste autonomia erkidegoei begiratzea. Deloitteren auditoriaren inguruko ika-mika pil-pilean zebilen aste berean, esaterako, azterketa bat plazaratu zen, besteak beste Osakidetza estatuko osasun publiko zerbitzu onenen artean dagoela zioena. ELArentzat ez da konparazio baliagarria; Osakidetzarentzat bai, esan gabe doa.

Murrizketen eragina herritarrengan

Espainiako Estatuko zerbitzu onenetakoa izateari garrantzia ematen dion beste bat Juan Luis Uria da, osasun eskubidearen alde diharduen Osalde elkarteko presidentea. Harengana jo dugu murrizketek sortuko duten egoera herritarrek zertan igarriko duten galdetzeko. Murrizketek kaltea ekarriko dutela dio Uriak, nahiz eta beraren ustez ondorioak apalagoak izango diren sindikatuek salatzen dutena baino. Nolanahi, gauden-gaudenean haien mobilizazio deialdia erabat justifikatuta dagoela deritzo.

“Argi dago herritarrek murrizketen ondorioak igarriko dituztela zenbait arlotan. Batez ere, ospitale nagusietan. Behin-behineko kontratuekin betetzen ziren 5.000 plaza horiek ez betetzea larria da, eta nahitaez ekarriko ditu ondorioak. Gehienbat larrialdietako arreta espezializatuan, zenbait diagnostiko-probaren itxarote zerrendetan eta ebakuntzetan nabarituko da”. Hori dio Uriak. Haatik, salaketa egiteko orduan zuhurtziaz jokatzearen aldeko agertu da.

Berbarako, sindikatuak kexu dira murrizketek lehen arretaren kalitatea jaitsi izanaz, ospitaleko arretarena ez ezik. Uria ez dator bat: “Osakidetza osoak txarto funtzionatzen duela entzuten diet zenbait sindikatu eta alderditako ordezkariei. Osakidetzan txarto funtzionatzen du… txarto funtzionatzen duenak”. Hain zuzen, eta berriro ere konparazioa Espainiako Estatuaren markora eramanez, Osaldeko presidenteak uste du lehen arretaren kalitatea handia dela Osakidetza sistema onenen artean egotearen arrazoi nagusietako bat. Are gehiago, ordezkapen batzuk egiteari utzi bazaio ere, egoera zerbait hobetu da errezeta elektronikoa ezartzeari esker. “Erizainek batez ere, eta medikuek neurri txikiagoan, denbora gehiago daukate beste zeregin batzuetarako”.

Jarrera malguagoak nahi lituzke Osaldek

Irailaren 15eko mahai sektoriala baino lehenago mintzatu ginen Juan Luis Uriarekin. Haren hitzetatik ondorioztatu genezake bileraren emaitzak ez duela ustekabean harrapatu: “Urteak dira ezer negoziatzen ez dela. Sindikatuek ‘dena ala ezer ez’ politika jarri dute mahai gainean: galdu ditugun eskubide historikoak ematen ez badizkidazu atzera, grebara noa. Ez dizkizut emango, erantzuten die Osakidetzak. Eta sindikatuak altxatu egiten dira mahaitik”.

Altxatzen direnez. Esan dugu arestian: Osakidetzaren eskaintzak irrigarritzat jo dituzte, eta bat ororen gainetik: 60 lanpostu berri sortzeko zuzendaritzak agertutako konpromisoa. “Etorkizuna ilun ikusten dut”, dio Uriak, atsekabetuta. “Gaur egun erakundeetan ditugun agintariek defizitaren aurka borrokatzeari ematen diote lehentasuna, krisi garaian hain zuzen kontrakoa egin behar luketenean: osasungintza publikoan gehiago inbertitu, hori baita kohesio sozialaren zutabeetako bat, hezkuntzarekin eta gizarte babesarekin batera”. Oraingoz antipodetan daude Osakidetzaren eta sindikatuen jarrerak, baina Osaldek dio badela negoziaziorako eremurik: langileentzat pizgarriak (dirutan, formazioan, lanaren aitortzan…) eskaini behar lituzke enpresak, eta sindikatuek jesarri behar lukete horretaz hitz egitera, eskubide historikoak berreskuratzeagatiko borroka baztertu gabe.

Epilogoa

Kasualitatea zer den. Erreportajeari azken ukituak egin aurretik, herriko anbulatorioan izan da hau sinatzen duena, analisirako odola ateratzen. Besoan ziztada sentitzearekin batera, erizainari galdetu dio: “Miren, zer moduz lanean?”. “Bada, ikusten ari zara, bi gaude hiru behar ziren lekuan”. Irtetean ohartu da kazetaria, harrerako hiru langiletik bik “murrizketarik ez” dioen kamiseta daramatela. Udazken luzea dator.