Ultimamente gocei dun libro. En moi pouco tempo lina dúas veces, a primeira por pura alegría e a segunda por un lapis. O traballo do arqueólogo español Rodrigo Villalobos, Fouces de pedra, martelos de bronce, ten como obxectivo indagar na sociedade prehistórica para responder ás mesmas preguntas que Friedrich Engels fíxose a si mesmo no seu día. Había loita de clases na prehistoria? Cando xurdiron as desigualdades sociais e a propiedade privada? Existiu algunha vez o “comunismo orixinal”? Cando empezaron as desigualdades entre homes e mulleres?

A conclusión non é clara e hai que fuxir das simplificaciones. As sociedades prehistóricas non eran o pacífico xardín de Edén, nin o caos dos homes salvaxes e ignorantes; nin o “bo salvaxe” de Rousseau, nin o “home lobo para o home” de Hobbes. As sociedades preestatales foron bastante complexas e podíanse atopar modelos variados en diferentes épocas e latitudes; igualitarias e estratificadas, patriarcais e non discriminatorias de xénero, pacíficas e guerreiras.

Existe o costume de pensar que o desenvolvemento destas sociedades pre-estatais produciuse de forma teleolóxica, é dicir, da máis simple á máis complexa, da economía extensiva á intensiva e, por tanto, da máis igualitaria á máis graduada. Pero as sociedades igualitarias non sempre son o punto de partida e as sociedades graduadas non son necesariamente o punto de partida, xa que tamén se atoparon xacementos da Idade dos Metais con indicios uniformistas. En xeral, os investigadores chegaron á conclusión de que as sociedades igualitarias dispuñan de mecanismos culturais que dificultaban a creación de escalonamientos sociais, talles como rumores contra a arrogancia ou a ambición, rituais de banquetes e agasallos que pretendían redistribuír a opinión contraria á meritocracia ou o excedente de produción.

No libro o autor explica tamén que a creación do Estado case sempre se vincula á creación dunha elite aristocrática e da propiedade privada. Nas diferentes culturas prehistóricas púidose comprobar que a medida que a economía se intensificaba e o beneficio económico aumentaba, creáronse dúas clases: a maioría que facía traballo físico e a minoría aristocrática que non traballaba. Esta aristocracia debeu empezar a apropiarse do beneficio por medio dos tributos e utilizaba estes medios para marcar e manter o seu status. Así, financiaban pezas ou adornos de luxo, ritos e crenzas colectivas que xustificaban a orde social (templos, ofrendas aos deuses, enterramentos …) e as forzas armadas especializadas que se encargaban de recoller o tributo e de reprimir as resistencias. Así debía de nacer o Estado, en beneficio desta aristocracia. Así mesmo, os estudos indican que, a maior gradación social, maior desigualdade de xénero dábase na maioría das ocasións, aínda que esta correlación non sempre é automática.

O libro de Villalobos trata de demostrar a través das pegadas materiais e a etnografía que se pode demostrar como xurdiron as desigualdades entre o Estado ou os homes e como foi todo o proceso para chegar a estas conclusións. Por iso, trátase dunha síntese excelente sobre o método arqueolóxico e histórico, xa que explica os debates científicos dunha maneira moi comprensible, algo que non é habitual entre os académicos.