Euskaldunak euskaldunen kontra
- Aireplano alemanek Gernika suntsitu zutenean euskaldun ugari zegoen frankisten lubakitik begira, Nafarroako eskualde euskaldunetakoak ziren asko. Anaien arteko gerra ere izan zen hura, errekete haien gutunak irakurtzea besterik ez dago.
Puntua: Arma ta trajiakin
zijuan gerrara
Aldaz : Bakia ekartzeko
etzegon lekura
lo egin nun probatuaz
ukul ta ganbara
zarrarentzako oso
asunto txarra da
Aldazek, Francoren ejertzitoan gerran ibilia izaki, hura zuen gogoan bakia ekartzeko etzegon lekura esan zuenean. Berdin-berdin esaten ahal zuen Erlijioa jartzeko biartzuen lekuan edo antzekoren bat.
Bakea edo erlijioa zeuden arriskuan. Bai bat eta bai bestea ziren arriskuan zeudenak Errepublika garaian. Agian bigarrena gehiago, askoz ere gehiago. Horrela pentsatzen zuen Nafarroako eskuin indartsuak. 1936ko hauteskunde orokorretan, Nafarroan eskuinak boto emaileen %70a erdietsi zuen, gainerako %30a, beste bien artean banatuz: PNVk %9a eta Frente Popularrak %21a.
Eskolatik espainiartzen
Ipar-mendebaleko Hegoaldeko Ibarrak deituriko eskualdean (Larraun, Basaburua, Ultzama, Anue, Lantz, Odieta, Atez, Imotz eta Gulina) eskuina are indartsuagoa zen, botoen %86,70a bildu baitzuen. PNVk, aldiz, %10,99a eta Frente Popular Navarrok %2,31a soil-soilik. Horra hor nola zeuden gauzak 12.001 lagun bizi ziren eskualde euskaldun honetan. Nafarroako eskualderik eskuinenetakoa zen hau, eta bizibidez, ia biztanleria guzia nekazaritzatik bizi zen.
Gerra hasi zenean, boluntario faltarik ez zen izan, ez erreketeetan ezta falangean ere. Bietara jo baitzuen gazte askok, nahiz politikaz herren samar ibili eta asko jakin ez. Hori ondoriozta daiteke soldadu basaburuarrek 1937ko apirilean igorri zituzten eskutitzetan behintzat (ikus ondorengo orrialdea). Hala ere, ideologiaz ez hainbeste, etxetik, eskolatik edo elizatik jaso zutena nabarmen ageri zaie euskaldun hauei. Horrela, eskolan hamabi urteak arte ibili zirenei espainiartuago zeudela antzematen zaie. Eskoletan lana nabarmen egin zen garai haietan; maisu falangistarik ez zen falta bazterretan. Aldiz, eskolara neguan soilik joaten zirenei eta erdaraz gaizki zekitenei, ez zaie horrelako isuririk nabari.
Iskiluekin Gernikan
Gernika sutan eta Nafarroako euskaldunak beren iskiluekin borrokan gudarien kontra. Eta ez Nafarroakoak soilik, ordurako Gipuzkoako euskaldun asko ere bai, behartuta batzuk, boluntario beste batzuk, han ari ziren Francoren alde, “Pues asi ayer emos llegado a esta muy contentos ya somos muchos vascos” idazten dio bere andreari 27 urteko eta hiru ume ttikiren aita beruetarrak, Santanderko frentetik, 1937ko apirilaren 27an, sarraskiaren biharamunean. Eta “vascos” horrekin euskaldunez, euskaraz zekitenez ari da eta ez euskal herritarrez.
Askok beren ezjakintasunean uste dutenaren kontra, Euskal Herrian 1936. urteko gerra gure arteko gerra ere izan zen. Are gehiago oraindik, euskaldun aunitz Francoren aldekoa zen tamalez, Angel Aldaz bertsolaria bezala, erreketeetan boluntario. Eta hala izaten segitu zuten gerratik itzuli ziren gehienak.
EUSKARA BAIZIK ERABILTZEN EZ ZUTENAK:
Bernardo, 20 urte. Falangea. Elorrion, Bizkaiko frentean.
1937ko apirilaren 29a.
“Poraqui no se ohiye otro ruido que de abiones y cañones esta esto al aire todavia no emos tirau un tiro porque bamos con la artilleria auna pero el dia 23 llebemos un chasco por ir apor una burra aun pueblo no quedo mas que aquella burra en todo el pueblo marcharon toda la jente.
Desde el lunes esta quemando aquí h ya beianos el umo estamos al par de Eibar Andan por lo menos 50
ariplanos las cazas suelen andar como un pajaro.
Empezamos apreparar porque ahora allegau
el parte partir”.
Pedro Miguel, 22 urte. Armadan soldadu.
Bizkaiko frentean. Karta Berriztik 1937ko apirilaren 27koa.
“...estamos abanzando todos los dias estamos sin dormir pero bamos my bien aciendo muchas bajas cojiendo bastante presioneros tambien bastantes tambien te digo estuvimos en el Escoriza estubimos mal primeros que empezaron los de ------y los ------- y no---- y luego subimos nosotros con las bombas en el mano y cuchillo bayoneta ----- ----- ------ahora bamos mejor por que son unos coardes y no tenian ni aviación y Artilleria. Los nuestros asta 50 abiones y artilleria ahora estamos cojiendo el Durango estamos que 15 dias en el Bilbao”.
Angel Aldaz, 23 urte. Reketea. Madrilgo
frentean. Navafria. 1937ko apirilaren 14a.
Kartan hasieran: Viva + España.
“Tambien estamos muy contentos porque nuestras tropas estan en las puertas de Bilvao pronto le ban a dar el estatuto pero con una paliza tremenda quizas para cuando recivan esta carta”.
ERDARA ERE ETXETIK HASITA ERABILTZEN ZUTENAK:
Juan, 23 urte. Armadako soldadu.
Bizkaiko frentean. Bergaratik, 1937ko apirilaren 28an.
“...me encuentro en Vergara por el correo ayer vaje de los montes de Marquina oy nose donde buscare la compañia porque como beis abanzamos lo que queremos y yo te voy escriviendo todos los dias para que asi esteis tranquilos ahora mismo salgo corriendo en busca de la compañia que agusto leereis estos dia el periodico...”.
Mariano, 26 urte. Armadako soldadu. Bizkaiko frentean. Ezkondua eta ume jaioberri baten aita. 1937ko apirilaren 19a, Bergaratik.
“...estamos esperando al buen tiempo como al pan del dia aber si nos podemos acercar para Bilbao, si nos ubiese acompañado el tiempo desde que pensamos intentar yo creo que para esta fecha estariamos acercados a dicha capital, Dios quiera que sea en brebes dias el momento en que se libre de esa canalla nuestro querido Bilbao y los dos sobrinitos que los tenemos alla
que no lo se que tal se encontraran yo tengo ganas de llegar a esa para que me entere de los pobrecitos...”.
Inor gutxik ukatuko du ziurgabetasunez beteriko garai batean gaudenik. Krisi ekonomikoaren, ezegonkortasun politikoaren eta klima-aldaketaren inguruko mezuez inguraturik gaude. Ikaraturik bizi gara. Hori guztia gutxi balitz, globalizazioaren ondorioz, nazioen izaera zalantzan... [+]
Belaunaldi oso baten liburua da Palinpsestoa. Idazten dakien modura idatzi du Arrieta Ugartetxeak, eta horixe dateke alde gaitza. Gainerakoan, hortxe gure iragan hurbila, gerra ondoa, apaiz giroa, euskara, militantzia… eta ez hain hurbila ere, senide nagusien gerra... [+]
Datorren irailaren 25ean 40 urte beteko dira GALek Baionako Monbar hotelean egindako atentatutik, non lau euskal errefuxiatu hil zituen. Horren karietara, Gogora Memoria, Elkarbizitza eta Giza Eskubideen Institutuak oroimen ekitaldi bat egingo du udazkenean.
Donostiako Udaleko Memoria Historikoaren Aholku Batzordeko Sinbologia Lantaldeak dokumentazioa aurkeztu du, eskultura frankista dela frogatzeko. Eskulturaren jatorriaren inguruko eztabaida ireki nahi dute hirian, eta udal gobernuari zenbait eskaera egin dizkiote.
Salvador Puig Antich frankismoaren kontrako militantea izan zen. Askapen Mugimendu Iberikoko kidea, 1973ko irailaren 25ean atxilotu zuten. Gerra-kontseilua egin zioten, eta garrotez exekutatu zuten handik sei hilabetera, 1974ko martxoaren 2an. Aurtengo otsailean baliogabetu du... [+]
Nazismoaren biktimak izandako euskal herritarrak oroitzeko Eusko Jaurlaritzak egin duen lehen aitorpen instituzionala da. Hego Euskal Herriko 253 pertsona deportatu zituzten 1940 eta 1945 urteen artean. 113 bertan hil ziren eta beste asko, handik bizirik irten baziren ere... [+]
Oraindik ikusgai dago Donostiako San Telmo museoan Memoriaren Basoak erakusketa, maiatzaren 11ra arte. Totalitarismoek gizartea kontrolpean hartzeko erabiltzen dituzten metodo eta tekniken inguruko hausnarketa bat da, espresio artistiko ugariren bidez ondua.
50 urte bete dira Polizia frankistak Mikel Gardoki Azpiroz ETApm-ko kidea tirokatuta hil zuenetik. Egiari Zor fundazioko kideek eta Gardokiren kide Juan Miguel Goiburu Mendizabal 'Goiherri'-k hartu dute parte ekitaldian.
1945ean Neuengammeko nazien kontzentrazio esparruan hil zen Jean Iribarne gamerearraren diru-zorroa berreskuratu eta bere senideei eman diete. Ipar Euskal Herrian gutxienez 350 herritar deportatu zituzten erresistentzian parte hartzeagatik, eta ia erdia ez ziren bizirik atera.
Kirola eta oroimena uztartuko dituzte, bigarrenez, mendi-martxa baten bitartez. Ez da lehiakorra izanen, helburua beste bat delako. La Fuga izeneko mendi martxak 1938ko sarraskia gogorarazi nahi du. Ezkabako gotorlekuan hasi eta Urepelen amaituko da. Maiatzaren 17an eginen dute.
Fusilamenduak, elektrodoak eta poltsa, hobi komunak, kolpismoa, jazarpena, drogak, Galindo, umiliazioak, gerra zikina, Intxaurrondo, narkotrafikoa, estoldak, hizkuntza inposaketa, Altsasu, inpunitatea… Guardia Zibilaren lorratza iluna da Euskal Herrian, baita Espainiako... [+]
Gogora Institutuak 1936ko Gerrako biktimen inguruan egindako txostenean "erreketeak, falangistak, Kondor Legioko hegazkinlari alemaniar naziak eta faxista italiarrak" ageri direla salatu du Intxorta 1937 elkarteak, eta izen horiek kentzeko eskatu du. Maria Jesus San Jose... [+]
Familiak eskatu bezala, aurten Angel oroitzeko ekitaldia lore-eskaintza txiki bat izan da, Martin Azpilikueta kalean oroitarazten duen plakaren ondoan. 21 urte geroago, Angel jada biktima-estatus ofizialarekin gogoratzen dute.
Bilbo Hari Gorria dinamikarekin ekarriko ditu gurera azken 150 urteetako Bilboko efemerideak Etxebarrieta Memoria Elkarteak. Iker Egiraun kideak xehetasunak eskaini dizkigu.
33/2013 Foru Legeari Xedapen gehigarri bat gehitu zaio datozen aldaketak gauzatu ahal izateko, eta horren bidez ahalbidetzen da “erregimen frankistaren garaipenaren gorespenezkoak gertatzen diren zati sinbolikoak erretiratzea eta kupularen barnealdeko margolanak... [+]