Lau mende baino gehiago dira sir Francis Bacon (1561-1626) pentsalari handiak Knowledge is power (Ezagutza boterea da) esaldi ospetsua idatzi zuela. Halaxe ekarri digu gogora Juan Ignacio Perez Iglesiasek, oraintsu arte EHUko errektorea izan denak, ikerkuntza zergatik den garrantzitsua galdetu diogunean. Gizakiok berez dugun jakin-minak bultzatzen gaitu ikertzera, baina ondorioak ezagutza hutsetik harago doaz: mundua nolakoa den jakiteko ez ezik, mundu hori menperatzeko balio digu zientziak. Baconen esaldia inoiz baino egiazkoagoa da orain; zientzia izugarri azkartu da azken mendean, eta gure bizi kalitatea era ikusgarrian hobetu da. Ez denona, egia. Eta egia da, halaber, ikerkuntzaren emaitzak ez direla beti onuragarriak. Ikerkuntzak eman zuen bonba atomikoa. Baina errua ez da zientziarena.

Ikertzea ona eta beharrezkoa dela inork ez du ukatzen. Zertarako ikertu, ordea? Gure arimaren jakin goseaz gain, zer behar material asetzeko erabili behar dugu ikerketa? Zer arazori aurre egiteko? Zientzia zuhaitz baten modura irudikatu ohi da; halaxe ageri da hainbat elkarteren logotipoetan, Eusko Ikaskuntzarenean esaterako. Baina zuhaitzak adar kopuru ikaragarria dauka dagoeneko. Ez dago aberastasun nahikorik denak hein berean hornitzeko, are gutxiago gauden krisialdi honetan. Eta dirurik gabe ez dago ikerkuntzarik. Zeri eman lehentasuna?

“Hau eztabaidarako gaia izaten da beti”, dio Perez Iglesiasek, “ez da erraz asmatzen zein ikerketa-lerro garatu behar den gehiago. Batzuen ustez, ikerketak emaitzak izan behar ditu ekonomian, produktibitatean; beste batzuen iritziz hanka sartzea da hori, ez dagoelako jakiterik ezagutza teorikoaren gauzatze praktikoa zein izango den hamar edo hogei urte barru”. Perez Iglesiasek berak bigarren multzoan kokatzen du bere burua: haren aburuz ez zaie inolako mugarik ipini behar ikertzaileei, lan eremua aukeratzeari dagokionez. “Eskatu behar zaien gauza bakarra onak izatea da. Ikertzaile bakoitzak bere arloan bikaina izateko helburua eduki behar du, eta hori lortzen dutenei eman behar zaizkie diru laguntzak, ikertzen ari direna edozer dela ere”.

Gurekin hitz egin duten beste aditu batzuek bat egiten dute Perezekin, baina ñabardura batekin: EHUko lemazain ohiak aldarrikatzen duen askatasuna ona da oinarrizko zientziarako, ezagutza teorikoa bilatzen duen zientziarako alegia. Aldiz, zientzia aplikatuan norbaitek ezarri behar ditu irizpide nagusiak, ahots horien arabera. Ikerkuntza berez garestia bada, are garestiagoa da ikerkuntza aplikatua. Bide batez esateko, horregatik aurrerakuntza teknologikoak herrialde garatuenetan ematen dira gehienbat, eta horregatik Hirugarren Munduan egiten den zientzia apurra teorikoa izaten da. Paper eta lapitzezko zientzia, esan dezagun horrela. Ezagutza gizateria osoaren ondarea da; hartaz gozatzea batzuon pribilegioa baino ez, itxuraz.

Baina ez gaitezen desbideratu. Ikertzeko behar den sosaz ari ginen. “Inbertsio handia egitekotan, logikoa da gure bizimodua hobetzen duten gauzetan inbertitzea”. Jose Manuel Barandiaran EHUko ikertzailearen hitzak dira. Gauza bera, baina gordinago, adierazi du Alberto Fernandezek, Eusko Jaurlaritzako Teknologia zuzendariak: “Ikerketaren helburua ekonomia lehiakorragoa izatea da, horregatik da hain garrantzitsua ikertzea”. Industria Saileko kidea da hala mintzo dena. Denbora luzez, EAEn ikerketari bultzada emateaz arduratu den departamentu bakarra izan da, askoren ustez. Erantzukizuna izan behar lukeen beste sailak, Hezkuntzakoak, ez dio zezenari adarretatik behar bezala heldu Tontxu Campos sailburua iritsi arte, ahots zorrotzenen arabera. Beste batzuek antzeko kritika egiten dute modu leunagoan, baina funtsean emaitza bera da: desoreka.

Teoria-praktika binomio zaharrak hainbat izen du, hortaz: oinarrizko zientzia-zientzia aplikatua, Hezkuntza Saila-Industria Saila, unibertsitatea-enpresak, publikoa-pribatua. Ez dira, nolanahi ere, erabat bereizitako unibertsoak, eskutik helduta doaz beti. Gurean, baina, bikote horietako bakoitzaren bigarren elementuak indar handiagoz tiratzen duela dirudi. Dena den, egoera hori politika desegoki bati leporatu aurretik, komeni da zenbait faktore kontuan hartzea.

Iraganaren indarra

Oinarrizko zientziak tradizio eskasa du Euskal Herrian. Gure unibertsitate publikoak, berez ikerkuntzaren buru izan behar luketenak, atzo goizekoak dira, eta ondorioz hamarkadetako atzerapena dugu Mendebaldeko gizarte gehienekin konparatuta. Gainera, ez du ematen gauzak ondo egin direnik hainbat urtez. Juan Ignacio Perez Iglesiasek berak, errektoregora heldu bezain laster, ikerkuntzak EHUn bultzada galanta behar zuela esan zuen, eta hainbat neurri iragarri zituen horretarako. Zerbaiten falta igartzen zuen seinale. Aldiz, industriak eta teknologiak erro sendoak dituzte Hego Euskal Herrian, EAEn batik bat. Adierazle ekonomikoek Espainiako Estatuko buruan jartzen gaituzte, Europan duin lehiatzeko moduan, zientzia puruari dagokionez nekez aurkitu daiteke gure historian izen distiratsurik, Elhuyar anaietatik landa. “Herrialde bakoitzak bere aurrekariak ditu –dio Alberto Fernandezek–, eta oso zaila da horien aurka borrokatzea. Guk ez dugu sektore publiko handirik, ez eta tradiziodun unibertsitaterik. Guk daukaguna eremu pribatu indartsua da, zentro teknologiko eta enpresa indartsu batzuei lotua, eta finantzazio pribatuak sustatutako ikerketa. Horrek ez du esan nahi erakunde publikoek zaintza egin behar ez dutenik, ez eta dirua jartzen ez dutenik. Kontua da hemen ikerketa aplikatua egiteko joera dugula berez, gure ADNan hala dago ezarrita, nolabait esatearren, eta beraz, egiten dugun ikerkuntzaren zati handi bat aldez aurretik ezarritako irizpide batzuen araberakoa da. Beste gizarte batzuetan indar handiagoa du eremu publikoak, baina ez nuke esango sistema bat bestea baino hobea denik”.

Bestetik, EAEn eremu pribatuak –“pribatu” hitzak zenbait ñabardura behar luke, geroago ikusiko denez– munduko leku gehienetan baino presentzia nabarmenagoa duen arren, ez pentsa guztiz haize kontra ibiltzea denik hori. Erreportaje honen ostean aurkituko duzuen iritzi artikuluetako batean, Javier Echeverría zientzia filosofian adituak dio aplikazioari eta enpresen ikuspuntuari lehentasuna emateko joera dela nazioartean gailen. Ikerkuntzan ikuspegi ekonomiazalea da nagusi, hemen eta edonon. I+G+b sigla ospetsuek dantzarazten dute ikerketa oro har. Eta ez pentsa finantzazio publikoa jakintza intelektual hutsarekin lotzen denik. Mundu osoan, herritarren diruekin ordaindutako ikerketaren zati handia defentsa sektorera bideratzen da. Helburu praktiko ezin zehatzagora, beraz. Beste kontu bat da horrek zer nolako ongizatea sortzen duen gizartean. Onartu beharra dago, hala ere, xede militarrarekin garatutako zenbait teknologiek “bakezko” erabilpena izan dutela gerora: Internet, GPSak, telefonian egindako aurrerakuntzak...

Interesa non, dirua han

Perez Iglesiasek eskatzen duen autonomia inork ez dio ukatzen ikertzaileari, baina bistan da zientzian jardun nahi duenarentzat samurragoa dela markatutako bidetik ibiltzea. Jose Manuel Barandiaranek, esate baterako, material magnetikoei buruzko ikerketa taldea zuzentzen du EHUn. Oinarrizko zientzia da, baina: “Ikerketa-lerro nagusiak ezarrita etortzen zaizkigu. Lerro horiek askoz finantzazio mardulagoa jasotzen dute jakin-min zientifiko hutsa asetzeko abiatzen direnek baino. Interes sozial edo teknologikoa eduki dezaketen gaiek lehentasuna dute. Horietatik kanpo ikertu nahi duenak sos gutxiagorekin moldatzen ikasi beharko du”. Non ez den zuzenean legez eragozten, AEBetan zelula amekin jazo den bezala, berriki Obama presidenteak debekuak kendu dituen arte.

Juan Ignacio Perez Iglesias, errektoretzaren zama erantzi izanak ematen duen askatasunaz, kexu da horretaz: “Lehen esan dudanez, kalitateak izan behar luke irizpide nagusia. Erne, ez diot ez dela inbertitu behar gizartearen arazoei aurre egiteko programetan, baina horrek ez du kalitatea estali behar. Eta baietz eman badezake ere, hori ez da begi-bistakoa mundu guztiarentzat. Oso erraza da ikerketarako funtsak lortzea, esaten baduzu klima aldaketaren aurka borrokatuko zarela, ez dute horrenbeste kontrolatzen zer nolako maila duzun. Agian lerro batzuk indartu behar dira, ados, baina kalitatea lehenetsiz. Alferrik da ehunka laborategietan aritzea HIESaren kontrako txertoaren bila, lan hori egiten dutenak onenak ez badira”. Perezek esandakoari erantzuna bailitzan, hauxe diosku Alberto Fernandezek: “Ikertzaile aplikatu batentzat, zientzia ona da ekonomian inpaktua duen heinean. Gure sailak proiektu bati babesa emateko, eta berdin dio epe luzekoa bada ere, proiektu horrek euskal ekonomiarentzat sektore edo produktu berri bat eratu behar du. Bestela, ez dugu esango txarra denik, baina ez da lehentasunezkoa izango. Baliabideak mugatuak direnean, onespena erabatekoa izan behar da. Alegia, aipatutako inpaktuaz gain kalitatea behar du. Kalitatea irizpidea da guretzat ere”.

Atomoak, byte-ak, neuronak eta geneak

Zein lerrok dute indarra gaur egun? Alberto Ansuategik, Gasteizko Hezkuntza Saileko kideak –Zientzia Politikarako zuzendaria da hain zuzen–, modu grafikoan erantzun dio galderari. “Atomoak, byte-ak, neuronak eta geneak”. Nanozientziak, biozientziak, neurozientziak, informazioaren teknologiak. Inor gutxirentzat dira arrotzak hitz horiek, hedabideetan barra-barra agertzen baitzaizkigu azken urteotan. Eusko Jaurlaritzak apustu egin du arlo horien alde, eta hainbat erakunde sortu dira xede horrekin. Geroago aztertuko dugu proiektuok oinarri sendoak dituzten ala ez.

Ansuategik dioskunez, EAEko Zientzia, Berrikuntza eta Teknologia Plana diseinatu zenean, nazioartean etorkizuneko sektoreak zeintzuk diren aztertu eta horiexek indartzea erabaki zen. Aipatutako laurak dira, eta baten bat gehiago: klima aldaketa, energia berriztagarriak, garraio inteligenterako elektronika. Munduko aditu askok, baita erreportaje honetan gurekin hitz egin duten batzuek ere, beste bat azpimarratu dute: soziologiari aplikatutako zientzia zehatzak. Horretaz zerbait daki Enrique Zuazuak, sortu berri den Basque Center for Applied Mathematics (BCAM) erakundeko zuzendariak: “Gizarte zientziak aztertu gabe daude matematikaren ikuspuntutik. Badago eredu matematikorik gizarteen bilakaerak azaltzeko? Euskararen etorkizunaz eredu matematiko bat sortzerik bada? Krisi honek zer ondorio zehatz edukiko duen kalkulatu daiteke?”. Momentuz gutxi urratutako bidea da hau, baina pixkanaka indar hartuz doa, AEBetan batez ere, eta oso litekeena da ez oso etorkizun urrunean BCAMen lan ildoetako bat izatea.

Zuazuak emandako adibidea joera orokorrago baten adierazlea da: ikerketa lerro desberdinak lotzea. “AEBetan aspalditik dago politika hori. Diziplina anitzak elkartzen dituzten proiektuak finantzatzen dira, eta uste dut gure herriaren egoera ikusita hemen ere beharrezkoa dela hori. Bat nator Perez Iglesiasekin, besterik gabe bikaintasuna sarituko duen finantzazio ildo bat sustatu behar da, honezkero European Researchers Council-ek egiten duen moduan, baina aldi berean orientaturiko beste ildo bat ere behar da, eta nik neuk diziplinak elkartzera bideratuko nuke orientazio hori, baina arloak aukeratzeko orduan askatasuna emanez era berean. Beste kontu bat industriak enpresetarako egiten duen plan zehatza, herrialdearen plan ekonomiko orokorrean sartu behar dena”. Kontuak kontu, diziplinak elkartzea ez da gure artean gehiegi errotutako ohitura. Euskal ikerkuntzaren gako-hitzetako bat deskoordinazioa da. EHUko Zientzia eta Teknologia Fakultatean bertan bost arlo daude eraikin berean, eta hala ere sailen arteko harremana oso eskasa da, hango zenbait irakaslek atsekabez esan digutenez. Zer esanik ez EAE osoan.

Hezkuntza Sailaren susperraldia

Enrique Zuazua Ikerbasqueren eskutik EAEra iritsi diren 75 inguru ikertzaileetako bat da. Bere kasuan, beste zenbaitzuenean bezala, bueltako bidea izan da, Euskal Herritik kanpo hainbat urte egin ondoren. 75 horietako gehienak, baina, atzerritarrak dira, Jaurlaritzaren ekimenak guregana erakarri dituenak. Momentuz Lakuan dirauen gobernuarekin gaizki konpontzen ez den egunkari batek “Zientziak Euskadi aukeratu du” izenburudun erreportajean eman zuen ikertzaile hauen berri, joan den otsailean. Handinahiegia akaso. Baina Lakuarekin hain ondo konpontzen ez direnek ere aitortzen dute zerbait mugitzen ari dela. Esan dugunez, Tontxu Camposen aurreko garaian ikerkuntza kontuetan uzkur samar ibili zen Hezkuntza Saila; bidezkoa da onartzea azken lau urteetan aurreranzko urrats dezente egin dela. Besteak beste, Industria Sailarekiko koordinazioa nabarmen areagotu, batzuentzat, Enrique Zuazuarentzat esaterako, gehiago egin beharko litzatekeen arren. Oro har, oinarrizko zientziari eta unibertsitateari garrantzi handiagoa eman zaie, nahiz eta ez den erraza lehenago aipatutako tradizio ezari oldartzea. Konparazio baterako, iazko Ikerkuntzazko Euskadi Saria irabazi zuen Claudio Palomorentzat –EHUko katedraduna berau– Jaurlaritzak lehengo lepotik du oraindik burua. Palomok honako titular potoloa eman zion urtarrilean elkarrizketa egin zion kazetariari: “Gobernuak bazterrean utzi du EHU, dirua zentro pribatuei emanez”. Hala ere, elkarrizketa berean Palomok dio EAE dagoeneko leku erakargarria dela ikertzaileentzat.

Kritika eta laudorio artean, Hezkuntza Sailean lana arin egin dute, eta halabeharrez gainera. Duela lau urte aurreikusi egin zuten iristear dagoen gobernu aldaketa irits zitekeela, eta presa zuten gauzak ondo lotuta uzteko. Kezka darie, nolanahi, Ansuategiren hitzei: “Kanpoko ikertzaileak ekarri bai, baina bertoko harrobia ondo ez lantzea leporatu izan zaigu, eta PSE izan da kritika horretan nabarmendu denetako bat”. Ikusteko dago zer ekarriko duen datorren agintaldiak. XXI. mendean eratu den ikerkuntza-zentro sarea “ukitzea” gehiegizkoa izan liteke Patxi Lopez aldaketazalearentzat ere, baina nork jakin. Edozelan, Ansuategik aurre egiten die kritikei: “Zaila da harrobia zaintzen ez denik defendatzea, legealdi honetan EHUren finantzazioa %50ean gehitu denean, irakaslegoari pizgarriak ordaintzeko diru kopurua bederatzi milioi eurotik hogei milioira igaro denean, eta ikerketa taldeen finantzazioa %40an igo denean”.

Nork agintzen du hemen?

Azken lau urteetan, esan dugunez, biziro azkartu da Industria eta Hezkuntza Sailen arteko elkarlana Gasteizko Gobernuan, baina askoren ustez horrek ez du oraindik lortu deskoordinazio sentsazioa ezabatzea, Alberto Fernandezek bere burua defendatzen badu ere: “Sailen arteko lotura behar bezalakoa da”. Eta egia da asko aurreratu dela, baina egiteke dagoen bidearen zenbait adibide jaso ditugu beste mintzakide batzuen ahotik. Enrique Zuazuak honela dio: “Frantzian, orain dela 25 urte, oso arrunta zen unibertsitatearen eta zentro teknologikoen artean lotura estua egotea, Espainian aldiz ez da oraindik gertatu. Eta gure unibertsitatea, horretan, espainiarra da. Bada, non sortzen dira zientzia aplikatu aurreratuenak? Herrialde garatuenetan. Esango nuke herrialde bakoitzean bi alderdien artean dagoen distantzia parametro neurgarria dela, eta zenbat eta txikiagoa izan orduan eta bizi-maila hobea dagoela herrialde horretan”.

Jose Manuel Barandiaranek ere deskoordinazioa sumatzen du bere inguruan. ”Beste herrialde batzuetan egitura zorrotzagoa dute dirua norantz doan erabakitzeko. Ildoak goitik ezarrita datoz, eta ‘goia’ erakunde bakarra izan ohi da. Egia esan, uste dut EAEn ere Ibarretxe saiatu zela halako jakintsu kontseilu bat eratzen, baina ez dakit zertan den”.

Barandiaranek aipatutako “halako jakintsu kontseilua” existitu egiten da: Zientzia, Teknologia eta Berrikuntzarako Euskal Kontseilua du izena, eta lehendakaria bera da bertako buru. Hori bai, denbora laburregia da sortu dela, eta horregatik ez da haren oihartzunik izan oraindik. Baina hark ezarriko ditu etorkizunean ikerkuntza lerroak. “Lehendakaria goiko erpinean jarrita –azaldu du Alberto Fernandezek– , ikerkuntza politika gobernu mailara eraman da, departamentu maila baino gorago beraz. Erabaki estrategiko guztiek Kontseiluaren onespena beharko dute”. Ikerkuntzarekin zerikusi handiena daukaten sailetako buruak (Hezkuntza, Industria eta Osasuna), hiru probintzietako Ahaldun Nagusiak eta unibertsitateetako errektoreak izango dira bertan, besteak beste. Hau idazteko unean kasik, bere lehenbiziko erabaki garrantzitsuetako bat hartu zuen Kontseiluak: iaz I+G+B eskuduntzaren transferentziarekin batera jasotako 86 milioi euroak EAEko Berrikuntza Funtsera bideratzea.

Hamaika sigla, zer nolako oinarria?

1981ean Euskal Herrian zegoen zientzialari ratioa hutsaren hurrengoa zen, kopuru irrigarria. EAEn, hain justu, 1.000 biztanleko 0,3 besterik ez. Gaur egun, hogei halako da. Aurrerapauso nabarmena da, eta gainera azken urteotan izan du bultzada handiena. CIC, BERC, Ikerbasque, Tecnalia... Zentro eta erakundeak perretxikoak bezala jaio dira, eta baita hedabideetan protagonismoa berenganatu ere. Sigla zopa nahasi horretan galduta dabil herritar xehea, eta azkenerako sentsazio bat da garbi ateratzen duen bakarra: EAEn sekulako bultzada ematen ari zaio ikerkuntza zientifikoari.

Baina, zer dago benetan izen horien guztien atzean? Egindako urratsen balioa ukatu gabe, ikerkuntza munduan batek baino gehiagok uste du sortzen ari den konglomeratu honek ez duela behar bezain oinarri sendoa.

Hasteko, eta basoan ez galtzeko, egin dezagun erradiografia txiki bat. Batetik CIC zentroak ditugu: NanoGUNE, BioGUNE, BiomaGUNE, MARGUNE, MicroGUNE, TourGUNE eta EnergiGUNE. Industria Sailak bultzatu ditu, baina izaera pribatua dute, irabazi asmorik gabekoa, hori bai. Irabazi asmorik gabekoak dira, era berean, BERC zentroak (BC3, BCBL eta Zuazuak zuzentzen duen BCAM), Hezkuntza Sailak sortuak. Bai batzuetan bai besteetan, gainera, EHUk parte hartzen du. CICetan ikerkuntza aplikatua egiten dute, BERCetan oinarrizkoa. Bestetik, Donostia International Physics Center dago, Pedro Miguel Etxenikeri esker ezagunagoa eta mundu osoko fisikariek asko estimatua. Mahaiaren beste hanka bat zentro teknologikoek osatzen dute: Tecnalia eta IK4 korporazioak, bakoitzak enpresa mordoa bilduz duelarik bere baitan. Pribatuak dira, baina onura publikorako sortuak. Horregatik esan dugu lehenago EAEko ikerkuntzaren mapan publikoa eta pribatua zer diren ez dagoela hain argi. Eta puzzlea osatzeko, Ikerbasque fundazioa, Hezkuntza Sailetik jaioa, diru publikoz dabilena estatus publikoa ez duen arren. Ikerbasque, besteak beste, atzerriko ikertzaileak kontratatu eta gurera ekartzeaz arduratu da. “Mundu osoko ikertzaile bikainak Euskadira datoz lanera”, irakurri eta entzun ditugun hamaika albiste eta erreportajeren laburpen egokia litzateke. Gero, fitxaketa horiek BERC zentroetara edo EHUra doaz lanera, baita CICetara ere.

Juan Ignacio Perez Iglesiasen iritziz, deskribatu dugun eraikin horrek ez du zimendu egokirik. “Unibertsitateko ikerkuntza ez da sustatzen bestea sustatzen den beste. Nondik aterako dira zentro horiek behar dituzten ikerlariak? Hau da, harrobi gabe gera gaitezke. Datu adierazgarria: Euskadik bere BPGaren %0,25 gastatzen du unibertsitate ikerketan. Ez unibertsitate osoan, unibertsitate ikerketan baizik. Espainiako batez bestekoa %0,33 da, eta Europar Batasunekoa %0,44. Hemengoa erridikulua da”. Perezek dio kopuru horiekin ez dagoela goi mailako tituludunen prestakuntza sustatzerik, eta horrek gero ondorio kaltegarriak ekarriko dituela ikerkuntza zentroetan nahiz enpresetan. “Esaten dugu Europako ikertzaile proportziorik handienetakoa dugula. Barregura ematen dit. Gure ikertzaile horien maila erkatuko bagenu Europan daudenen mailarekin, harrituta geratuko ginateke. Europan ikertzaile batek ikertzaile izena izateko, doktorea izan behar du gutxienez, ea hemen zenbat diren doktore. Oso ikertzaile produkzio apala dugu”. Hitzok berrestera dator, nolabait, Jose Manuel Barandiaranen adierazpen hau: “Fakultate honetako ikasleen kalitatea eskasa da. Hemendik aurrera hobetuz joango dela uste dut, hala ere. Numerus clausus-ik ezean, orain datozenek bokazio handiagoa daukate, lehen gogo handirik gabe iristen ziren asko, benetan gustuko zituzten ikasketak egin ezinda”. Bokaziodunagoak beharbada, baina dezente gutxiago ere bai. Demografikoki urte meharretan sartuta gaude, eta zientzia ikasketek gero eta arrakasta gutxiago dute unibertsitatean hasten direnengan. Ikerbasquek atzerritik ekarriko ditu zentroetako buruak, baina Perez Iglesias eta Barandiaranen ustez zailagoa izango da buru horientzat lan taldeak, horiek bai ezinbestean autoktonoak, sortzea. Ez dira hala pentsatzen duten bakarrak.

Bestelako ikuspegia dauka, jakina, Jaurlaritzako Alberto Fernandezek. “Zailena, herrialde gehienetan, talentua sortzea da. Hori talentua erakarriz konpondu daiteke, baina munduan hiruzpalau lekuk baino ez dute gaitasun hori, eta gu ez gara horietako bat. Beraz, talentua erakartzeko ahalegina egin behar dugu, horrek lagunduko du-eta, denboraz, hemen talentua sortzen. Ikerbasquek lortu egin du hori, maila handiko zientzialariak ekarri ditugu, ikerlari ibilbidea honezkero eginda dutenak. Eta horiek amua izango dira beste batzuentzat. Ikerbasque bezalako tresnarik gabe nekez lortuko genukeen halakorik”.

Kritikak ez dira hor amaitzen baina. Jose Manuel Barandiaranek alferrikako lana sumatzen du: “Duplikazioa dago, zentro bat sortzen dute arlo jakin batean ikerkuntza egiteko, eta seguru unibertsitatean aspalditik zebilela norbait arlo horretan bertan”. CIC eta BERC zentroetan EHU partaide da, horiek egitean unibertsitatea ez dutela oso kontuan hartu pentsatzen du, hala ere, Barandiaranek. “Hemen jorratu ez den lerro bat zabaldu nahi baduzu ondo deritzot atzerritik norbait ekartzeari, baina bestela etxeari begiratu behar liokete gehiago. ‘500 kimikari eta 200 biologo beharko ditugu, bekak emango ditugu doktoregoa egin dezaten...’. Baina ez dago koordinaziorik Industriaren, Hezkuntzaren, unibertsitatearen eta zentro teknologikoen artean”.

Ikertzaile karrera, oztopo lasterketa?

Mezu kontraesankorrak datozkigu. Ikerkuntza gero eta hobeto dago EAEn, jaso dugu ezkerreko antenarekin. Eskumakoarekin, berriz, kontrakoa: ikerkuntzaren egoera negargarria da. Egun batean “Zientziak Euskadi aukeratu du” irakurriko dugu, hurrengoan ikertzaile baten protesta bere lan baldintza txarrengatik. Zientzialari izatea erabaki dute askok ikerkuntzaren behin-behinekotasuna salatzen dute. Euskal Herrian Ikertzaile Prekarioak (IP) izeneko elkartea existitze hutsa bada adierazgarria. Batzuentzat erosoegi bizi nahi duten gaztetxo batzuen kasketa baino ez da, baina iritzi berak entzun izan dizkiegu ikerkuntzan eskarmentu handia daukaten hainbati. Tamalez, ez dugu lortu IPk bere iritzia ematea, ahalegindu arren. Lehen Euskobekadunak izena zuten.

Off the record, IPko kide batek aitortu digu azken urteotan euren aldarrikapenetako batzuk lortu izanak beren borroka indargabetu duela hein batean. Ez diete eman nahi zuten guztia, baina bai zerbait. Doktoregoa egiteko bekak lau urte iraun ohi du. Horren ordez lan kontratua eskatzen zuten, azkenean erdibana izango dute: bi urteko beka, bi urteko kontratua. Kontua da ikertzaileak ibilbide luzea egin behar duela lan kontratu finkoa lortzeko, eta hori ere suertez. Batzuetan 40 urte ingurura arte itxaron behar da. Zientzia ikerkuntza lan gogorra da, eta zenbaiten ustez gero eta gizarte hedonistagoan bizitzeak eragin du –besteak beste– bokazio kopurua amiltzea. Doktoregoa eta doktorego ostekoa egin eta gero behin-betiko kontratua, edo besterik gabe edozein kontratu lortzeko zailtasunak joera hori indartzen omen du. Jose Manuel Barandiaranen hitzetan, ikertzailea izan nahi duenak apur bat anakoreta izan behar du, eta luxurik gabe biziko dela jakin. Horretan utziko dugu eztabaida.