Toxiko uholdeak legea antidoto

  • Munduko produkzioaren %35 eta 1,7 milioi enplegu zuzen. Datu horiekin, industria kimikoa munduko indartsuena da; eguneroko bizitzan substantzia kimikoz inguratuta gaude. Eta azken urteetan horren ondorioak ezagutzen ari gara pixkana: ingurumenean ez ezik, osasunean ere kalteak sor ditzakete substantziok. Harrigarria badirudi ere, ordea, orain arte ia nahi duen substantzia merkaturatzeko aukera izan du industriak. reach proiektu europarra hori aldatzera datorren arren, denek ez dute oso begi onez ikusten.
Substantzia kimikoak garraiatzen dituen kamioia
Substantzia kimikoak garraiatzen dituen kamioia
Kontuz, eskuetan daukazun aldizkari honek substantzia kimikoak ditu. Eta baita eguneroko bizitzan hain ohiko diren ordenagailu, ilerako tindagai, CD, kontserba-lata, jakietako pestizida, sakelako telefono, kosmetiko, garbiketa-produktu, xaboi, umeentzako biberoi eta beste mila objektuk ere. Duela hilabete, aztertutako haurrentzako hamalau pijametatik lautan arriskutsuak izan daitezkeen substantziak aurkitu zituen Kontsumitzaile eta Erabiltzaileen Erakundeak: ftalatoak, formaldehidoa, tindagai arriskutsuak, bentzenoa eta metal pisutsuak. Guztira, merkatuan 100.106 substantzia kimiko daude erregistratuta eta horietako batzuek gizakion osasunean eta ingurumenean kalteak eragin ditzaketela diote azken urteetako ikerketek. Ez gaude, gainera, eragin horretatik at: zientzialariek batez beste 287 produktu kimiko aurkitu dituzte jaioberrien zilborrean.
 
Mario Fernandez Osasun Publikoaren Aldeko Elkarteko kide eta medikuak azaldu digunez, batez ere arnas, digestio eta azalaren bidez barneratzen ditugu toxikoak. Hauek odolera igaro eta gibelera heltzen dira; batzuk metabolizatu egingo ditu gure gorputzak eta beste batzuk organo jakin batzuetan kontzentratuko dira. Halaber, aldi berean produktu bi edo gehiagoren eraginpean gaudenean –normalean gertatzen den moduan–, eraginak batu egiten dira. Eta zeintzuk diren eragin horiek? Adituen arabera, kalteak sor ditzake nerbio eta immunitate-sisteman, ugaltze aparatuan eta sistema endokrinoan. Hots, asma, gaitz dermikoak, alergiak, minbizia, parkinsona, diabetesa, alzheimerra edota hormona eta ugaltze arazoak kutsadura kimikoari lotuta egon daitezke, besteak beste. Birika-minbizian tabakoak duen eragina kontuan hartu gabe, kutsadura kimikoa da 1950etik herri garatuetan minbizia ugaritu izanaren arrazoi nagusia. Gainera, Europan hamar umetatik zazpik asma dute; 15 eta 29 urte artekoetan alergia kopurua izugarri igo da; umeen leuzemia kasuak bikoiztu egin dira azken hogei urteotan; eta bikoteen %15 antzua da.
 
Dioxinak gorputzean

Horren guztiaren errua zein neurritan du kimikak? Batez ere elikaduraren bidez gureganatzen ditugun dioxinek minbizia sortzen dutela frogatua dago 90eko hamarkadatik, edota amianto, HCH-lindano, DDT eta beste hainbat pestizida arriskutsuak direla. Baina arazoa da produktu gehienekin ez dela ikerketa sakonik egin eta kutsadura kimikoa gaitzaren kausa zuzena dela ziurtasunez baieztatzea zaila da. Haatik, Carlos Alonso Ekologistak Martxan-eko kideak argi dauka: “Egia da gure gorputzean ditugun substantzia toxikoak kopuru txikitan izan ohi ditugula, baina galdera da: kantzerigeno bat kopuru txikitan arriskutsua al da? Bai. Baina kantzerigeno hori nire gorputzean izateagatik minbizia jasateko daukadan probabilitatea zehaztea zailagoa da; XXI. mendeko medikuntzak oraindik ez du hori argitu”.
 
Aveq-Kimika EAEko enpresa kimikoen elkarteko idazkari nagusi Luis Blancok ere onartu du arriskua egon badagoela, baina gizakion edozein ekintzatan bezala. Blancoren hitzetan, XX. mendea kimikaren mendea izan da eta egia da substantzia kimikoekin dugun kontaktua igo egin dela izugarri, “baina mende horretan bizi-itxaropena 35 urtetik 79-81 urte ingurura igaro da, haur heriotzak asko jaitsi dira… eta ez soilik medikuntzari esker, higienean, uraren tratamenduan, elikaduran eta makina bat gauzetan izandako aurrerakuntzek lagundu dute, eta ibilbide horretan industria kimikoaren lana oso garrantzitsua izan da. Balantzea egitea da gakoa: substantzia jakin batetik ateratzen dudan onurak konpentsatzen al dit? Ni behintzat oso pozik nago 2008an bizi naizelako, eta ez 1900. urtean”.
 
Eragile kimikoekin jardun behar duten langileei, ordea, ziurrenik ez die konpentsatu –amiantoak, debekatu zen arte, utzitako minbizi kasuak ezagunak dira Euskal Herriko hainbat txokotan–. Lanaren Nazioarteko Erakundearen arabera, urtero dauden bi milioi lan heriotzetatik 440.000 eragile kimikoren batekin izandako kontaktuaren ondorio dira. Europan, euren lanpostuetan harrapatutako gaitzengatik urtero 32.000 lagun hiltzen dira minbiziz, 16.000 larruazaleko gaitzez, 6.770 arnas arazoengatik, 570 nerbio-sistemetako gaitzez eta 500 begietako arazoengatik.
 
Hain juxtu, Espainiako Estatuan kutsadura kimikoaren gune beltzena Euskal Herrian kokatu du Greenpeaceren azken azterketak. Nafarroan, Zangotzako paper-fabrikak sufre-dioxidoa, kloro-dioxidoa, klorofenola, dioxinak edo furanoak bezalako substantzia kimiko arriskutsuak atmosferara eta ibaietara isurtzen dituela salatu du talde ekologistak. EAEn, zerrenda askoz luzeagoa da: Estatuko industria kimikoko fabrika kutsakorrenen %12 bertan dauzkagu. Bereziki gune kutsatua da, esaterako, Hernani (Gipuzkoa), PVCa fabrikatzen duen Atofina eta kloroa ekoizten duen Electroquímica de Hernani enpresen kokaleku; edota Muskiz (Bizkaia), Petronor enpresaren kokagune. Finean, EAEn indar handia du industria kimikoak: 8.000 enplegu zuzen ematen dituzten 300 enpresatik gora dihardute industriarako kimika, amaierako kontsumorako produktuak, oinarrizko kimika, ongarriak, plastikoaren fabrikazioa, kimika farmazeutikoa eta kautxua eta plastikoa azpisektoreetan. Araban, Bizkaian nahiz Gipuzkoan aurki daitezke batzuen eta besteen adibide franko.
 
Bestalde, esan gabe doa arreta osasunean jarri dugun arren, ingurumenak ere sufritzen dituela kutsadura kimikoaren eraginak. Gainera, hainbat enpresak behin baino gehiagotan gainditu du Europar Batasunak Eper erregistroan finkatzen duen isurtze muga. Ondorioa: substantzia horien iraunkortze eta biometatzea, biodibertsitatearen pobretzea, animaliak eta arrainak intoxikatzea –arrainei malformazioak eragin dizkiela baieztatu da Ebron bertan–, berotegi efektua areagotzea eta uraren kalitatea hondatzea, besteak beste.
 
Kontrolik gabeko ahalguztiduna

Eta orduan, zergatik ez dira neurri zorrotzak hartu orain arte? Hots, nola da posible hainbat eta hainbat produktu kimikok kontsumitzaileari informazio nahikorik ez eskaintzea? Zergatik luzatzen da hainbeste arriskutsua dela frogatzen diren substantziak (amiantoa, PCBak, gasolinako beruna…) ordezkatzeko prozesua? Eta batez ere, zergatik merkaturatu daiteke ia edozein produktu inongo mugarik jarri gabe? Izan ere, eta Luis Blancok ziurtatu arren substantzia bakoitzari proba zehatz pila bat egiten zaizkiola arriskuak neurtzeko, administrazioak du hori frogatzeko erantzukizuna eta honek eskua sartzekotan produktua dagoeneko kalean denean sartzen du.
 
Permisibitate horren arrazoiak ugari izan daitezke: batetik, duen botere ekonomikoari esker –Europa da munduan substantzia kimiko gehien ekoizten dituena eta negozio honek 440.000 milioi euro mugitzen ditu– eragin politiko handia du Bruselan. Bestetik, kutsadura kimikoaren ondorioen ezjakintasuna handia izan da duela urte batzuk arte: 100.000 substantzietatik, 4.000ri baino ez zaio azterketa toxikologiko serioa egin.
 
Gauzak, ordea, aldatzen ari dira pixkana eta zientzialari eta sendagile prestigiotsu ugariren presioaren ostean, industria kimikoa arautzeko ekimena abiatu zuen Europar Batasunak. 2001ean hasitako prozesuak iazko ekainean jaso du argi berdea, REACH (Substantzia Kimikoen Erregistro, Ebaluazio eta Baimena) izenburupean. Industria-lobbyaren eraginez –Alemania buru zuela– hasierako eskariak asko malgutu dituen ekimen honen helburua zera da: Europar Batasunean urtean tona batetik gora produzitzen diren substantzia kimikoen erregistroa zehaztea eta informazioa –ingurumen eta osasunari dagokiona– exijitzea; denera 30.000 substantzia. Hortaz, etorkizunean merkatuan jartzen duen substantziaren datuak ematera behartuta egongo dira enpresak, eta substantzia hori arriskutsua ez dela frogatzera. Alegia, ardura industriak hartuko du eta ez orain arte bezala administrazioak –zeinak baliabide faltagatik gauza gutxi egin duen–. Zehazki, Helsinkiko European Chemical Agency delakoan adituek 2018ra arteko epea izango dute enpresek aurkeztutako informazioa ebaluatzeko, eta substantziarik arriskutsuenek eta 1.000 tonatik gora produzitutakoek izango dute lehentasuna.
 
Legearen alde ilunak

Hala ere, REACH proiektua nahikoa ez dela salatu du hainbat elkartek: funtsean hiru puntutan zentratu dira kexak. Batetik, substantzia arriskutsuenek (2.000 inguru) sortu dute kezka. Izan ere, ez dituzte automatikoki beste substantzia batzuengatik ordezkatuko, hasieran eskatu bezala, eta “kontrol egokia” eramanez gero, erabiltzen jarraitu ahal izango dira. Baina zer da kontrol egokia? Zein irizpidek eta nork erabakiko du betetzen duen funtzioa sortzen duen arriskua baino garrantzitsuagoa dela? “Gasolina adibidez substantzia arriskutsua da –dio Aveq-Kimikako Luis Blancok–, baina une hauetan ezin da debekatu, autoak ez dabiltza urarekin. Gasolinak dakarren arriskuak konpentsatzen al du erabiltzeak dakarren onura soziala?”. Bere ustez bai.
 
Bestetik, urtean tona batetik behera ekoizten diren substantziak azterketatik at geratu direla kritikatu dute, eta 10 tonatik behera produzitutakoei buruz enpresei eskatuko zaien informazioa urria eta eskasa dela, segurtasunerako gutxiegi. Kontuan hartu behar da ikertuko dituzten substantzien %60k duela 10 tonatik beherako ekoizpena. Honen aurrean, Blancok dio tona bat industria munduan ez dela ezer eta kopuru horrek eragin dezakeen arriskua huskeria dela. “Eta 10 tona ere ez da kopuru handia, besterik gabe muga nonbait jarri behar da eta arrisku ebaluazio horretan hala erabaki zen”.
 
Hirugarrenik, jarritako epeak (11 urte guztira) luzeegiak direla ere leporatu diote REACH proiektuari, batez ere jakinda 2001ean hasi zirela gaia aztertzen. Bitartean, produktu kimikoek orain arte bezala merkatuan jarraituko dutela diote. Industriak, ordea, alderantziz pentsatzen du: epeak ez direla errealistak, lan handia dagoela egiteko eta hainbeste ikerketa hain denbora gutxian egitea oso zaila izango dela.
 
Hain zuzen, ardura euren gain hartzeak orain arteko egoera erosoa zapuztu die enpresa kimikoei: ekonomikoki koste handia ekarriko dute azterketok. Luis Blancok dio REACH beharrezkoa zela, baina Europar Batasuna saiatu behar zela munduko gainontzeko herrialdeetan ere antzeko legeak onar zitzaten, orain eurek lehiakortasuna galduko dutelako. Ikerketetara bideratutako diruak garestitu egingo ditu substantziak “eta fabrikatzaileak nahiago izango du lehengaia beste herrialderen batean merkeago erosi”. Idazkari nagusiaren esanetan, Euskal Herriko enpresen profila da ahulena, oso aktiboak baina tamaina txikikoak direlako: “Multinazionalak bailiran egin beharko diote aurre datorrenari, inbertsio berdina egin beharko dute, baina baliabide gutxiagorekin”.
 
Kontuak kontu, ingurumenak eta osasunak izan beharko lukete lehentasuna erabaki hauetan guztietan. Arazoa da Bigarren Mundu Gerratik izugarri garatu den industria kimikoak egungo munduaren oinarriak ezarri dituela eta bizimodu eroso honetara errazegi eta azkarregi ohitu garela.
Istripu larririk gerta al daiteke?
Amonio nitratozko ongarriak zeramatzan itsasontzi batek eztanda egin eta 500 hildako utzi zituen Missouriko Times Beachen (AEB, 1947); fabrika kimiko baten istripuak eragindako dioxinazko hodei toxikoak 730 lagun gaixotu zituen Seveson (Italia, 1976); eta enpresa petrokimiko baten eztandak 29 pertsona hil zituen Toulousen (Frantzia, 2001). Are latzagoa izan zen 1984an Bhopalen (India) gertatua: pestizida fabrikako ihes batek 8.000 pertsona akabatu zituen eta ondorengo urteetan 16.000 gehiago hil eta beste milioi erdi gaixotu ziren. Egun, oraindik ere pestizidek kalte ugari sortzen dituzte herrialderik pobreenetan.

Gurean, enpresa kimikoei ez zaiela ia kontrolik egiten dio Carlos Alonso Ekologistak Martxan-eko kideak: “Baliabide faltagatik, ikuskatzea enpresaren beraren edo enpresak ordaindutako kontsultari teknikoen esku uzten da. Ihesak eta isuriak oraindik oso ohikoak dira eta, oro har, herritarrak salatzen dutenean baino ez da eskua sartzen, hodei toxikoren bat ikusi edo zerbait arraroa usaindu dutelako”. Luis Blanco Aveq-Kimika EAEko enpresa kimikoen idazkari nagusiak, aldiz, instalazioek oso neurri zorrotzak betetzen dituztela ziurtatu du eta Eusko Jaurlaritza bereziki zorrotza dela munduko legedi zorrotzena (Europar Batasunekoa) aplikatzen.

Istripu larririk gerta al daitekeen? Blancok eta Alonsok ikuspegi desberdinak dituzte. Idazkari nagusiaren hitzetan, probabilitate kontua da: “Madrilera autoan joatea hegazkinez joatea baino arriskutsuagoa da, estatistikoki frogatua dago, baina jendeak beldur handiagoa dio hegazkinez joateari. Gu hegazkina bezalakoak gara: askoz seguruagoak, baina komunikazioaren arloa hobetu behar dugu. Jendeak ezezaguna denari dio beldurra, baina fabrikak barrutik ezagutuko balituzte, lasaiago egongo lirateke”. Alonsorentzat ere, istripu larriak gertatzea zaila da, baina ez ezinezkoa, eta egon diren susto garrantzitsuen artean Rontealde enpresakoa (Barakaldo, Bizkaia, 1992) eta Petronorrekoa (Muskiz, 2002) aipatu ditu.

Eusko Jaurlaritzako Ingurumen saileko datuen arabera, 1987 eta 2004 urteen artean industria kimikoari lotutako bost istripu larri jaso dira. “Ez dugu hondamendirik ikusi –dio Alonsok–, baina gertu egon gara”. Eusko Jaurlaritzako Larrialdi sailak 10 enpresa kimikoren inguruan bizi diren 11 herritako 70.000 lagun sartu ditu arrisku eremuan: Hernani (Gipuzkoan), Muskiz, Abanto, Zierbena, Barakaldo, Erandio, Santurtzi, Gueñes, Alonsotegi (Bizkaian), Lantaron eta Legutio (Araban). Bertako larrialdi planak hainbat bizilagunentzat oraindik ezezagunak direla uste du Carlos Alonsok. Halaber, askotan ezezagunak zaizkigu gure egunerokoan erabiltzen ditugun substantzia eta produktu kimikoen arriskuak, egunero ehunka substantziarekin kontaktuan gauden arren.

Kanal honetatik interesatuko zaizu: Kutsadura
2024-09-20 | Gedar
Balmasedako Glefaran enpresak etengabe gainditu ditu ezarritako kutsadura-mugak

2016tik 2023ra bitartean, Pastguren paper-fabrika izandakoa erraustegi modura erabili zuen Glefaranek, elektrizitatea ekoizteko. Zazpi urte horietan zehar, errauts-partikulen isurketa-mugak urratu zituen, eta "gizakien eta ingurugiroaren osasuna arriskuan jarri" zuen... [+]


Abian da Bilbon Emisio Gutxiko Eremua, ekologisten kritiken artean

Bilboko Udalak autoak gutxitu nahi ditu erdigunean, aire kutsadurak behera egin dezan. Horretarako, hainbat hiritan abian jartzen ari diren neurri bera hartu du: gehien kutsatzen duten autoei erdigunera sarrera debekatzea. Talde ekologistek neurria kritikatu dute, besteak beste... [+]


Arkaitzerreka: GuraSOSek salatu du kutsatuta agertu dela, eta GHK-k dio fenomeno naturala dela

Ostiralean herritar batek detektatu zuen ura ez zegoela garbi, baina ezin da jakin noiztik dagoen horrela. ARGIAk jakin duenez, URA agentziako kideak bertaratu dira Arkaitzerrekara. Aspalditik salatzen ari dira erraustegiaren isuriak eta kutsadura.

 


ChatGPT-k hau ere badaki: datu zentroek milioika litro ur lapurtuko digute

Adimen artifiziala denen eskueran jartzearekin, multinazional teknologikoek cloud datu zentro erraldoiak eraikitzeko planak ugaritu dituzte. Ekipamendu informatikoz betetako mega-fabrikon aztarna ekologikoa ikaragarria da: elektrizitateaz gain, milioika litro ur behar dute euren... [+]


Barakaldo eta Erandio arteko zubia eraikitzeko obren arriskua salatu du Ekologistak Martxanek

Erakunde ekologistatik kezkatuta ikusten dute Barakaldo eta Erandio arteko zubia eraikitzeko itsasadarraren hondoko 87.000 metro kubiko; dragatzearen iragarpena. Diru publikoaren xahutzea, arduragabekeria eta agintarien planifikazio falta salatu ditu, baita obrak... [+]


“Bilboko eskola-inguru asko kutsaduraz eta zarataz betetako eremuak dira”

Porlanezko patio txikiegiak batetik, errepidez eta autoz jositako eskola-inguruak bestetik, Bilbon ikastetxe askok jasaten duen panorama salatu eta esku hartzeko eskatuz udalera jo du hiriko guraso elkarte andanak, indarrak batuta: “Gurasoak jo eta su ari gara eskoletan... [+]


Erraustegiak lehen pozoiak erakutsi baldin baditu... zer egin?

Gipuzkoako erraustegiaren emisioen bost urteko jarraipenaren emaitzak aurkeztu ditu ToxicoWatch fundazioak. Emaitza kezkagarriak, bizidunei eta zehazki gizakiei osasun kalte larriak eragin diezazkieketen kutsatzaileez ari garelako. Emaitza nabarmenak, erraustegi berria eta ustez... [+]


2024-05-31 | Elhuyar
Barrabiletan ere topatu dituzte mikroplastikoak

Pertsonen eta txakurren testikuluetan mikroplastikoak topatu dituzte maila esanguratsuetan. Eta ikertzaileek ohartarazi dute litekeena dela horrek eragina izatea ugalkortasunaren jaitsieran. Toxicological Sciences aldizkarian argitaratu dute ikerketa.


Zubietako erraustegia martxan jarri zenetik, toxikoak asko handitu dira inguruko herrietan

Bost urtez aritu da laginak hartzen Toxicowatch erakundea erraustegiaren inguruko oiloen arrautzetan, goroldioan, zuhaitzetan, sedimenduetan eta ama esnean, besteak beste. 2019tik dioxina maila asko handitu da, baita metal astunak, PFASak eta beste gai oso kutsagarri batzuk ere... [+]


2024-05-17 | ARGIA
Zubietako Erraustegira martxa egingo dute larunbatean Lasartetik abiatuta

Maiatzaren 18an, larunbatez, Zubietako Erraustegiaren aurkako martxa antolatu du Erraustegiaren Aurkako Mugimenduak (EAM). Lasarte-Oriatik abiatuko da, Okendo plazatik 11:00etan.


2024-05-16 | Uriola.eus
Eusko Jaurlaritzak Bilboko Zorrotzako Profersa enpresa kautelaz ixtea erabaki du

Astelehenean egindako inspekzioaren ostean hartu da erabakia, azken asteetan izan diren istripuen harira.


Aixa Barbarin López, urpeko arkeologoa
“Portuak zabortegiak dira”

Aixa Barbarin López urpeko arkeologoa da, eta, aitortu duenez, txiki-txikitatik izan nahi izan zuen arkeologoa. Hortaz, unibertsitatera joateko garaia iritsi zitzaionean, historia ikastea hautatu zuen, EHUn, eta arkeologian murgildu zen. Urpeko arkeologian aritzea, ordea,... [+]


2024-05-08 | ARGIA
Zubietako erraustegi inguruetan kutsaduraren “igoera kezkagarria” aurkitu eta martxara deitu dute

Zubietako erraustegi inguruan laginak biltzen bost urte daramatza ToxicoWatch fundazioak, metal astunen, dioxinen, PCBen eta PFASen bila. Horiek guztiak ageri dira laginetan eta gainera kutsaduraren “igoera kezkagarria” aurkitu dutela jakinarazi du Errausketaren... [+]


Eskola inguruetako kutsadura maila neurtu dute, eta emaitzak oso kezkagarriak dira

Euskal Herrian 28 ikastetxe-ingurune aztertu dituzte: 28ek Osasunaren Mundu Erakundeak segurutzat duen kutsadura maila baino kutsadura handiagoa dute eta %75ak ez du lortzen Europako Batzordeak berak onargarritzat duen kutsadura maila. Maiatzaren 10ean kalera aterako dira... [+]


Mikroplastikoak ondare arkeologikoan

York (Ingalaterra), K.o. II. mendea. Eboracum erromatar hirian hainbat egitura eta etxe eraiki zituzten. Besteak beste, egungo Wellington Rowen harrizko eraikin bat egin zuten eta Queen’s Hotela dagoen tokitik igarotzen zen harresian arku bat jarri zuten. Bi aztarnategiak... [+]


Eguneraketa berriak daude