Zuhaitz bakartuena eta zorigaiztokoena
Sahara basarmortuaren hegoaldean, Ténéréko eskualdean, akazia batek iraun zuen urte luzez, 400 kilometroko inguruan beste zuhaitzik ez zuela. Zein zen sekretua? Akuifero bat eta inguruko nomadentzat tabua izatea, horra erantzuna. Harik eta kamioi batek bete-betean jo zuen arte.
aurre egingo dieten hedabide independenteak
Ténéré eskualdea (egungo Niger), XVII. mendea. Sahara basamortuaren hegoaldeko zati hori gaur egun baino hezeagoa zen orduan eta, landaredia urria izan arren, han eta hemen zuhaitz batzuk hazten ziren. Basamortua idortu ahala, zuhaitz guztiak hil ziren, bat ezik. Hamarkada luzez, akazia batek bizirik iraun zuen eta munduko zuhaitz bakartuena izendatu zuten, 400 kilometroko itzulinguruan ez baitzegoen beste zuhaitzik.
Michel Lesourd, Saharako Aferen Frantziako Zerbitzu Zentraleko kide eta aliatuen misio militar bateko komandanteak 1939ko maiatzaren 21ean ikusi zuen Ténéréko zuhaitza: “Zuhaitza ikusi behar da existitzen dela sinesteko. Zein da bere sekretua? Nola egon daiteke bizirik, inguruan hainbeste gamelu izanda? (…) Gatzaren ibilbidea egiten duten tuaregek zergatik ez dizkiote adarrak mozten sua piztu eta tea prestatzeko? Erantzun bakarra da tabua dela haientzat. Superstizio moduko bat dago, tribuko agindu bat, beti errespetatzen dena. Akazia itsasargi bizia bihurtu da; Agadezetik Bilmara joan-etorrian dabiltzanentzat lehen eta azken mugarria”.
Beraz, azaletik gora tuaregak arduratzen ziren zuhaitza zaintzeaz. Lurpean aldiz, akazia bera arduratzen zen, inguru ankerrari egokitzeko gaitasun ikaragarria erakutsiz. 1939an bertan putzu bat zulatu zuten haren ondoan akuifero baten bila. Akuiferoa topatu zuten, baita zuhaitzaren sustraiak ere, 33-36 metroko sakoneran.
Henri Lhote frantziar etnologo eta esploratzaileak bitan ikusi zuen zuhaitza: 1934an eta 1959an. L’épopée du Ténéré liburuan, deskribatu zuen bigarren bisitan topatutakoa: “Lehen, zuhaitza berde eta loretan zegoen; orain, sasi koloregabe biluzia da. Ez dut ezagutu; lehen, bi enbor oso nabarmen zituen. Orain bakarra geratzen da, bestearen motzondoa albo batean duela. Zer gertatu zaio zorigaiztoko zuhaitzari? Besterik gabe, kamioi batek jo du, hura saihesteko nahi beste toki izan arren. Zuhaitz tabu sakratua, nomadek sekula minik egin ez ziotena, mekanikaren biktima izan da”. Edo zuzenago, zuhaitza jo zuen ibilgailu militarra gidatzen ari zen gizakiaren biktima.
Kalte handiak eragin arren, kolpeak ez zuen akazia hil. Harik eta 1973an beste kamioi batek bete-betean jo zuen arte. Zuhaitz hilari geratzen zitzaion enborra Niameira eraman zuten, Nigerreko Museo Nazionalera, eta haren ordez metalezko egitura bat jarri zuten basamortuan.
Duela 80 urte, Michel Lesourdek bere buruari galdetzen zion nola zen posible zuhaitza bizirik egotea. Orain, askok bere buruari galdetzen diote nola den posible 400 kilometrotan oztopo bakarra izan eta, behin ez, bitan jotzea. Duela 80 urte, bazirudien Ténéréko akaziaren egokitzeko gaitasunak ez zuela mugarik. Gaur egun, garbi dago gizakion kirtenkeria dela mugarik ez duena.
220 milioi tona plastiko sortzen dira munduan eta %10a soilik birziklatzen da, zifra hori hamar urtez mantendu da bere horretan. Hainbat talde ekologistek salatu dute egoera uztailaren 3an, plastikozko poltsarik gabeko nazioarteko egunean.
Aszidiak tunikadun modura ere ezagutzen diren itsas ornogabeak dira. Munduko ozeano guztietan dauden animalia iragazle sesilak dira: bizitzaren zatirik handiena azalera solidoetara –arroka, maskor edo egitura artifizialetara– finkatuta emango dute, ura etengabe... [+]
Belazea gorri azaltzen zen, egun batetik bestera. Gorri-gorri, gorri bizi urrutitik ikusgarri. Gorbela zen, itsas-belarra edo alga. Nekazariak itsas bazterretik bildu eta lehortzeko belazean zabaltzen zuena. Gorbel arrea eta gorbel gorria izaten ziren eta gu bezalako... [+]
Adimen artifizialak adimenari berari buruzko eztabaida berpiztu du: zer da adimena, zertan bereizten dira giza adimena eta adimen artifiziala deritzoguna, zer egitura dute oinarrian… Eztabaida horrekin batera, animalien garunen egiturari eta gaitasun kognitiboei buruz... [+]
Joan den igandean, ekainak 15, ugatzari buruzko artikulu interesgarria argitaratu zuen Rosa Canchok El Correo egunkarian. Azken urteotan hegazti sarraskijale adierazgarri honek Araban bizi duen itxaropen onaren egoeraz hitz egiten zen testuan. Arabako Foru Aldundiko Ingurumen... [+]
Duela egun batzuk Zeraingo mendietan nenbilela, gorpu bat topatu nuen bidearen erdian. Lehen aldia zen halakorik ikusten nuela, eta kosta zitzaidan identifikatzea. Bere tamaina txikia ikusita, kume bat izan behar zuela pentsatu nuen; baina oker nenbilen. Munduko ugaztun... [+]
Bero boladak ohikoagoak eta luzeagoak dira, azken bi mendeetan 20 zentimetrotan igo da itsas maila eta EAEko bataz besteko tenperatura 0,3 ºC igo da hamarkada bakoitzean.
Eguzki elkarte ekologistak salatu du Donostiako parkean gertatutakoa. Parkean bizi diren hainbat paumari lumak erauzi dizkiote, odoletan utzita. Beraz, erasoa izan dela ondorioztatu dute eta ez dela hegaztien lumaberritze prozesu naturala izan. Eguzki
60 bat estatu eta gobernu buru elkartu dira Nizan (Frantziako Estatua) Ozeanoei buruzko Nazio Batuen Konferentziaren kari. Donald Trumpek itsas hondoen esplorazio eta erauzketa komertziala baimendu eta TMC enpresa kanadarrarekin tratua bideratu berri duen honetan –baita... [+]
Lurreko bi heren baino gehiago ura da; ur horretatik %96, ozeanoetako ur gazia. Eguzki izpiak ozeanoetako lehen 200 metroko sakonerara heltzen dira, eta bertan bizi dira munduko arrantza industriak ustiatzen dituen espezie ia guztiak. Aitzitik, zientziak gehiago erreparatu izan... [+]
Eskatutako kafea zerbitzatu zain nago tabernan, telebistan baleen inguruko dokumentala: “Arrak borrokan ari dira emea nork estaliko, borroka gordina eta arriskutsua, irabazle bakarra izango duena”. Soinu banda epikoak indartzen du ustezko gudaren intentsitatea... [+]
Lurraren historian espezie askok komunikazio konplexuak garatu dituzte, baina gutxik dute erleen dantzaren pareko kode sofistikatua. Erle langileek elikagai-iturrien kokapena adierazteko erabiltzen duten dantza ez da soilik naturaren mirari bat, baita zientziaren begietatik... [+]
Askorentzat uda soinuaren egilea da hegazti hori eta, seguruenik, hau dela eta mila izen ditu Euskal Herrian. Hauetako batzuek bere ‘txrriiii-txrrriiii-txrriii’ kantu deigarriari egiten diote erreferentzia: txirritxori, zirringilo, irrigo edo kirrilo, adibidez. Beste... [+]
