Esklabo ohiaren ironia askea
Big Springs, Tennessee (AEB), 1864. Sezesio Gerra betean, Batasuneko soldaduak Patrick Henry Anderson koronelaren plantaziora iritsi ziren eta bertako esklaboak askatu zituzten, tartean Jourdon eta Amanda Anderson senar-emazteak. Biak Daytonera (Ohio) joan ziren eta han langile aske gisa hasi ziren lanean. Hurrengo urteko udan, gerra zibila amaitu eta hilabete gutxira, jabe ohiak gutun bat idatzi zion Jourdoni, plantaziora itzultzeko eskatuz, negozioa gainbehera baitzetorren
1865eko abuztuaren 7an erantzun zion Jourdon Anderson eskalbo ohiak bere jabe izaandakoari; idazten ez zekienez, gutuna ugazaba berriari diktatu zion, Valentine Winters abokatu abolizionistari, eta hark “entzun bezala jaso” omen zituen esklabo ohiak esandakoak.
Sarreran, Jourdonek dio pozten dela koronela bizirik dagoela jakiteaz, “alde egin baino lehen bitan tiro egin zenidan arren”. Eta familiari goraintziak ematen dizkio. Ondoren, bizimodu berriarekin gustura dagoela dio, Amandari “Anderson anderea” esaten diotela eta haurrak eskolan ikasten ari direla. Beraz, “zenbateko soldata jasoko dudan esaten badidazu, itzultzea komeni zaidan ala ez erabakiko dut”.
“Mandy kezkatuta dago”, jarraitzen du gutunak, “eta adeitasunez tratatuko gaituzula ziurtatu nahi du”. Horretarako froga bat eskatzen dio Jourdonek; esklabo gisa aritutako urteengatik zor dion soldata ordaintzea. “Zure zerbitzura leialtasun osoz aritu nintzen 32 urtez, eta Mandy 20 urtez. Nik hilabetean 25 dolar jasoz gero eta Mandyk astean 2 dolar, guztira, gure irabaziak 11.680 dolarrekoak lirateke. Zenbateko horri gure soldatak denbora luzez atxiki izanaren interesak gehitu behar dizkiozu, eta gure arroparen gastuak kendu. Ni hiru aldiz joan nintzen sendagilearengana, Mandyri hortz bat atera zioten, eta hori ere kendu dezakezu”.
“Zure zerbitzura leialtasun osoz aritu nintzen 32 urtez, eta Mandy 20 urtez. Nik hilabetean 25 dolar jasoz gero eta Mandyk astean 2 dolar, guztira, gure irabaziak 11.680 dolarrekoak lirateke. Zenbateko horri gure soldatak denbora luzez atxiki izanaren interesak gehitu behar dizkiozu"
Ohion, Jourdonek larunbat iluntzetan kobratzen zuen soldata, “baina Tennesseen beltzek ez genuen sekula paga egunik izan, zaldiek eta behiek ez zeukaten moduan. Ziur aski kontu-garbitze eguna iritsiko zaie langileei soldatarik ordaindu gabe iruzur egin dieten guztiei”.
Ondoren, seme-alaben etorkizuna du hizpide. Milly eta Jane alabak koskortuta daudela eta ederrak direla dio. “Nahiago nuke hemen geratu eta gosez hil, jabe bortitz eta gaiztoek alabak lotsaraztea baino”. Plantazioaren inguruan haur beltzentzat eskolarik ireki ote duten ere galdetzen dio, “seme-alabei heziketa egokia ematea baita nire desira nagusia”.
Amaitzeko, George Carter Wilson konterriko arotzari goraintziak emateko eskatzen dio, “eta eman iezazkiozu eskerrak nire kontra tiroka ari zinenean pistola kendu zizulako”.
Egiaztaturiko historia bat
Amanda, Jourdon eta seme-alabak ez ziren sekula Big Springera itzuli, jakina. Eta gutuna “birala” egin zen berehala; lehenik Cincinnati Commercial egunkarian argitaratu zuten, eta handik bi astera, abuztuaren 22an, New York Daily Tribune egunkariko orrietara iritsi zen.
Baina gutuna eta protagonistak benetakoak zirela zalantzan jarri zuenik ere izan zen, abolizionisten asmakizunak izan zitezkeela pentsaturik. Bada, historialariek datu guztiak egiaztatu dituzte. Raymond Winbushek koronelaren arrastoari jarraitu zion: ez zuen esklaboak itzultzea lortu, plantazioa saldu zuen zorrak kitatzeko, eta handik bi urtera hil zen. Winbushek esklabo-jabearen oinordekoekin hitz egitea lortu zuen 2006an, eta “Jourdon itzuli ez zelako oraindik haserre” daudela esan zioten.
Senar-emazteen bidea, aldiz, Michael Jonhson historialariak ikertu zuen, esklabo-zerrendak eta erroldak arakatuz. Mandyk eta Jourdonek 11 seme-alaba izan zituzten, Jourdon 1907an hil zen 81 urterekin, eta Mandy 1913an, hark ere 80 urtetik gora zituela. Elkarren aldamenean ehortzita daude, Daytoneko Woodland hilerrian.
Mexikoko Coahuila basamortuan, Bilbaoko dunak izeneko parajean, giza eskeleto baten arrastoak topatu dituzte. Arkeologoek aztertu ondoren, ondorioztatu dute 950-1250 urte artekoak direla eta Candelariako kulturarekin lotuta daudela.
Aurkikuntza berri pozgarria izan da... [+]
Anbraziako golkoa (Itsaso Jonikoa). K.a. 31ko irailaren 2a. Aktiumgo itsas guduan garaipena lortu eta Egiptoren gaineko kontrola ziurtatu zuten erromatarrek. Horrenbestez Mediterraneoko hegemonia grekoa amaitutzat jotzen da data horretan, baina eragin helenikoak gaurdaino iraun... [+]
Sulawesi (Indonesia) uhartearen hegoaldean, Leang Karampuang kobazuloan hiru irudi antropomorfoz eta basurde batez osatutako margolana aurkitu dute Griffith eta Southern Cross unibertsitateetako eta Indonesiako Agentzia Nazionaleko arkeologoek. Nature aldizkarian argitaratutako... [+]
Lompoc (Kalifornia, AEB), 1979ko uztailaren 20a. Leonard Peltier ekintzaile indigenak eta beste bi presok espetxe federaletik ihes egin zuten. Iheskideetako bat kartzelaren kanpoaldean bertan tirokatuta hil zuten; bestea ordu eta erdi geroago atzeman zuten handik milia batera... [+]
Paris, 1845. Frédéric Bastiat (1801-1850) ekonomialari eta politikari lapurtarrak Pétition des fabricants de chandelles (Kandelagileen eskaera) satira idatzi zuen. Protekzionismoaren aurkari sutsua, kandelagileek "bere argia salneurri baxuegitan... [+]
Aurtengo neguan INRAPeko (Ikerketa Arkeologiko Prebentiboen Institutu Nazionala) arkeologoek nekropoli berezia aurkitu dute Auxerreko (Frantziako Estatua) erdigune historikoan: haur jaioberrientzako edo hilda jaiotako haurrentzako erromatar garaiko hilerria. K.o. I. eta... [+]
Viena, 1824ko maiatzaren 7a. Ludwig Van Beethovenen (1770-1827) 9. Sinfonia estreinatu zen. Konpositore alemaniarrak bukatu zuen azken sinfonia izan zen, baina, asmoari erreparatuta, lehena izan zela ere esan liteke. Beethovenek 1799 eta 1800 urteetan idatzi zuen 1. sinfonia;... [+]
Ospitalepea, 1944ko ekainaren 27a. Soldadu alemaniarrek sarekada egin zuten Zuberoako 80 biztanle inguruko herri txikian. Zortzi lagun hil zituzten zigor-ekintzan eta hemeretzi atxilotu, guztiak zibilak; horietatik bederatzi deportatuko zituzten eta kontzentrazio esparruetatik... [+]
1415eko udazkenean Agrincourteko gudua lehertu zen Ingalaterra eta Frantziaren artean, Ehun Urteko Gerraren gudu erabakiorrenetakoa. Horretarako, Henrike V.a Ingalaterrako errege eta Irlandako jaunak uda horretan bere ejertzitoa Frantziara bidaltzea erabaki zuenean, soldaduak... [+]
Normandia. 1944ko ekainaren 6a. Overlord operazioa abiatu zuten: Britainia Handiko, AEBetako eta Kanadako milaka soldadu Normandiako hondartzetan lehorreratu ziren, Bigarren Mundu Gerraren eta, beraz, historiaren norabidea goitik behera aldatzeko. Edo horixe da behintzat duela... [+]
rrak fundatu zuen duela 6.500 urte inguru. Eta berriki, Max Haibt Alemaniako Arkeologia Institutuko arkeologoak hiriaren "biki digitala" sortu du, bideojokoetan erabiltzen den teknologia baliatuz.
Aztarnategiak hartzen dituen 40 kilometro koadroen hiru... [+]
Mallorca, 1968. Joana Maria Escartin historialaria jaio zen. 1989an esklerosi anizkoitza diagnostikatu zioten eta joan den maiatzaren 30ean hil zen jaioterrian, 56 urte zituela, hain zuzen, esklerosi anizkoitzaren nazioarteko egunean.
Ikasketak UIBn (Universitat de les Illes... [+]
Duela bi urte, Edgard Camarós arkeologo katalanak bi giza garezur eta "Minbizia?" zioen txartel bat topatu zituen kartoizko kaxa baten barruan, Cambridgeko Unibertsitatean. Garezurrak Gizatik zetozten, Egiptotik eta berriki Frontiers in Medicine aldizkarian... [+]
Elba ibaiaren arroa, 1417. Lehorteak eraginda ibaiaren mailak nabarmen egin zuen behera, eta norbaitek ur maila markatu zuen harri batean, idazkun bat zizelkatuta: “Harri hau berriro ikusten baduzu, negar egingo duzu. Ura maila honetan zegoen 1417... [+]
Duela aste batzuk Sony etxeak Rise of the Rōnin bideojokoa kaleratu du, eta adituek jokoaren kokapen historikoa nabarmendu dute orduz geroztik. Jokoa XIX. mende erdialdeko Japonian kokatuta dago, Yokohama, Edo eta Kyoto inguruetan.
Edo aroaren azken urteak izan ziren... [+]