Evo Moralesek presidente kargua hartu arte, indigenek eta gutxiengo etnikoek segregazio erregimen bat bizi zuten Bolivian. Ezkerreko gobernu berriak egoera hura deuseztatu zuen. Hegoafrikan ez bezala, Bolivian demokratizazioa arlo ekonomikora ere zabaldu zen, aberatsen eta pobreen –nekazal gune eta hiri guneen– arteko arrakalak gutxituz. Arlo sozioekonomikoari erreparatuta, Evoren Boliviak mikro eta makro adierazle ezin hobeak izan ditu, besteak beste, bere lehengaien gaineko kontrola berreskuratu zuelako.
Halere, Latinoamerikako gainontzeko ezkerreko gobernu suberanistek bezala, Boliviako Gobernuak gerra hibridoaren erdian jardun du: hedabideen jazarpena, Mendebaldeko gobernuen presioak, mobilizazio biolentoak eta estatu kolpe saiakerak. Mendebaldean gutxiagoagatik salbuespen egoerak aldarrikatu, eskubide zibilak eten dira eta militarrak kalera atzeratzen dituzte.
2008an oposizioak hamarnaka indigena eta nekazari hil zituen. Urte hartako estatu kolpe saiakera ez zen aurrera atera, batez ere, Brasil eta Lula da Silvari esker. Ordutik ezkerreko gobernuek sekulako astindua jaso zuten estatu kolpe bigun eta gogorrekin. Halere, egoera aldatzen hasi zen Mexikoko eta Argentinako ezkerraren garaipenarengatik eta Venezuela eta Nikaraguako estatu kolpe saiakerak garaituak izan zirelako.
Estatu kolpea lehenengo biguna eta gero gogorra izan da, prozesua abiatzeko eta azkartzeko hauteskunde iruzurraren susmoa
zabaldu dute
Ezker latinoamerikarraren berrindartzeari aurre egiteko eskuinak eta AEBek garaipen inportante bat behar zuten epe motzean. 2019 urteak une aproposa zirudien, 2016an Evok erreferenduma galdu ostean burutu zuen kudeaketa kaskarrak pitzadura bat sortu zuen Boliviako Gobernuak zituen babesen artean. Bestalde, klase ertain berrien artean, ongizatera azkar ohitutakoak, klase ertain eta klase altu zaharren jarrera klasista eta arrazistak agertzen hasiak ziren. Azkenik, Jair Bolsonaro da Brasilgo agintaria eta honek zeresan handiena dauka erregioan, baita Boliviako politikan eta ekonomian ere.
Estatu kolpea lehenengo biguna eta gero gogorra izan da, prozesua abiatzeko eta azkartzeko hauteskunde iruzurraren susmoa zabaldu dute. Horretarako, hauteskundeen aurretik prestatzen da agertokia jendartean dauden kontraesanak bilatuz eta elikatuz, agenda hori bere egingo duten GKEak bultzatuz, kanpaina mediatikoak antolatuz eta oposizioa eta nazioarteko agenteak koordinatuz. Behin ustezko iruzurraren birusa askatuta, txoko guztietara zabaltzen da, egia ote den axola gabe.
Amerikako Estatuen Erakundea (OEA) auditoretzaren partea da eta zientifikoki lardaskeria handia. Halere, Evok onartu zuen emaitza hauteskunde berriak deituz, ez da gauza hain arraroa lehia estua denean, Austrian gertatu da. Baina alferrik zen, hasieratik asmoa estatu kolpe gogorra ematea zen. Halere, indar ezkertiar suberanisten borroka ez da amaitu. Kolpistek duten arazo nagusia da gutxiengo arrazista eta klasista direla eta behin kolpea emanda une batean edo bestean egoera erregularizatu beharko dute termino liberal-demokratikoetan, gutxi-asko Hondurasen egin zuten bezala. Baina Bolivian indar harremana oso bestelakoa da, indigenak gehiengoa dira, indar suberanistak indartsuagoak dira. Epe motzean estatu kolpea indarrez mantendu daiteke, baina epe ertain-luzean hori egin ahal izateko aukera bakarra diktadura militarra ezartzea da. Ez dirudi bideragarria, horregatik, beraien estrategia etsai politikoak jazartzea eta erreprimitzea da beldurra sortzeko shock terapia baten antzera. Terapia ezin dute luzaroan mantendu. Asteak, hilabeteak edo urteak izan daitezke, baina ezker suberanista Boliviako gobernura bueltatuko da.
Bidali zure iritzi artikuluak iritzia@argia.eus helbide elektronikora
ARGIAk ez du zertan bat etorri artikuluen edukiarekin. Idatzien gehienezko luzera 4.500 karakterekoa da (espazioak barne). Idazkera aldetik gutxieneko zuzentasun bat beharrezkoa da: batetik, ARGIAk ezin du hartu zuzenketa sakona egiteko lanik; bestetik, egitekotan edukia nahi gabe aldatzeko arriskua dago. ARGIAk azaleko zuzenketak edo moldaketak egingo dizkie artikuluei, behar izanez gero.
Abuztua heldu zaigu, irakurle. Oporretan zaude eta zuretzako denbora gehiago daukazu? Edo agian ez daukazu denborarik, oporrak planez bete dituzulako? Edozein modutan, kontuz! Egungo bizimoduaren psikologizazioak edonon sailkatzen ditu sindrome berriak, eta oporraldiak ez daude... [+]
Komisaldegian paper batzuk eman dizkidate. Izerdi tanta bakarra dakit bekokian behera bularreraino, piztu aire girotua, mesedez. Parrandan ondoegi pasatzearen asuntoak, hurrengo goizean galdutakoak salatu beharra. Inozo aurpegidun munipa batek hurrengo asterako zita eman ahal... [+]
Lau hilabete daramatzagu greba mugagabean, hitzarmen propio baten eta lan-baldintza duinen alde. Lau hilabeteko greba honetan, udaltzainek piketeetan bortizkeriaz zapaldu gaituzte, hirian jarraitzen gaituzten eta mobilizazio bakoitzean zelatatzen gaituzten polizia... [+]
Urtebetetzeek eta urte aldaketek pilaketa bidezko eragina dute: alegia, banaka, gertatzen direnean, nik ez dut ezer sumatzen. Urtebetetzeetan, ondo xamar egin badut segundo batzuez olgatzen naiz (nire baitarako), nire garunaren zati batek ezin dio utzi zoriontzen dutenean... [+]
Etxe pareko lokala itxita, obretan, zerbait berria irekiko dutelako susmoa. Ez da izanen mertzeria bat, ez eta loradenda bat. Kasurik onenean taberna bat, ohikoa, auzokoa, eta txarrenean gastrobarra edo specialty cafe bat. Ez duzu dirurik bost euroko kafea erosteko. Ez duzu... [+]
Euskararen normalizazioaren motorrak herri dinamikara bueltatu behar du aurrera egin nahi badugu
Gaztetxo bati lehen mugikor adimentsuak eskaini beharko liokeena zer izan beharko litzatekeen hasi naiz pentsatzen. Nork daki, beharbada ordenagailuetarako Luberri edota Txikilinux sistema eragile libre euskaldunak sortu ziren bezala, mugikorretarako garatu liteke Linage... [+]
Inoiz Erdi Aroko etxe museifikaturen batean egon bazarete, etxeko altzarigintza egurrezkoa, berniz ilunekoa eta dekorazio landuarekin egina zela konturatuko zineten. Eta etxearen dekorazioari dagokionean, deigarriena da zeinen altzari gutxi zituzten edozein gela motan, baita... [+]
Bilboko 13 konpartsek iragarri dute ez dutela Coca-Colarik salduko Aste Nagusiko txosnetan. Instagramek albiste horri buruzko Deiaren argitalpena iradoki zidan, eta iruzkinak hiru multzotan sailkatuko dizkizuet: konpartsei isekak, halako ekintzek eraginik ez dutela... [+]
Uda honetako erronka omen sare sozialetan: kaka egitea igerileku publikoetan. Ohikoak dira jokabide zikinak sare horietan, eta batzuek beren gorotz fisikoa libratzea, ororen begi-bistan eta eskura, honezkero gaina hartu digun zikinkeria digital erraldoia hezurmamitzea besterik... [+]
Liburuak hasi, utzi… begietatik garunera nagi doaz esaldiak, eta itzali ezin dudan tik-tak bat entzuten dut. Ikus-entzunezkoak pikatzen ari naiz.
Entzun dut burpee, eta Llados, eta body count, eta nahi duzulako zara pobrea, eta Milei, eta Thiel, eta unibertsitatea... [+]
Bolo-bolo dabiltza gugandik zenbait kilometrotara gertatutako pogromoak, hamarkada luzetan −mendez mende− zilegituriko arrazismoa oinarri dutenak. Palestinan, Torre Pachecon eta Hernanin, arazoa antzekoegia da, intentsitate ezberdinez bada ere. Moroak dira behe-laino... [+]
Euskararen balizko etorkizunari buruzko ikerketa bat ezagutzera eman da berriki, eta zalaparta eragin du bertan irudikatzen den paisaia beltzak. Asaldamendu hori auzitan jarriz abiatuko dut nire ekarpena. Zergatik da harrigarria datu hori? Zein mundutan bizi gara, gure egoeran... [+]
Diskurtso erreakzionarioen gorakadaz ari gara azken urteetan. Dela migrazioei buruz, dela feminismoa, euskara eta abarri buruz. Testuinguru horretan, garrantzitsua iruditzen zait jarrera erreakzionarioak edota migrazioei buruzkoak aztertzeko ez gelditzea titularretan, eta gaiari... [+]