É sábado pola mañá. E alí, de costado, baixo Urgull, vou ver a risa do Espazo de José Ramón Amondarain (Gernika). Entrei en San Telmo ao once da mañá, aínda que é a primeira vez que teño, xa que sei que é entón cando hai visitas guiadas en eúscaro. A introductora presentoume ao empregado que me visitará. Llamémoslo, M.

“Parece que ti estarás só”, di. Bo, encollinme de ombreiros e marcheime. M atravesou unha porta e, antes de entrar na exposición, fíxome unha pequena entrada. “A xente pensa que en Picasso a exposición refírese a Gernika, pero non: J.R. É unha exposición de Amondarain. Gernika é só unha escusa”.

M e eu convertémonos/convertémosnos en compañeiros de viaxe. Estamos á entrada da exposición e temos á altura oito grandes caixas de madeira. En 2012, no 75 aniversario de Gernika, Amondarain pintou o oito fotografas que lle fixo Doura Maar ao artista no tamaño de Gernika para o Artium de Vitoria. Os herdeiros de Picasso exerceron os seus dereitos de propiedade e obrigáronlle a retirar as obras. Bo, nas caixas están os panos prohibidos, explicoume M. Amondarain centrou a risa do Espazo (Gernika) na imposibilidade de mostralas e nas gretas do sistema artístico.

Agora si, a exposición está enfronte. No camiño da dereita hai tres cadros –en branco e negro, en cor e en cor camuflaje–. “As figuras de Gernika non se poden copiar, o estilo si”, explica M a semellanza. O último dos tres cadros é de dobre tamaño. “Por que?”, digo. “Para facer que o visitante senta máis pequena fronte á icona que é Gernika”, di. Á esquerda colgan pequenas esculturas que se secan o aceite. M di que son “macguffins”, unha escusa. Parecen calcinados e traen o perfume do bombardeo. “Sacou do cadro os símbolos do mundo de Picasso: materialización da pintura”. Estou de acordo, toco a idea.

Seguimos paseando pola exposición, e creo que o que máis me colleu é o que me ensinou a última. Parecen fotos, pero son cadros que o espectador debe cruzar e discutir: O computador Pablito que fai a conservación de Guernica Raíña Sofía, unha sala de Artium, un grafiti de Gernika que chegou a España, soldados estadounidenses en IwoJima e así até dezaseis traballos. “Son debuxos sobre a biografía de Gernika”, di M.

Con iso dá por concluídas as explicacións. Só para min, e, con todo, fíxoo con entusiasmo. Pola tarde dime que ten outra visita, en español, e aí si, que se reúne o grupo simpático. M volveuse a unha cadeira, fronte á parede, e eu fun desandando o camiño. A recomendación é que até o 25 de febreiro poderanse circular os carreiros de Gernika.