New York, 1913ko abenduaren 21a. Arthur Wynne izeneko kazetari ingelesak Word-cross izeneko joko berria argitaratu zuen New York World egunkarian. Wynnek berak aitortu zuenez, aitonak txikitan erakutsitako “lauki magikoak” izeneko jokoan oinarritu zen denbora-pasa berria asmatzeko. Gainera, lehenago ere antzeko jokoak argitaratu ziren. St. Nicholas haurrentzako aldizkariak hitzak laukietan idazteko jokoak argitaratu zituen 1873an. Eta 1890ean, Il Secolo Illustrato della Domenica aldizkariarentzat Giusseppe Airoldik Per Passare il Tempo jokoa prestatu zuen: lehenengoz, hitz-jokoak definizio bertikalak eta horizontalak elkarrekin gurutzatzen zituen. Baina joko sinple eta mugatua zen, lau hitz bertikal zituen eta beste lau horizontal, eta jakina, hitz guztiak luzera berekoak ziren, lau letrakoak.
Wynnek, 1913ko Santo Tomas egunean, jokoaren arrakastan funtsezko eragina izango zuen elementua erantsi zuen: hitzak bereizten zituzten hutsuneak. Lauki hutsei esker edozein luzerako hitzak sar zitezkeen, eta jokoa nahi adina zabaldu.
Baita ederki zabaldu ere. New York World Wynnen hitz gurutzatuak astero argitaratzen hasi zen, eta beste egunkari batzuek bide hari heldu zioten urte gutxian. Boston Globe, esaterako, 1917an hasi zen irakurleei hitz gurutzatuak eskaintzen. Baina fenomenoak 1920ko hamarkadan egin zuen eztanda. 1921ean New Yorkeko Liburutegi Publikoko arduradunak kexu ziren “hitz gurutzatuen eroaldiak liburutegiak jo” zituelako. Haien esanetan, moda berriaren zaleek liburutegiko hiztegi eta entziklopediak monopolizatu eta liburuen “egiazko” erabiltzaileak uxatzen zituzten.
1924an Simon and Schuster argitaletxeak lehen hitz gurutzatu liburua argitaratu zuen. Sukarra areagotu egin zen. Paradoxikoki, gaur egun hitz gurutzatuengatik ospetsua den The New York Times jokoaren aurkako gurutzadaren lehen lerroan zegoen. 1924an bertan, jarduerak “garapen mentalean inolako eraginik ez” zuela zioen egunkariak. Hurrengo urtean zera adierazi zuen: “Zorionez, hitz gurutzatuak onuragarriak ala kaltegarriak direneko galderak ez du erantzunik behar. Eroaldia azkar itzaltzen ari da, eta hilabete gutxian erabat ahaztuta egongo da”. Hilabete gutxi horiek joan ziren, baita urteak ere, eta 1929an moda erabat desagertu zela argitaratu arren, Wynneren jokoak aurrera egin zuen. The New York Timesen setakeriak 1942ra arte iraun zuen. Orduan hasi ziren oraindik munduko hitz gurutzatu prestigiodunenetakoak –eta zailenetakoak– direnak argitaratzen.
Ordurako Robert Stilgenbauer hasia zen inoizko hitz gurutzatu zabalenak prestatzen. Hamar urteko lana 1949an argitaratu zuen, eta 125.000 kopia saldu zituen. 3.185 definizio bertikal eta beste 3.149 horizontal ditu, eta gaur arte ez du inork osatu.
Informazio askea lantzen dugu ARGIAn, langileok gara proiektuaren jabeak eta gure informazioen atzean ez duzu sekula multinazionalik, bankurik edo alderdi politikorik topatuko. Gure ustez, burujabetza guztien oinarrian dago informazio burujabetza, ezagutzen dugunaren gainean pentsatzen eta erabakitzen dugu. Horregatik diogu kazetaritza independentea dela demokraziaren oinarrietako bat.
Aldizkaria paperean etxean edo e-postan PDFan jaso nahi duzu? Pozik hartuko zaitugu ARGIAko komunitatean. ARGIAkoa izateko, nahi eta ahal duzun ekarpena egin dezakezu, eta bueltan egoki ikusten duzuna eskatu. Indartu dezagun indartzen gaituena!
Portsmouth (Ingalaterra), 1510. Mary Rose gerraontzia eraikitzen hasi ziren. Henrike VIII.a urtebete lehenago igo zen tronura eta, Gaztelak nahiz Portugalek itsasoaren kontrolean Ingalaterrari aurrea hartua ziotela ikusirik, itsas armada indartzeari ekin zion berehala.
Kondairak dionez, duela 2.000 urte baino gehiago, gau batez, Qin Shi Huan Txinako lehen enperadoreak Ilargian zegoela amets egin zuen.
Euskararen aztarnak Sardinian liburua zen ETBko Artefaktua programaren ardatza, euskararen eta paleosardinieraren ustezko harremana, eta hari buruz izan ziren galde-erantzunak, azken aldera Ibon Serranok eta biok Yolanda Mendiolaren Iruña-Veleiari buruzko galdera batzuei erantzun bagenien ere.
Baina Santi Leoné historialari nafarrak ez zuen horrela ikusi Edan Coca-Cola titulatzen duen Argiako Gaizki erranka-ko zutabean. Bai, benetan gaizki errana, Iruña-Veleiako... [+]
Euskal baladen corpus-ean, balada historikoak dira interesik handiena sortzen dutenak. Hitzaldian balada horien berri ematen du Jabier Kalzakorta euskaltzainak
Hamaika egun eta 2.500 kilometro baino gehiago egin eta gero, 21. Korrika Gasteiza iritsi zen atzo. Milaka lagun elkartu ziren euskararen alde.
Britainia Handia, 1842ko maiatza. “Enplegu Batzordearen haurren lanari buruzko txosten” osatu berria argitaratu zuten eta berehala eskandalua zabaldu zen gizartean, komunikabide nagusien bidez.
Liburu elektronikoek hainbat alde on dituzte: besteak beste, hainbat liburu nahi dugun orrialdean zabaltzeko aukera ematen dute. Bada, Agostino Ramelli (1531-1600) militar, ingeniari eta asmatzaile italiarrak aukera hori ematen zuen tramankulua asmatu zuen lau mende pasatxo lehenago.
Pentsa dezakegu Hondarribiaren nortasuna historian zehar apenas aldatu dela, betidanik izan dela herri bat, non baserritarrak, kaletarrak eta arrantzaleak elkarrekin bizi izan garen, gure gorabeherekin. Izan ere, gaur egunean oraindik eskema hori askotan aipatzen da gure herriaren osaeraz hitz egitean. Hala izan da mende askoan zehar, baina azken hamarkada hauetan eskema hori aldatzen ari da.
XIX. mende hasierako gatazka inperialistan frantziar tropek Ipar Euskal Herriko herri ugaritan egindako sarraskiak gogoan izango dituzte apirilaren 22an, Sarako Suharriaga parkean.
Orain arte egindako ikerketek Neolitoaren azken etaparen eta Kalkolitoko hasieraren artean kokatu dute aztarnategia.
