Euskal Herriko joera orokorrari jarraiki, Irungo haurrek ere eskola dute euskara erabiltzeko esparru nagusi. Bertako guraso elkarteen esanetan, egoera horrek “zailtasun ugari” dakartza ikasleen jabekuntza linguistikoan. Izan ere, Irungo hezkuntza guneetan D eredua gailentzen den arren, kale zein etxeetako joerek oso bestelako errealitatea erakusten dute. “Argi dago eskolan egiten dena ez dela nahikoa”, ziurtatu dute euskararen kale erabileraz kezkatutako gurasoek. Elkarteon ustez, udalak gaur gaurkoz bultzatzen dituen ekimenak lagungarri bai, “baina ez dira gabezia betetzeko aski”. Haur, gazte eta gurasoek egiten duten esfortzuak eskolatik kanpo ere bere isla merezi duelakoan daude. Ondorioz, ahalegin handiagoa eskatu diote udalari.

Eneko Oiartzabal Gerriko (Lezo, 1982) Txingudi Ikastolako Guraso Elkarteko kidea da. Kontatzen duenez, joan den ikasturtean kide berriak sartu ziren bertan, seme-alaben euskararen inguruko kezka azalduz. Urtean bi aldiz alkatearekin bilkurak egitea eta zenbait batzordetan parte hartzen hastea ebatzi zuten, bai eta aukera hori udalari ardurak eskatzeko baliatzea ere. Zehazki, aisialdi eta kirol jarduerei lotutako eskaera luzatu zuten, gainontzeko guraso elkarteak ere jakinaren gainean jarri ondoren. Ikastetxe publiko guztietako guraso elkarteen babesa jaso dute ordutik, eta gerora, udaleko Kultur, Kirol eta Gaztediaren Batzordera helarazi zuten eskaera; zinegotzi, kirol-elkarte eta gurasoen mahaira, hain zuzen ere.

Pandemiak kaskartuta

Euskararen erabilera Irunen pozik egoteko modukoa ez bazen, COVID-19ak “lehendik zeuden zailtasunak areagotu” dituela ziurtatu dute gurasoek. Iazko udaberriko itxialdian jarri dute azpimarra, ikasleak ia sei hilabetez eskolarik gabe egon ziren sasoian. Horrek gazteenen euskara maila nabarmen okertu duelakoan daude; “Irungo gazte eta haur ugariren euskararako eremu bakarra eskola baita”, azaldu du Oiartzabalek. Halaber, hezkuntza komunitateak eta udalak orain arte egindakoa “motz geratzen dela” dio.

Datu kezkagarriak

Gurasoek udalari aurkeztutako txostenak hainbat datu biltzen ditu, hala nola, Siadeco enpresak Irungo Udalarentzat 2018an egindako Euskara Sustatzeko Ekintza Planarenak nahiz Soziolinguistika Klusterrak Eusko Jaurlaritzarentzat egindako Arrue proiektuaren ikerketarenak. Bertan ikusten denez, euskara kaskar samar dabil erpin guztietatik begiratuta: etxeko zein lehen hizkuntzan, bilakaeran, kale erabileran, ikastetxeetan, eta hizkuntza-konpetentzian. Lezoarraren hitzetan, “etxe euskaldunetako haurrek ere uste baino lehenago galtzen dute euskara”; fenomeno kezkagarria, inondik inora. Bigarren Hezkuntzara heldu aurretik “nahiko ukituta” ikusten du Oiartzabalek lehen hizkuntzaren erabilera: “Galera azkarra izan ohi da, eta berreskurapena, berriz, motela”. Egoerari buelta eman nahian, ikasleen euskara-erabileran eragin handiena duten esparruen zerrendari erreparatu diote guraso elkarteek, eta horrela jabetu dira eskolaz kanpoko jarduera antolatuek badutela eragina seme-alaben hizkuntza-ohituretan.

Aisialdiko bultzada

Oiartzabalen iritziz, aisialdiak gaztaroko laugarren zutabea osatzen du; familiaren, eskolaren eta lagunartearen ostean. Aisialdiak nerabeen bizitzan pisua irabazi ahala, eskolaren eta gurasoen eragina txikitu egiten da. Hori horrela, hizkuntza erabileraren eta aisialdiaren arteko korrelazioa adinaren poderioz indartzen denez, Irungo gurasoek berebiziko garrantzia esleitzen diote esparru horretan euskararen aldeko interbentzioa egiteari. Haurren kasuan, gainera, begiraleak erreferente garrantzisuak direla uste du Oiartzabalek, “gurasoek eta irakasleek baino rol miresgarriagoak” izan ohi dituztelako.

Asimetria linguistikoak

Udalak, orokorrean, “besteekiko parekotasunean” eskaintzen omen ditu euskarazko jarduera antolatuak. Asko jota, euskarari eta gaztelaniari pisu bera ematen zaielakoan dago Oiartzabal. Bere aburuz, ekitatearen printzipioari jarraiki, “egoera berean ez dauden biri gauza bera emateak desoreka betikotzen du”. Zentzu horretan, udalak euskararen alde antolatzen dituen jarduerak “euskara sustatzeko ekimen puntualak” eta “eskaintza orokorretik apartekoak” direla uste du. Zinezko aldaketa gauzatzeko, esku-hartze jarraitua eta orokortua galdegiten dute gurasoek.

Eskaera zehatzak

Haur eta gazteen errealitate sozial osoan eragiteko beharrizana seinalatu dute gurasoek, eta horrekin batera, “eskolaz zein etxez gaindiko eremuetan euskararen sustapenerako plan baten ezinbestekotasuna” ekarri dute gogora. Esfortzu instituzionala indartzeko eskakizuna arrazoitzeko, Irungo guraso elkarteek aurrez aipatutako datuak zerrendatu dituzte, eta eskaera zehatzak jarri dituzte mahai gainean. Hala, haur, gazte zein familientzako kultur-programazioan –antzerkiak, kontzertuak eta ipuin kontaketak– eta aisialdiko jarduera antolatuetan –kirola, musika, dantza, kiroldegiko ikastaroak– euskararen aldeko apustua egitea eskatzen diote udalari. Zehatz-mehatz, ondokoak dira eskaerak:

Lehenik, 16 urtera arteko haur eta gazteentzako zein familientzako aisialdi eta kultur programazioa urte osoan zehar indartzea, euskarazko eskaintza osoarekin. Bigarrenik, 16 urtetik beherakoentzako kiroldegiko ikastaro guztiak euskaraz izatea. Hirugarrenik, enpresa, elkarte edota kolektiboek udalaren dirulaguntzak jasota eskaintzen dituzten 16 urte artekoentzako jarduera eta ikastaro antolatu guztiak euskaraz ematea. Hori berehalakoan betetzea ezinezkoa balitz, epe motzean lortu ahal izateko konpromisoa hartzea galdegiten dute, udalak sortutako programan elkarteen parte-hartzea sustatuta. Azken plan horren oinarriak honakoak izan beharko liratekeela uste dute guraso euskaltzaleek: alde batetik, udalak entitateei hainbat zerbitzu eskaini behar lizkiekeela diote, hala nola, karteldegia, inprimakiak eta bestelakoak euskaratzeko eta itzultzeko zerbitzua, euskara ikasteko edota hobetzeko doako ikastaroak zein hizkera teknikoan trebatzeko liburuxkak banatzea. Entitateei dagokienez, zentzuzko epeetan zehaztutako konpromisoak bete beharko lituzkete trukean.

Laugarrenik eta azkenik, Irungo eta auzoetako jaietako barraka eta puzgarrietan euskararen presentzia bermatzeari eman diote garrantzia; hizkuntza paisaian, jendaurreko langileetan, musikan eta abar. Horretarako, beharrezko laguntza eskatzen diete udal zerbitzuei. Paraleloki, puzgarrietan begirale aritzen diren gazteei haurrekin euskararen erabilera lehenesteko konpromisoa eskatzea ere gogoan izan dute.

Erronka linguistikoak

Eskakizunok badute zentzurik Irungo Udalak 2018-2022 urteetarako egindako Euskara Sustatzeko Ekintza Planaren baitan, eta hain zuzen ere, horren aipamena egin dute Irungo gurasoen elkarteek. Bertan azaltzen diren zenbait erronka estrategiko izan dituzte ahotan. Esate baterako, planeko hirugarren erronkak “Euskal hiztun berriak sortzea eta euskal hiztunen artean erabilera esparruak zabaldu eta indartzeari” egiten dio erreferentzia. Horren baitan, “euskara ikasteko erraztasunak eman, eta horretarako, egokiak diren baliabideak aurreikustea” legoke. Bosgarren erronkak erabiltzaileek euskaraz aritzeko duten eskubideari erantzuten dio: “Bezeroekin harremanetan euskara erabiltzeko aukerak sustatzea”, hain zuzen ere. Zazpigarren erronkak, berriz, eskolaz kanpoko jardueretan jartzen du arreta, haur zein gazteei zuzendutako horiei aipamen berezia eginez: “Eskolaz kanpoko jardueretan –eta bereziki haur eta gazteei zuzentzen zaizkienetan– euskara erabiltzeko aukera zabalak eskaintzea, euren jarduna hirian garatzen duten elkarte soziokultural eta aisialdikoekiko lankidetzaren bitartez”. Hari beretik tiraka, plana gauzatzeko beharrezkoak izango diren berme zein izapide guztiak zerrendatzen ditu Irungo Udalak eta gurasoek banan-banan gogorarazi dituzte. Azkenik, 9. erronkan, “Ekitaldi soziokultural guztietan euskararen erabilera sustatu, euskarazko eta kalitatezko kultura sustatu eta euskarazko kultur produktuak ezagutarazi eta horien kontsumoa sustatu” behar litzatekeela seinalatu dute gurasoek.

Udalaren erantzuna iritsi da

Irungo gurasoen elkartea erantzunaren zain egon da Gabonetatik eta erreportaje hau idatzi eta papereko bertsioa atera eta gero iritsi da erantzuna. Oiartzabali galdetu diogu ea erantzunaz zein balorazio egin duten: "Udalak emandako erantzunak ez gaitu inondik inora ere asebetetzen, ez duelako aisialdi antolatua euskalduntzeko aurrerapausorik proposatzen. Aitzitik, bere asmoa gauzak bere horretan uztea dela dirudi, eta gurasook ongi dakigu zer esan nahi duen horrek: herriko aisialdiko elkarte eta entitate gehienetan gure seme-alabek ezingo dute euskaraz aritu. Udalak auzi honetan dagokion ardura bere gain hartu beharko luke". Ikusteko dago zein pauso emango dituzten orain Irungo gurasoen elkarteek.