Heriotza Beltzak berdinduta
Nafarroako Erresuma, 1348ko maiatza eta ekaina. Izurri Beltza erresuman sartu zen, iparraldetik. Aurreko urteetan ohi baino euri gehiago egin zuen Nafarroan; ondorioz, 1346 eta 1347ko uztak oso kaxkarrak izan ziren eta goseteak hartu zuen erresuma. Epidemiak zabaltzeko inguru ezin hobea aurkitu zuen: nafarrak goseak ahulduta zeuden eta hezetasun eta tenperatura baldintzek hedapena bizkortu zuten.
Zaila da Heriotza Beltzak zenbat hildako eragin zituen kalkulatzea. Europarren %30 hil omen zituen, hau da, 25 milioi pertsona inguru, eta beste 40-60 pertsona Asian. Portzentajea handiagoa izan zen Nafarroan; Peio J. Monteano historialariaren arabera, biztanleen erdiak hil ziren izurriak jota, 140.000 pertsona inguru.
Horrenbestez, Nafarroa Izurri Beltzak gogorren jotako lurraldeetako bat izan zen. Baina urte horietan, ez erresuma goseak zigortu zuenean, ez epidemiak errematatu zuenean, Nafarroako erregina ez zen bere erresumara hurbildu ere egin.
1328an, Nafarroako eta Frantziako errege Karlos hil zenean, ondorengotzari buruzko eztabaida piztu zen. Nafarrek Frantziatik bereizteko baliatu zuten egoera hura, eta maiatzaren 1ean gorteek Nafarroako errege-erregina izendatu zituzten Luis X.a Frantziakoaren alaba Joana eta haren senar Filipe Evreuxekoa. Filipe VI.a Frantziakoak koroatzea onartuko zuen, baldin eta senar-emazteek Frantziako tronuari betiko uko egiten bazioten. Azkenean, baldintza onartuta, 1329ko martxoaren 5ean Nafarroako Joana II.ak eta Filipe III.ak karguaren zina egin zuten Iruñean. Joanak erresuma lehenengoz eta azkenekoz zapaldu zuen orduan.
Filipe III.a beste behin izan zen Nafarroan, 1343an. Alfontso XI.a Gaztelakoaren aliatua izanik, Iberiaer penintsulako Errekonkistan parte hartu zuen Nafarroako erregeak. Nafarroan armada bildu eta Granadako Erresumara abiatu zen berehala. Urte hartan hil zen, Algecirasko setioan.
Senarra hil ondoren Joana II.ak Nafarroan agintzen jarraitu zuen, urrutitik, posta bidez. Ez zen sekula Nafarroara itzuli. Parisetik gertu bizi zen, Brévaleko gazteluan. Ez zen toki txarra Izurri Beltza saihesteko. Epidemiak herritar txiroenei eragin zien bereziki, osasun ahulena zutenei, hiribilduetan metatuta higiene baldintza kaxkarretan bizi zirenei. Bere erresumatik mila kilometrora, gazteluan bakartuta, erreginak heriotza engainatzeko aukera handiagoak zituen bere mendekoek baino, itxura batean. Baina 1349ko urriaren 6an hil zen hura, gaitzak jota.
Heriotzak denak berdintzen omen gaitu. Heriotza Beltzak behintzat Nafarroako erregina absentea bere mendekoen erdiekin berdindu zuen.
Veneziako urmaela, 452. urtea. Hunoen inbasioak bultzatuta, Italiar penintsulako barrualdeko hainbat biztanlek eremu zingiratsuan hartu zuten behin behineko babesa. Baina lonbardiarren inbasioak iritsi ziren urte batzuetan, eta bizitoki iraunkorra bihurtuko zen etorkin... [+]
Na praza de San Giovanni in Laterano, en Roma, os arqueólogos levaban a cabo unha escavación rutineira do século IX ao XIII. atopáronse inesperadamente restos dun palacio de séculos. E cren que podería ser o fogar dos papas daquela época. Noutras palabras, é posible que... [+]
Geroz eta gehiago dira neandertalek uste baino gaitasun kognitibo aurreratuagoak zituztela adierazten duten ikerlanak. Azkena Journal of Archeological Science aldizkarian argitaratu da, eta 2003an Errusiako Mezmaiskaya kobazuloan aurkitutako hezurrezko lantza-punta du... [+]
O val do Indo, fai uns 5.000 anos. A cidade de Mohenjo-Daro, cunha poboación aproximada de 35.000 habitantes, contaba, segundo recentemente publicado na revista PNAS, cun coeficiente moi baixo de Gini de 0,22, que mide a desigualdade económica das sociedades a través do grao... [+]
Ultimamente gocei dun libro. En moi pouco tempo lina dúas veces, a primeira por pura alegría e a segunda por un lapis. O traballo do arqueólogo español Rodrigo Villalobos, Fouces de pedra, martelos de bronce, ten como obxectivo indagar na sociedade prehistórica para... [+]
Na provincia chinesa de Shanxi, nunha tumba da dinastía Tang, atopáronse pinturas que representan escenas da vida cotiá dos falecidos. Nunha desas escenas aparece un home louro. Os arqueólogos que estudaron a tumba, pola cor do pelo e a cara, aseguran que non é probable que... [+]
Kartago, K.a. 814 inguruan. Feniziarrek kolonia bat fundatu zuten, eta Mediterraneo ekialdean nagusi zen zibilizazioa mendebaldera hedatu zen. Bi mende eta erdi geroago, Tiro feniziar metropolia gainbehera etorri zenean, Kartago independizatu egin zen eta bere eragina... [+]
O lingüista surafricano Rudolf Botha acaba de lanzar unha hipótese sobre o Homo erectus: a especie desenvolveu algún modo de comunicación oral fai máis dun millón de anos. O Homo sapiens é, como se sabe, a única especie capaz de falar e, por tanto, de aí despréndese... [+]
Böblingen, Germaniako Erromatar Inperio Santua, 1525eko maiatzaren 12a. Georg Truchsess von Waldburgek Wurtembergeko nekazari matxinatuak mendean hartu zituen. Handik hiru egunera, maiatzaren 15ean Filipe Hessekoak eta Saxoniako dukeak bat egin zuten errebelde turingiarrak... [+]
