O Goberno Vasco ha lembrado aos 253 vascos que estiveran en campos de concentración nazis entre 1940 e 1945, en Ficoba (Irun). O Goberno Vasco ha lembrado que o 5 de maio cúmprense 80 anos da liberación do campo de Mauthausen por parte das tropas aliadas e realizou un acto conmemorativo. Trátase do primeiro recoñecemento institucional a todas as vítimas da represión que se produciu en Euskadi.

O acto estivo presidido polo Lehendakari do Goberno Vasco, Iñigo Pradales, quen subliñou o seguinte: "Por primeira vez, facemos un recoñecemento unificado a todas as persoas deportadas aos campos de concentración nazis", engadiu. Tamén pediu perdón publicamente por non recoñecer "tanto tempo" ás vítimas e recoñeceu o esforzo constante das súas familias, dos seus historiadores e das súas asociacións.

O acto foi organizado polo Instituto Gogora para a Memoria, a Convivencia e os Dereitos Humanos, a petición das familias destas vítimas e das asociacións e movementos que traballan para recuperar a memoria. Todos os nomes das vítimas puidéronse ver nun vídeo proxectado ao final do acto, en recordo e homenaxe ás vítimas. Ademais, no auditorio do evento expúxose unha exposición de casos de deportación na zona do Bidasoa a cargo da asociación memorialista Kepa Ordoki.

As vivencias das vítimas

O acto comezou coa proxección dunha peza audiovisual no Teatro Arriaga de Bilbao. Na mesma, explicáronse as claves para entender a deportación, a súa dimensión e o contexto que propiciou que non fose especialmente coñecido na sociedade vasca. Tamén deron a coñecer as vivencias das familias das vítimas que foron deportadas, por exemplo, Eugenio Azurza e Lola Madariaga, entre outros.

Eugenio Azurza Gabilondo é fillo do donostiarra José María Azurza Osategi, membro da UXT, asasinado en Mauthausen o 28 de outubro de 1941. A documentación histórica posterior mostra que o seu pai loitou no País Vasco durante a Guerra de 1936 e, aínda que non se coñece a situación na que chegou, atopábase en Cataluña ao final da guerra. Así, en febreiro de 1939, tras cruzar a fronteira co Estado, nun éxodo masivo, foi encerrado no campo de concentración que se abriu na praia de Argelers da Marenda, xunto a outras 80.000 persoas. Descoñécense os motivos para ser detido e deportado, pero si que, tras pasar por varios campos, morreu en Mauthausen o 28 de outubro de 1941, seis meses despois da súa chegada.

Lola Madariaga Vivanco é a filla dun deportado vivo, o portugalujo Pedro Madariaga Recalde. Durante a guerra civil ingresou na Mariña de Guerra do Goberno Vasco. Tras acabar a guerra no País Vasco, refuxiouse no Estado francés, onde empezou a traballar como mariñeiro. II. Ao estalar a Guerra Mundial, nun das viaxes foi detido polos nazis e trasladado a un primeiro campo de concentración en Austria. Despois de pasar por varios campos de concentración –Mauthausen, Bremen, Dachau…–, foi liberado o 29 de abril de 1945 do campo de concentración de Dachau. Debido á imposibilidade de volver a Hego Euskal Herria a causa do franquismo, chegou a Inglaterra e comezou a traballar nunha naviera. Grazas a iso, fíxose co pasaporte británico, o que lle permitiu visitar regularmente á súa familia e á súa familia.

Datos dos deportados

O estudo de referencia sobre os datos, realizado até a data polos historiadores Etxahun Galparsoro e Josu Chueca, foi publicado polo Instituto Gogora en 2020. Segundo o informe, 253 persoas foron deportadas aos campos de concentración, 243 homes e dez mulleres. Deles, 113 faleceron (47%) e 125 foron salvados (53%). Ademais, é especialmente evidente o caso do campo de concentración de Mauthausen, onde dous terzos dos vascos que morreron na deportación (65%) foron asasinados.

Con todo, as cifras deben ser interpretadas con coidado. Moitos dos que saíron dos campos de concentración faleceron nas semanas e meses seguintes á súa liberación. Tamén hai quen morreu varios anos despois, pero en todos os casos debido ás enfermidades arrastradas polo campo.