Franco hil eta laster Zeruko Argia kazetari (1976-IV) ziotson Monzonek Nafarroarik gabe ez zegoela euskal Aberririk; Nafarroa alde batera utzi nahi zutenekin ez zutela biderik egin nahi “ez Eibarreraino eta ez Maltzagaraino”. Geroari buruz, Iruñea zela geure Hiri Nagusia, eta... “Gora Euskadi esan ala Gora Nafarroa esan, gauza berdina zela”.

Frankismoaren errepresioa bere haragitan bizi izan zuen: 21 urte igaro zituen kartzelan, esklabo gisa ere aritu zen langile batailoietan, eta Meliton Manzanasek torturatu zuen. 99 urterekin hil da Usabiaga, bere ezkerreko ideiak inoiz alboratu gabe.

Ikusi aurretik ere nire buruari egiten diodan galdera da: Joxean’s Hileben izango ote da 2014ko film sonatuena? Seguruenik ez, baina urteko produkzio dibertigarrienen rankingean merezita sartuko da.

Oñatiko ARTaso arte taldeak Lope Agirreren inguruko hamabostaldia antolatu du gaurtik hasi eta urriaren 26ra arte. Agirreren historia eta bizitza “aldarrikatu eta ospatzeko” asmoz.

Xabier Minaren irudia, Ingalaterratik atera baino egun batzuk lehenago. Martin Xabier Mina izenak ezer gutxi erraten die nafar gehienei. Pertsonaia historiko honen izen osoa aipatzerakoan, Frantzisko Xabier Mina deritzote sarri, grabatu honetan edo Mexikon bertan bezala. Mexikoko espedizioaren prestakuntzetan, hala Ingalaterran nola AEBetan, osaba Frantzisko Espozekin –ordurako Fantzisko Espoz eta Mina gisa ezagutua Europa osoan– nahasten zuten hainbatek gure Xabier Mina, eta honi... [+]

Gustura mintzo ohi gara euskaldun unibertsalez, gure urguilu nazionala pizte aldera. Baina gehienetan, historiaz aritzerakoan, gure ahoa betetzen dute inperioen zerbitzura ibili ziren konkistatzaileek eta misiolariek: Elkano, Urtsua, Juan Zumarragako, Frantzisko Xabierreko, Inazio Loiolako… Ezaguna da, halaber, zer paper jokatu zuten arbaso euskaldunak izan zituzten kreol anitzek Ameriketako independentzia gerretan: Bolibar, Iturbide… Ia ezezaguna zaigu, ordea, gerra haietan... [+]

Fermin Arkotxak hamar urte baino gehiago daramatza Atharratzeko Chahoz tesia egiten. Hastapenetan Baiona eta Bordeleko unibertsitateko Euskal Ikasketen sailean aritu zen eta urte bete da Sorbonneko unibertsitateko XIX. mendeko Historia Ikerketa Zentroan buru belarri sarturik dagoela.

Berak dioenez, Parisen, Euskal Herrian baino askoz harrera hobea izan dute bere lanek, “gezurra badirudi ere”. Chahoz eta bere inguruaz bibliografia zabala erabili du ikerketarako –mila... [+]

Atharratzeko Chahoren (1811-1858) bizitza eleberri erromantikoa da. Euskal abertzaletasunaren aitzindaritzat jotzen dena, ezkertiarra eta laikoa zen. Pentsaera deserosoa zuenez “ameslarien” ziegan giltzaperatu dute batzuek. 150 urteren ondoren, bere ideiak bizirik dira.

Jaio zen urtean erromantizismoa Napoleonen Europa birrinduaren gorotzetatik loratzen hasia zen; Mitxelenaren hitzetan, “euskal erromantiko ez atzeratu bakarra” sortu zen bera jaio zen urtean.

1848ko ekainean euskarazko lehen aldizkaria kaleratu zen: Uscal-Herrico Gaseta. Euskaldunen artean propaganda egiteko helburuz sortu zuen Agosti Chahok, Ariel aldizkariaren euskarazko bertsio gisa, eta bi zenbaki besterik ez dira ezagutzen. Aldizkariak hasieratik sortu zuen eztabaida eta hasieratik izan zituen etsaiak, ezkerretik zein eskuinetik. Fermin Arkotxa ikerlariak honela dio horretaz: “Gutun anonimoak agertu ziren, bereziki Baionako burgesia erregetiarraren egunkarietan... [+]