Gertaeren arrantzan
aurre egingo dieten hedabide independenteak
1615eko udan, Agirreko Pedro, Telleriko Esteban eta Villafrancako Martinen agindupean, hiru euskal baleontzi Islandiako kostan lehorreratu ziren. Martin zen, 27 urterekin, kapitain gazteena eta ahoberoena. Ezagunak ziren bere ausardia eta ehizarako trebezia ere. Bueltako bidaiari ekitera zihoazela, itsaso zakarrak euskal baleontziak hondoratu zituen. Uda bitartean ehiza oparoak bertako nekazari eta abeltzainekin hartueman ona ahalbidetu zuen arren, udazkenak hotza ekarri zuen. Hotzak gosea eta goseak bertakoekin liskarrak: elkartrukea egitetik elkarri lapurtzera pasa ziren marinel eta artzainak, eta negua iritsi baino lehen abentura tragedia bihurtu zen.
Euskal balezaleen triskantza duela ia laurehun urte jazo zen hilketa ikertzea helburu duen dokumentala da. Txuri eta beltzik gabeko istorio bat, zuria esateko hamaika hitz dituen herrian. Nortzuk ziren baleazale haiek? Non daude hondoraturik haien ontziak? Nola bizi izan zituzten azken egunak erasotzaileengandik ihesi? Euren azken ibilbidea berreginez, datu historikoak aztertuz eta ontzien bilaketarako urpeko miaketen bidez, galdera horiei erantzuna ematen saiatuko dira.
Dokumentalak elkarrekin korapilatuko diren bi hari jarraituko ditu: batetik, historian murgilduko diren ikertzaileen bilaketaren historia. Ander Arrese eta Beñat Iturrioz arkeologoak, eta Eñaut Tolosa dokumentalgilea, Islandiara abiatuko dira euskal baleazaleen aztarnen bila. Bertan, bale arrantzaleek hil aurreko azken egunetan egin zuten bidea jarraitu, urperatutako ontziak bilatu, baleazaleen aztarna arkeologikoak topatzen saiatu, dokumentuak miatu eta bertako adituekin elkarrizketak izango dituzte: arrantzaleak, arkeologoak, hizkuntzalariak, etnografoak, urpekariak.
Bestetik, gertaera historikoaren narrazioa marrazki bizidun-animazio bidez irudikatu dute.
Pertsonaia historikoak
Villafancako Martin, kapitaina. Donostiarra zen. Beste kapitain bat ordezkatzeko izendatu zuten eta horregatik ez zuen eskifaiaren onespenik. Ausarta eta arpoiarekin oso trebea omen zen. Zorigaiztoko udazken horren atarian, 1615eko irailaren 19an, Jon Grimsson Árneseko apaizarekin tratu baten bueltan eztabaida izan zuen eta lepotik zintzilikatuko zuela mehatxu egin zion Martinek. Zenbaitek diote gertaera horrek piztu zuela euskaldunen kontrako ehiza.
Ari Magnusson, sheriffa. Familia onekoa. Berak eman zien euskaldunei islandiar uretan ehiza egiteko baimena eta bera izan zen heriotzara zigortu eta haiek harrapatzeko tropa antolatu zuena. Beharbada arrantza egiteko baimena eman izana ezkutatzeko asmoz.
Jon “Laerdi” Gudmunsson, pentsalari autodidakta eta aztia. Jazotakoaren narratzaile fidagarriena. Berak egin zuen gertaeren irakurketa kritikoa bere herrikideen portaera ankerra dudan jarriz.
Peter, pilotua. Martinen itsasontzian agintean bigarrena, ez zen bere kapitainaz fio. Jon Laerdi eta Peter lagun on izatera iritsi ziren, komunikazio oso oinarrizko baten bidez. Bidaiak amaiera tragikoa izango zuela asmatu zuen.
GOGOAN ekoiztetxeak eta SUHAR arkeologiak elkarlanean aurkezten duten proiektua. Duela 400 urte Islandian erail zituzten 32 euskal bale arrantzaleen historiaren oroitzapena eta zabalkundea jorratzen ditu.
Dokumentala ikusgai:
Maiatzak 23: Deba. 19:00etan, Kultur Etxean.
Maiatzak 25: Mutriku. 19:00etan, Kultur Etxean.
Maiatzak 26: Zumaia. 19:00etan, Kultur Etxean.
Maiatzak 27: Beasain. 19:00etan, Usurbe Antzokian.
Ekainak 7: Donostia. 19:00etan, San Telmo Museoan.
Bada emakumeak eta apaiza bizi diren herri bat. Elizako atarian, mitxoleta bat eskuetan duten emakume ilara luze bat dago, eta hauen aurrean atso zahar bat, eskuen artean zerrenda luze bat duela. Emakumeek ez dute izenik, zenbakiak dira. Mitxoleten herria dela diote, emakume... [+]
Junek lehen udako lana lortu du: Constance zaintzea, maitasun falta handia duen neskato sentibera. Umea laster lasaituko da, eta urte osoan zehar haren umezaina izateko itxaropenak ilusio handia pizten dio Juneri. Baina haurrarekin gero eta lotura estuagoa egin ahala, Junek... [+]
Lurraren ahotsak
Zer: Telesail-dokumentala
Non: Euskal Herria
Ikusi: Primeran
A. Etxebarria, P. Vidal, 2023
6 kapitulu X 40 min.
Hego Sudanetik Brasilgo Amazoniara bidaia. Hamabi pertsonaia ezagutuko ditugu bidean; hamabi kultura, hamabi eredu jasangarri. Kultura eta... [+]
Iñigo Segurola Donostian jaio zen 1967an. Telebistan agertzen zelako ezagutzen du jende batek, bai behintzat adin bat daukagunok. Beste batzuek, beharbada, han eta hemen egindako paisaiak ezagutuko dituzte. Bere bizitza ondoen laburbiltzen duen lana, bizitzak zentzua... [+]
Antzezlan honekin zera erakutsi nahi du Tartean Teatroa konpainiak: "antzerkiaz ideia pitorik ez dugun arren, gutxienez hirura arte kontatzen badakigula".
Bi aukera zituzten, euren talentuaz fidatu, ala dopajeaz baliatzea. Azkenean zentzu ona gailendu zen, eta... [+]
Euskaraldiaren atarian, beste behin, Pantailaldia egingo da. Maiatzaren 6tik 15era iraungo du, eta euskarazko ikus-entzunezkoen kontsumoa sustatzea izango da helburua.
Baina non gaude, non dago euskara ikus-entzunezkoen mundu zabalean, nora goaz? Zein hutsune, zein erronka... [+]
Film laburrik onenaren Goya saria jaso zuen 2023an Pablo Polledriren film labur honek. Hitzik gabe, soinuan eta musika oinarritutako lan honek premisa bat du oinarri: bizitza honetan pertsona bakoitzak ekintza bera errepikatzen dugu behin eta berriro, behin eta... [+]
Apirilaren 24an, ETB1ean, jendeak aspalditik eskatzen zuen programa eredu bat estreinatuko da: Linbo, late night formatuko ordubete inguruko saioa, gazteek eta gazteentzat egina.
Nazioarteko ordainpeko streaming plataformetan, Amazon Prime Video eta Netflix izan ziren lehenak euskarazko edukiak eskaintzen, eta orain Max gehitu zaie (2024 arte HBO edo HBO Max izan dena). Pantailak Euskaraz-ek azpidatziak moldatu ditu, eta EITBk bikoizketak eskaini, eta... [+]
2025eko martxoaren 10etik 30era Loraldia Festibalaren 11. edizioa ospatuko du Loraldiak, Trikua esnatu da lemapean. Programazio artistikoak proposamen anitzak eskainiko ditu Bilbon, diziplina ezberdinak uztartuko dira eta 100 sortzailetik gora bilduko ditu. Loraldiak jada... [+]
"Nazio gisa eskubideak aldarrikatu eta herri oso bat martxan irudikatzeko" deitu dute 2025eko ekainean Bilbon egingo den mobilizazioa. Euskal Herri libre eta kohesionatu bat osatzeko "denen artean eta elkar lagunduz" lan egin behar dela berretsi du... [+]
Kanaldude telebistak ekoiztu eta Frank Harriet zinegileak zuzendutako film laburra da 'Begi erreak'. Film honetako pertsonaia nagusia bakar-bakarrik da etxe handi batean. Luisek ez du ezertarako gogorik. Bat-batean zerbait entzuten du; doinu baten oroitzapena.
Gai tabu gisa marrazten da Euskal Herrian, baina munduan barna ez da horrela. Hizkuntz politikak ezin dira merkatu librearen logikan ipini, baizik eta kuotak edo kupoak ezarri behar dira. Beharrezkoak dira. Eta beharrezkoak dira daudenak betetzea, ez baititu inork betearazten.
Bi lagunen arteko elkarrizketan onarrituta, munduan egun dauden arazo eta desorekez hitz egiten duen dokumental laburra da Iraia Irazusta eta Beñat Goiaren lana. Bereziki Ekialde Hurbileko errefuxiatuen krisian jartzen dute fokua otordu baten bueltan bildu diren bi lagun... [+]