O tempo pasa rápido, máis aínda despois de dous anos tan lentos e raros pola pandemia. O primeiro ministro escocés, Nicola Sturgeon, anunciou a finais de xuño a súa intención de realizar unha nova consulta sobre a independencia do país en outubro de 2023, o que nos leva a tomar conciencia de que xa están nove anos despois do referendo anterior. En 2014 os escoceses tiveron unha consulta sobre a independencia e tres anos máis tarde, en 2017, o referendo foi en Cataluña, como é coñecido e cunha resposta coñecida polo Reino de España. Ambas as votacións conformaron, dalgunha maneira, a nova onda de independencia e secesión no contexto europeo, e miramos esa onda con gran interese desde outros países onde os conflitos nacionais son fortes.

En Euskal Herria influíu moito a onda, sobre todo as bagas catalás. Non me refiro exactamente ao referendo e á solidariedade, senón aos procesos iniciados en ambos os países para chegar a esas votacións e ás innovacións teóricas: novas formulacións xustificativas da independencia, subliñar a demosa xunto coa nación, delimitar a nación con novas e abertas formas, situar a democracia no centro do debate, etc. En Euskal Herria, nese contexto, produciuse un optimismo no que se refire á cuestión nacional, en relación coa transformación que o conflito viviu aquí a partir de 2011. Conferencias, debates, reflexións sobre a innovación do independentismo vasco foron abundantes e o concepto de Estado vasco adquiriu importancia.

De todos eses debates e achegas, a principal conclusión creo que a identidade nacional, si quérese nacionalismo, non é o único eixo cando falamos de independencia ou da creación dun novo Estado. Seguramente non se pode negar que sexa un motor, pero as formas de entendelo e interpretalo son moitas. Non hai máis que ver as formas de pertenza ou as condicións nas que poden entenderse. É máis, a multiplicidad destas interpretacións da nación e do nacionalismo debería entenderse como un punto forte.

Pero, como dixemos, estes debates e achegas novas xa non son tan novos e, paradoxalmente, creo que en Euskal Herria seguimos sen facer absolutamente as nosas achegas, ou ás veces sen entendelas. Por exemplo, cando dicimos que hai que distinguir entre nacionalismo e independentismo, aínda que sexa analiticamente, de que estamos a falar? Cando se di que hai que buscar tamén aos independentistas españois do País Vasco (cando era?) comprendemos as súas implicacións? Ás veces, sen profundar neste tipo de formulacións, a reacción aos mesmos tivo unha gran forza en Euskal Herria. Demasiado forte cando falamos de formulacións non desenvolvidas, eu creo.

Eses discursos ‘novos’ quizais non sexan as únicas vías para pensar e teorizar a independencia de Euskal Herria, nin os principais, pero tamén creo que son necesarios. Nos próximos meses, de novo, o proceso de secesión e as formas de pensar o independentismo poden ser importantes. Poden notarse efectos escoceses ou doutras ondas irlandesas si prodúcense movementos. Que impacto terá iso en Euskal Herria? Quen sabe, pero polo menos vaiamos con ganas ás innovacións doutros países, porque necesitamos.