Joan Aleman «Nafarroako Giroa Iruñeak Aldatu Du»

1982ko azaroaren 21an

Nafarroako Gorabeherak Bertako Militante Baten Ahotik
Joan Aleman «Nafarroako Giroa Iruñeak Aldatu Du»
Etxalekuko basoak dira haren sorlekua, eta hantxe bizi da gaur ere. Bere burua euskararen aldeko militante bezala definitzen du, eta geu ere militantzia horretan oinarrituta egokitzat jo genuen harekin solasalditxo bat edukitzea. Izan ere, hitzetik hortzera.sarritan aipatua izan ohi da Nafarroa eta bertako problematika, baina (egia esan) egunoroko praktikan ahaztu samarra edukitzen dugu. Informazio eta eritzi sakonago baten bila joatekotan, zer hobe lanean ari den batengana joatea baino? Halaxe egin dugu, eta benetan diogu ez zaigula damutu, alajaina!
Handik eta hemendik xehetutako korapilo guztiak ezin sarturik geratu dira lau orrailderen muga estuan, eta hori izan da gure pena bakarra. Gainerako guztiak, sorpresa atseginak izan dira .
ARGIA.– Zein berezitasun ditu Nafarroako egoerak euskarari dagokionez?
JON ALEMAN.- Alde batetik,kontuan izan behar dugu euskal eskualdea herri txikiz osatua dagoela,herri txiki, txikiz osatua. Nekazariak gehien bat, edo orain duela hogei urte edo orain arte behintzat nekazariak izandakoak. Badira, bai, zenbait herri koskor baina horiek dira batez ere gehien bat, Lekunberri edo Elizondo bezala, merkatalgotik bizi direnak; fenizioak dira eta fenizioak direnez euskarak ez die balio. Herri horiek dira, beraz, erdara sartu dutenak eskualde guzietan. Santesteban, Elizondo, Lekunberri, dendetara etabarretara dedikatutako nukleoak, besteengatik bizi dira eta ez dute euskara inoiz aintzat hartu.
ARC;IA.– Herri txikiak nekazari izateak zein ondorio ekarri ditu zure ustez?
J.A.– Hain zuzen ere, herri txiki horiek duten problema horixe da: nekazariak dira eta nekazari herri guzietan izugarrizko konplejua dago. Nekazari izateagatik. Nekazariak lanpetua ikusten du bere burua, lurrari lotua, eta ikusten du beste batzu bizi direla lasaiago, igandeak libre, eta orduan herri hori oso akonpleja tua bizi da, eta bere inferioritate sentimendu hori ematen dio euskarari askotan. Hori politika mailan ere kontuan hartzekoa da.
ARGIA.– Eta euskal eskualdetik aparte, beste eskualdeei begiratuz gero?
J.A.- Kontuan izan behar dugu hor dagoela Erribera guztia, erdaldundua, baina duela bi mila urte erdaldundua. Eta gero, erdiko eskualde hori, joan den berrehun urte horietan euskara galdu duena. Afera horretan da. Jakina azken hogei urte honetan telebista sartu dela etxe guzietara, irratia ailegatu dela toki guzietara, eta gero maisuak eta sekretarioak eta jende guzti honetatik asko kanpokoak direla. Hori guzia jakina, herri guziak erdalduntzen ari dira Nafarroan.
ARGIA.–Egoera hori ikusi ondoren, giroaz galdegin behar genuke agian. Aldatu al da giroa urte batzutatik hona?
J.A.- Beno, giroa aldatzen ari da, baina... ura joan eta presa jarri! Giroa aldatzen ari da zenbait gazteren artean, baina batez ere erdaldunduak diren gazteen artean. Euskaldunak diren gazteetan oraindik ez da giroa behar hainbat aldatu. Nolabait esateko, duela hogei urte edo herri horietako edozeinek galde zezakeen euskara zertarako? Euskararen beharrik ez da. Euskara hori ezer kontua da. Euskaldun izanik eta euskaraz esaten zirelarik gauza horiek. Gaur, gauza horiek esatera ez dira atrebitzen. Ikusi dute ikastolak sortzen ari direla Iruñea aldean, orain arte erdaldunak ziren zenbait tokitan euskara egiten dela, etabar. Giroa aldatu egin da, bai, baina giroa Iruñeak aldatu du. Iruñea euskaldunduko dugun heinean euskaldunduko dugu Nafarroa.
ARGIA.– Iruñean kokatuz, nola gertatu da eta gertatzen ari da giroaren aldaketa hori?
J.A.- Iruñean giroa erabat aldatu da. Lehen euskaldunoi irribarre egiten ziguten. Nik Zortzi urtez gero nazionalistatzat jotzen nuen burua, gurasoekin euskaraz mintzatzen nintzen, Espainiako piperpotoa gorroto nuen erabat, baina hamar edo hamabi urterekin gurasoekin Iruñera joan nintzenean, isil-isilean mintzatzen nintzen haiekin euskaraz, inork entzun ez zezan. Hori aldatu egin da eta gaurregun euskara hobeki ikusia dago, gaztedia eta jende progresistaren artean, eta euskaldungoa eta abertzaletasuna agertu egin dira. Halere kontuan izan behar dugu Iruñean abertzaletasuna gehien bat azken bost urteotan sortu dela Txantrea, Rotxapea eta San Jorge auzoetan. Auzo horietako jendea Erriberako jendea da, herri txikitakoa, ehundik larogei nafartarra, baina euskaltzaletasunik gabea, erabat deseuskaldundua. Gero jende horrek faktore batzuren bidez abertzaletasuna deskubritu du, "gu ez gara espainolak, ez frantsesak, gu euskaldunak gara, edo euskotarrak, edo Euskadikoak". Baina jende horretan euskaltzaletasuna hainbat itsatsi gabe dago.
ARGIA.– Hauteskundeetan eta, garbi agertu da Iruñea aldeko sektore inportante bat abertzale dela, eta biztanleen aldetik ia Nafarroako erdia dela ikusten badugu, bazirudien nolabaiteko esperantza eduki zitekeela, ezta?
J.A.- Euskararen etorkizuna nahiko latza ikusten dut nik, eta ez Nafarroan bakarrik, Euskal Herri osoan ere bai. Nire ustez, Nafarroan euskara ez da salbatuko Baskongadetan salbatzen ez bada. Nafarroan euskara berez ez da salbatuko, edo Euskal Herriko osotasunean salbatuko da edo hil egindo da. Badaiteke Baskongadetan bakarrik salbatzea, baina haietan salbatien ez bada hemen ere ez da salbatuko. Besteen beharra beti izango dugu.
ARGIA.–Dena dela, orain arte badirudi alderantziz sinetsia izan dela, hau da, abertzaletasunaren berpiztea Nafarrotik zetorrela...
J.A.- Nik uste dut herri ingenuo bat garela, oso ingenuoa, eta beti euskarriak bilatzen ditugu. Klitxe batzu sortzen ditugu eta haietan sinesten dugu batere analizatu gabe. Klitxe horietako bat da Sabino Aranak esan zuena: "Cuando Nabarra sea abertzale, Euzkadi será independiente". Eta hori gezur hutsa da. Nafarrorik gabe ere, nik hala uste dut behintzat, hiru probintziak aurrera atera daitezke. Horrek ez du esan nahi atera behar direnik. Urrutitik ere. Atera daitezke baina uste dut Nafarroak pisu handia duela eta behar beharrezkoa duela. Baina hortik Sabino Aranaren esanak egiatzat eta ziurtzat hartzea astakeria hat iruditzen zait.
ARGIA.–Prozesu horretan zein inportantzia izan dezake instituzioetatik alde egiteak edo beraietan parte hartzeak? Herri Batasunaren papera alegia...
J.A.– Nire ustez Herri Batasuna mugimendu bat da, eta mugimendu bezala jende asko hartuko dituen programa zabal bat eduki behar du. Programa zabal hori KAS alternatiba izan daiteke, nahiko zabala nire ustez, ez da xeheki egindako programa bat. Halere indar etsaiek nahi izan dutc Hcrri Batasuna partidu radikal bat bezala presentatzen. Eta uste dut tranpa horretan erortzen ari garela gu, partidu bezala ari gara jokatzen, eta askotan radikalegi. Nik uste dut-instituzioetatik ateratzea utsegite handi bat dela arrazoin horregatik. Ez instituzioek euskara salbatuko dutelako, ez dut sinesten ez euskara eta ez Euskal Herria salbatuko dutenik. Baina imajin horregatik eta jendea H.B.ra ingura dadin uste dut instituzioetan parte hartu beharra, dago nahi eta nahiez. Parte hartzen ez badugu jendeak oso radikal eta marjinalen egi bezala ikusten gaituelako. Orduan, barruan lanegiten badugu eta borrokatzen bagara gure programa argi eta garbi behin eta berriz agertuz, jendea konturatu egingo da ez garela radikalak, abertzaleak eta sozialistak garela, eta kitto.
ARGIA.–Ondorio txarrik izan al du Nafarroak instituzioetatik ateratzeak?
J.A.- Uste dut instituzioetatik ateratzeak Nafarroan eragin izan duela, eta zenbait tokitan H.B.ren kontrako "voto de castigo" ere izan dela. Bestaldetik ere esan behar dugu Herri Batasunako sinpatizantea abertzaletasunean berriki sartutakoa dugula, ondu gabe dago eta arrisku handia dago botoak galtzeko. Boto utila eta antzeko tranpetan erortzeko oso erraztasun handia dagoela alegia.
ARGIA.–Botoak biltzeko estrategia hori nolakoa litzateke, beste indar abertzaleekin batera aurkeztuz?
J.A.- Ez, ikuspegi horrekin ez naiz batere ados. Nire ustez hor Herri Batasunak politika nazional bat izan behar duela, eta Herri Batasuna bezala agertu behar duela Nafarroan ere. Bere xehetasunak izango ditu, baina global estrategia nazionala gorde behar du.
ARGIA.– Baina nahiz eta batera ez aurkeztu, Nafarroan ez al lirateke beste alderdi abertzaleekin erlazio bereziak eraman hehar?
J.A.- Alderdi batetatik, jokatu behar genuke PNV gehiegi xaxatu edo atakatu gabe. Noski, horretarako PNVrekin zenbait akordiotara ailegatu behar genuke. Nik uste dut mendialdeko biztaniegoaren gehiengoa nahiko ongi egoten ahal dela PNVn. "de facto" haren botoemaileak direla. Baina azkeneko kanpainan oso gaizki jokatu du PNVk eta argi eta garbi joan de Herri Batasunari botoak kentzera eta hori huts handi bat da PNVren aldetik. Hor dugu Baztango kasua, UPNk atera du gehiengoa, eta horko biztanle gehiena lasai lasai egon zitezkeen PNVn. PNV joan da guri botoak kentzera eta ez UPNri botoak kentzera, eta horri zor zaio neurri handi batetan PNVren frakaso elektorala Nafarroan. Nik uste dut nolabaiteko tratua egin beharra dagoela esanez Nafarroan ez dugula elkar hainbeste atakatuko. Badakit hori esatea erraza dela, baina gero praktika oso zaila gertatzen dela, baina saiatu behar genuke.
ARGIA.– Azken aldian PSOEk eramandako politika antieuskalduna ikusita bazirudien Naforroan jaitsi egin behar zuela. Ez da horrela gertatu ordea, eta aitzitik izugarri igo egin da. Nola explika daiteke hori?
J.A.– Galdera egokia iruditzen zait gipuzkoar batek egina izateko. Hauteskunde aurretik H.B.ko buruzagi batzurekin hizketan esaten zidaten Nafarroan H. B. izugarri igoko zela, eta hori ikuspegi okerra da niretzat. Nafarroan biztanle gehienak apolitikoak izandakoak dira, eta gaurregun ere halakoak dira gehien bat. Nire herrian adibidez duela hamabost urte inork ez zekien ikurrina nolakoa zen, askotan ezta espainola ere. Prentsarik ez zen irakurtzen, irratia ez zen entzuten oraindik, telebista orain duela berriki arte ez da sartu... eta orduan Nafarroko biztanlego gehiena apolitikoa da. Eta politizazio bat gertatu denean batez ere, 60ko hamarkadatik aurrera izan da eta Iruñea, Tatalla, Estella eta herri nahiko handietan. Feliperen imajinarekin, eta UCDren deskalabroarekin, lehen UCDren botoak zirenak oraingoan PSOEra joan dira. Besterik ez.
ARGIA.– Eta orain PSOE agintean delarik, zer edo zer aldatzeko aukerarik izango al da?
J.A.- PSOEgandik ezin dugu ezer espero, ez Nafarroan eta ez Baskongadetan. PSOEk partidu bezala hemen ez du existitzen. Hor dago masa amorfa bat, apolitikoa eta PSOEri botoa eman diona, baina PSOEk ez du existitzen. Franco garaiko klandestinitatean PSOE ez zen inon nabarmendu, eta are gutxiago Euskal Herrian. Orduan PSOEn arribista pilo batzu daude, eta gero telebistak etabar erakartzen dituen boto piloa. Nafarroan gehien bat apolitiko den jende multzo handi bat. Baskongadetan garbiago dago, uste dut PSOEri botoa eman diotenak espainolista hutsak direla, eta botante horien soziologia eta Madrilgo PSOEren botanteen soziologia arras diferenteak direla
ARGIA.– Gaurregun erreferenduma aplikatuz gero, galdu ala irabazi egingo litzateke?
J.A.- Gaurregun, galdu egingo genuke dudarik gabe.
ARGIA.–Eta biztanlegoaren posizioa horrelakoa dela ikusita, noraino esan daiteke «Nafarroa Euskadi dela»?
J.A.- Nik hori beste galdera batekin erantzungo nizuke: noraino esan daiteke baskongadak Euskadi direla azken hauteskundeak ikusita? Ia ia gehienek botoa PSOEri eman diote han ere.
ARGIA.– Zerk erabakiko du borroka hori alde batetara ala bestera?
J.A.- Azken diruak eta indarrak erabakiko dute balantzak noren aldera joko duen. Horretan sinetsia nago: gure indarrak batu eta borrokatzen bagara, irabaz dezakegu. Aski dago jendearen ehuneko hogei gure alde edukitzea eta jende multzo hori azkeneraino joateko prest egotea. Askotan pentsatu dut honetaz, eta nire eritziz jendearen-ehuneko larogeik ez du inoiz pentsatzen, manatzen diotena egin, eta aurrera. Uste dut Hitlerek esaten zuela horixe.
ARGIA.–Nola eraman daiteke indarrak biltzeko prozesu hori?
J.A.– Organizazio mailan, uste dut asko galdu dugula eta halere hondoa jo dugula. Orain hasi gara noski piska bat buruarekin pentsatzen eta ahal duguntxoa egiten bakoitza bere aldetik. Hori nolabait koordinatuta egin behar genuke, eta nik uste dut inportanteena dugula, esate baterako, mendigoizale elkarteetan, dantza elkarteetan, pilota elkarteetan, eta guzti horietan sartu, sartu eta ahal dugunarekin lanegin, hogei mutil badira hogei horiekin. Abertzaletasun mundu guzia horrela sortuko da. Horrela sortu zen garai batetan eta hala sortuko gerora ere. Urteak pasatzen dira emaitzak ikusi arte, baina uste dut basetik hasi beharra daukagula.
ARGIA.–Beste herrialdeetan Nafarroarekin izaten den ikuspegiari buruz, zer eritzi duzue zeuok? Esan nahi dut Natarroaren obsesio etengabe hori, "Nafarroa Euskadi da''behin eta berriz errepikatzea, etabar...
J.A.- Egia esan, nafarroi "Nafarroa Euskadi da" hori ez zaigu asko gustatzen. Esan nahi dut badirudiela zenbaitzurentzat Nafarroa dela problema, eta Nafarroako egoera Bizkaikoa bezain gaizki ikusten dut neronek. Nik Bizkaiari beldur handiago diot Nafarroari baino. Nafarroako abertzaletasuna ari da lanean, eta gehien bat bertako jendea da. Jende hori abertzale bihurtzeko errazago da. Bilboko Ezkerraldean, aldiz, 600.000 pertsona bizi dira, Natarroan baino 100.000 gehiago, eta erabat arrotza ikusten dut jende multzo hori. Problema handiago ikusten dut beharbada horretan gurean baino.
ARGIA.– Zein posibilitate dago PNV nagusi den instituzinetan euskararen salbaziorako?
J.A.- PNVren jarrera analizatu izan dut azken urte hauetan, eta oso oso garbi daukat PNVren buruek euskarari "paternostera" eman diotela iadanik, azkeneko bedeinkazioa. Analisi global bat eginez, duela urte batzu munduan kontsumismoaren mitoa eta, dudan jarri ziren, etabar, etabar. Horren aurrean ikusi behar genuke PNVk hartu duen jarrera, erabat kontsumoaren aldekoa, erabat kapitalismoaren aldekoa, eta jarrera hori hartu duen talde bati ezin zaio eskatu inola ere euskara salbatzea. Euskara ez dute ezertarako behar, eta PNV instituzioetan nagusi den bitartean instituzioek ez dute euskara salbatuko.
ARGIA.– Eta beste indarren bat balego boterean?
J.A.- Herri Batasuna boterean balego, egoera desberdina izango litzateke. Orduan bai posible izango litzateke euskara salbatzea, nahiz eta nik ere dudak izan Herri Batasuneko buruzagi batzutaz.
ARGIA.– Apur bat gehiago argi ezazu hori...
J.A.- Esan nahi dut nire usterako sektore erdaldunek pisu handiegia dutela Herri Batasunaren barruan. Eta sektore erdaldunetaz ari naizenean, Bilbori buruz ari naiz. Eta hori da akats bat Herri Batasunari ikusten diodana. Esate baterako, ARGIAn edota "Egin"en artikulu bat ateratzen bada Herri Batasunaren linean erabat baina linea ofiziala kritikatzen, ez dute inongo erantzunik jasotzen. Askotan Herri Batasuneko buruek ignoratu egiten dute euskara eta hori oso grabea da.
Joxe MOLLARRI Jexus IJURKO
20-23

GaiezHizkuntzaEuskaraNormalkuntzHizkuntz poNafarroa
GaiezHizkuntzaEuskaraNormalkuntzEgoera
PertsonaiazALEMAN1
EgileezIJURKO1Hizkuntza
EgileezMOLLARRI1Hizkuntza

Irakurrienak

Matomo erabiliz

54 urteko espetxe eskaera sei pertsonarentzat presoen ongi etorriak antolatzea egotzita

Xabier Letona Biteri

Pastoral bat Iruñearendako

Amets Aranguren Arrieta

Ertzaintzak herritar bati Irunen egindako erasoak haserrea eragin du

Lander Arbelaitz Mitxelena

"Nire burua duela 20 urte bezain indartsu ikusten dut"

Euskalerria irratia | Miren Mindegia

"Zenbat dugun kontatzeko!" Euskal Herriko mapa sortu dute

Euskal Irratiak

Israel ahulduta eta Iran boterea hartuta

Asier Blas Mendoza

Azkenak

2024-05-12 | Urko Apaolaza Avila

Koopfabrika

Kooperatiba eraldatzaileen harrobia

Olatukoopek beste hainbat eragilerekin batera garatu duen proiektu nagusienetako bat KoopFabrika da, ekintzailetza soziala bultzatzeko helburuz 2017an sorturiko programa, eta gaur egun oraindik martxan dagoena.

Hasiera batean, lehenengo ideia izan zen ekonomia... [+]

2024-05-12 | Nerea Menor

Ghayath Almadhoun

"Alemania nagusitasun zuriaren piramidearen gailurrean dago, eta lehen holokaustoa ukatu zutenek orain Nakba ukatzen dute"

Ghayath Almadhoun-ekin hitz egin dugu Alemaniako zentsura sistemikoaz eta horren ondorioez. Siriako Damaskon 1979an jaiotako poeta palestinarra, Suediara joan zen bizitzera eta egun Berlinen bizi da. Bere poesiak, ia 30 hizkuntzatan itzulia, maitasuna, tokialdatzea eta nortasuna... [+]

2024-05-12 | Estitxu Eizagirre

Amillubiren festa maiatzaren 11n

Lurra taupaka hasiko da

Urola ibaiaren meandroan, Zestoako Iraeta auzoan daude Amilibia baserria eta bere lur emankorrak: 5 hektarea baso eta 4 hektarea laborantza lur. Laborantza ekologikoa sustatzen duen Biolur elkarteak baserria eta lurra kolektibizatu nahi ditu Amillubi proiektuaren bidez... [+]

2024-05-12 | Amets Aranguren Arrieta

Pastoral bat Iruñearendako

Herri-antzerki forma bat da pastorala. Sujet edo protagonista bat (hildakoa) hautatu eta bere bizia bertsotan ematen duena. Kantua ere presente dago emanaldian. Taula zuzendaria, taula gainean arituko diren arizaleak eta musikariak aritzen dira pastorala ematen den egunean... [+]

2024-05-12 | Urko Apaolaza Avila

'Ekonomia eraldatzailea(k)' liburua

Ekonomiaren adjektibo guztiak

10. urteurrena kari, Olatukoopek bi liburuxka atondu ditu eta labean ditu jadanik, ekonomia eraldatzailearen eta kooperatibagintzaren ingurukoak biak ala biak. Alde batetik, herri-kooperatiben inguruko eskuorri edo gida bat kaleratuko dute, herri kooperatiba bat zer den... [+]

Eguneraketa berriak daude