Ama hizkuntza, zentzu hertsian. Euskara baita ene amaren mintzaira, ene amatxirena, ene birramatxirena... baina ene mintzaira ez da. Etxean anitz entzun nuen, ttipia nintzelarik ama euskaraz mintzo zitzaidan, pentsatzen dut konprenitzera iritsi nintzela, baina ni ez naiz sekula mintzatu. Gainera, erranen nuke, bortizki ukatu nuela bi urte nituelarik. Ene aitaren eraginez gehienik, aita euskalduna izanik ez zen euskaraz mintzo, eta beraz, arrazoi politikoengatik izan zen nolazpait errateko. Azkenean, bidea gibelera egin behar izan dut, berrikasteko bidea korritu, eta bi urtez aritu izan naiz euskara ikasten, baina Parisen aski zaila egiten zait, eta utzia dut.

Aski oroitzapen ilunak ditut. Ez naiz nehoiz biziki ongi sentitu herrixka horretan. Bakarra nintzen elizara joaten ez zena, katiximara joaten ez zena. Bakarra, ene lagun hoberenarekin. Eta horregatik pixka bat baztertuak ginen, marjinatuak. Bestalde, biziki ikasle ona nintzen, klaseko lehena, eta horrek, edozein delarik ere herrixka, berdin baztertzen zaitu. Beraz, bi arrazoi horiengatik, uste dut, jendeak norbait erdi ero, eta aldi berean pixka bat handi haize bezala ikusten ninduela. Horrelako nahasketa bitxi bat. Eta berdin gelditu da, orain ere, hogeita hamasei urte ditut, baina uste dut berdin segitzen dudala, eta baztertua bezala naiz herrixka horretan.

Bai. Ene gurasoek biek irakurtzen zuten. Ene aita teknikaria zen, baina bazuen literaturarako gustua, ez dakit ongi zergatik. Faulkner-en irakurle handia zen, ni ez bezala. Eta ene amak gehiago irakurtzen zituen poliziakoak. Biziki liburutegi anitza zen, aberatsa. Hoberenetik eta txarrenetik bazen. Eta nik eskutara erortzen zitzaidana leitu nuen, orotarik funtsean.

Haur guziek dute halako sorkuntzako aktibitate bat. Enea idaztea zen, obsesio bat bezala nuen, pasioa, beti idatzi eta idatzi. Eta pentsatzen dut ez dela harritzekoa sei urterekin idazten hastea, zeren eta marrazten ahal nuen, kantatzen ahal nuen, haur guztiek egiten dute horrelako zerbait. Baina ni gehien harritzen nauena da, zergatik segitu nuen idazten, zergatik ez nuen utzi nerabezaroan, bertze haur guziek bezala.

Idazle izatea ene ttipitako ametsa zen, baina biziki goizik ohartu nintzen normalki ezin dela idaztetik bizi, beraz bi soluzio pentsatu nituen: kazetari, edo irakasle. Alta, dena aldatu zitzaidan, Ahardikeriakekin, publikatua izan nintzelarik. Orduan ulertu nuen zinez idazlea nintzela. Lehenago, beti pentsatzen ahal nuen, ero bat nintzela. Baziren egunak egiazki sinesten nuenak ene idazle izaeran, eta baziren bertze batzuk erdi etsia egoten nintzenak. Hori gertatzen zaie publikatuak ez diren guziei. Beraz, publikatua izan nintzelarik, dena aldatu zitzaidan. Eta aldaketa horri esker bilakatu zitzaidan idaztea ofizio, eta ez eritasun. Bestela, uste dut goiz ala berant depresio batean eroriko nintzela.

Baziren etsipen uneak, bereziki garai bat izan nuen ene buruari galdetzen niona: «Nola egin behar da? Zer idatzi behar dut?». Baina, gezurra iduri badu ere, enetzat biziki positiboak izan ziren editorialen erantzunak. Sorgina, ene lehen liburua, Edition de minuit, eta Gallimard-era igorri nuen. Eta bi editorialetatik biziki erantzun luzeak jaso nituen, azalduz zergatik ez zituzten hartzen esku izkribuak, baina animoak emanez, ongi zela, segitu behar nuela idazten. Nik uste nuen horrelako erantzunak denei bidaltzen zizkietela, baina denborarekin jabetu nintzen erantzun haiek bereziak zirela, eta serioski ari zitzaizkidala. Handik landa, Edition de minuit-eko editoreak, Jerome Lindonek, nolazpait errateko Parisen edizioen aita saindua denak, esku izkribu guztietan igortzen zizkidan animo hitzak, animatzen ninduen. Baina ez zidan nehoiz publikatzen!

Bo, banuen denbora, hogeita sei urte baizik ez nituen Ahardikeriak atera zelarik, eta ene buruari berrogei urte arteko epea emana nion publikatua izateko. Ez dakit zer gertatuko zitzaidan berrogei urterekin oraindik ez bazidaten deus publikatu.

Ez publikatzeko modukoa izateko beldurra nuen. Baina zorionez, sei edizio etxetara igorri, eta aste batez lauk baiezkoa eman zidaten. Izugarria zen, bizitza salbatu zidan, ez nuen irakasle izan beharrik ukanen, idaztetik bakarrik bizitzen ahalko nintzen. Ene betiko ametsa zen. Ondorio txarrak ere utzi zizkidan, jelosia batzuk, lagunak galdu, baina bon, aldaketa, bortitza izanik ere, zorionekoa izan zen.

Jerome Lindonek erakutsi zidan, bereziki lehen liburuetan, bertute berezia behar dela. Liburua zabaltzen duzularik, edozein lekutan zabaldurik ere, jakin behar duzu liburu hori dela eta ez bertze bat. Ene lehengo liburuek estiloz aldatzeko akatsa zuten, ahotsez aldatzekoa. Ahotsa, liburuan mintzo den ahotsaren zentzuan. Ahardikeriak idazteko, sei hilabete ameskeriatan iragan nituen, eta liburuko lehen esaldia idaztea lortu nuen, biziki ahots koherente bat aditu nuelarik.

Sei astetan pausatu nuen paperean, baina hori baino lehen ameskeria fase bat izan zen. Ameskeria, erran nahi da, ez dudala deus egiten, Parisen ibiltzen naiz, ene ohean etzaten naiz, edo sukaldean ari naiz, eta uzten dut liburua jiten, eraikitzen. Biziki ohar guti hartzen ditut, baina beti dut burua nobelan. Indarrik egin gabe. Berez jiten zait.

Liburu baten idazteko hiru fase badira. Hiru fase eta bi urte guti gorabehera. Bada ameskeria fase bat, zenbait hilabete irauten duena. Hor atzematen ditut liburua gidatuko duten ahotsak, edo ahotsa. Ameskeriaren ondotik, momentu batez, lehen esaldia entzuten dut. Eta lehen esaldi hori da motorrean giltza sartzea. Handik landa bera aitzinatzen da. Eta joanean-joanean, sinpleki azken esaldira iristen naiz, entzuten dut azken esaldia, lehen esaldia entzun nuen bezala. Erran nahi du harrapatu nahi nuen guztia, bildu nahi nuen guztia, jasoa dudala. Eta orduan hasten naiz berriz irakurtzen. Berrirakurpenaren faseak, bertze faseek bezain bat irauten du. Sei, zazpi, zortzi aldiz arrairakurtzen dut liburua, etapa bakoitzean zuzenketa ezberdinak eginez. Gertatzen ahal zait esaldi berdina hogeita hamar aldiz irakurtzea, edo bi oren hitz baten gainean iragatea. Hori da ene ofizioa.

Ez, ez dut sekula planorik. Bi motatako idazleak badira: badira idazleak planoak egiten dituztenak, Georges Perec bezala, eta badira idazleak lumaren atzetik joaten direnak, Sthendal bezala. Nik biziki maite dut Perec, baina gehiago naiz Sthendal bezalakoa. Eta biziki arriskutsua da planorik ez izate hori, gertatu izan baitzait liburuak botatzea, bi aldiz. Ez zelako gehiago koherentziarik, bukaeran ez nintzelako ene zangoen gainean erortzen.

Bi milioi aldiz, kar kar kar.

Bai noski, biziki orwelldarra da. Kafkak baino gehiago eragin zuen nigan Orwellen Animalien baserriak.

Ez nituen entzuten, hain fite zihoan dena. Eta jendeak hainbeste zozokeria kontatu ditu. Gisa guztiz, liburuaren itzulpenei esker, fite, bidaiatzen hasi nintzen, eta horrek anitz lagundu nau, Frantziatik kanpo bainintzen usu.

Bai. Adibidez liburu pornografikoa dela erraten duen kritika lerro guztia tronpatzen da. Ez da egia, ez da liburu pornografiko bat, ahotsa ez baita pornografikoa. Emakume gazte horren inozentziak egiten du erraten duen guztia ezin dela pornografikoa izan. Eta gainera, biziki eszena guti badira pornoak. Beti dira bere begiradaz deformatuak. Idazten ahal nuen liburu pornografiko bat, ez dut deus horren aurka, baina ez zen preseski liburu hori. Beraz hor bada akats bat. Eta bertze huts handia izan da, feministek erran dutelarik liburu misogino bat dela. Ez naiz batere ados. Enetzat liburu anbiguo bat da, ez dut uste mezu konkretu bat duenik, baina mezu bat baldin badu, deus baino gehiago da feminista.

Komunikabideen bortizkeria, irain eskutitzak, barnean komuneko papera dakarten gutunazalak, gauza ikaragarriak! Dena gorde dut gainera, atzematen dudalako lekukotasun soziologiko bat dela. Baina bon, nik ez dut nehoiz hori biziki serioski hartu, belarri batetik sartu eta bertzetik atera. Banuen inkontzientzia modu bat. Nik nahi nuena idaztea zen.

Bai. Baina, dena den, sekula ez diogu garrantzia aski ematen gure buruari. Gainera idazle izateko pixka bat megalomanoa izan behar da. Biziki lanbide bakartia da, eta anitz sinetsi behar da, zuk ez baduzu sinesten ez baitu nehork sinetsiko zuretzat. Beraz batzuetan, idazleak, aski hurbil gara megalomaniatik. Idazle guztiak dira pixka bat horrelakoak.

Ni irakurlearen inteligentziari zuzentzen naiz, ez ditut aisiarako liburuak idazten. Irakurleak plazera ere atzematen ahal badu hobe, baina lehen-lehenik bere inteligentziari zuzentzen naiz, bere sentsazioei, bere estetikari. Burmuinean begi berri batzuk irekitzen ahal banizkio, ongi izanen litzateke.

Beti saiatzen naiz, idazten ez dakidan liburua idazten. Bestela aspertuko nintzateke. Horregatik izan zen POL edizio etxea hautu ona. Bertze edizio etxeek galdeginen zidaten Ahardikeriaken antzeko bertze liburu batzuk idazteko, Ahardikeriak 2, Ahardikeriak 3. Baina ezin dut nik hori berriz egin, sobera aspertuko nintzateke. Aldi oro hasten naiz nola idatzi ez dakidan liburu bat idazten, nola sartu ez dakidana, ez dakidana zein forma atzeman... Horrek motibatzen nau. Eta hilabeteak pasatzen ditut, hilabeteak ameskeriatan.

Ene helburua da entseatzea jendeak mundua ikus dezan bertze behin, begi berri batzuekin. Errutinaren gainean indar bat egin dezan, klitxeen gainean. Nehoiz erraten ez diren hitzak erran nahi ditut, tabuak direnak, gizarteak edo familia batek isilean pasatzen duen guztia. Beraz, horretarako erremintak izanen diren esaldien beharra dut, erreminta ahalik eta berrienak. Beti hizkuntza berritasunera behartu behar dut. Biziki zaila da, iristen ez dudan helmuga bat, baina hor dut helburua. Ez naiz erraztasunaren aldekoa, erraztasunean lo hartzen baita, eta lelokeriak pentsatzen hasi. Badugu eskubidea irakurleei indar bat galdegin behar zaien liburuak idazteko. Baina aldi berean ez dut gogorik hermetikotasunean erortzeko, ulertezina izateko. Entseatzen naiz oreka ona atzematen.

Ez. Liburu gehienak alferrikakoak dira. Bereziki egun, gero eta gehiago publikatzen denean, liburuen gehiengoa zinez ezdeusa da. Beharrik, badira bakar batzuk onak hala ere.

Erranak taxua izan dezala, taxua. Hori segidan sentitzen da, baden idazkerarik edo ez den. Gero, kontatzen duen istorioa, azken batean ez da hain garrantzitsua, erranean taxua baldin bada, sekulako zentzua hartuko du bere istorioak, ez bada taxurik, botatzekoa da. Idazketarekin arazoa da, hitzak denonak direnez, denek uste dutela idatz dezaketela. Baina sekulako ezberdintasuna bada erratearen eta idaztearen artean. Eskulturekin, nehork ez du erraten: «Te, bihar eskultura bat egiten hasiko naiz», inpresioa dugulako badela teknika bat. Hitzekin berdin gertatzen da. Lehenik bada teknika bat, norberak bakarrik eraikitzen duena, bakarrik ikasten dena, biziki emeki.

Inpresioa dut baietz. Segur aski, berrogei urte izanen ditudalarik idatziko ditut ene libururik onenak. Oraino ikasten ari naiz. Inpresioa dut hobetzen ari naizela, emeki, zerbait sinpleago eta sakonagorantz, zerbait aldi berean konplexuago eta ez hain konplikaturantz.

Bai, hori ere bai. Ene lehen liburuetan ez da elkarrizketarik, sinpleki, ez nekizkielako idazten. Orain ausartzen naiz gero eta elkarrizketa gehiago sartzen, eta adibidez, egun batez nahiko nuke antzerki obra bat idatzi. Horretarako elkarrizketak ongi egiten ikasi behar dut.

Bai, nahiko nuke antzerkia idatzi. Poesiara agian egun batez jinen naiz, baina enetzat ez da hainbeste ezberdintasunik nobela eta poesiaren artean, biziki zailak dira ezberdintzen. Ene liburuetako bat, Le mal de mer, kasik poema bat da. Zer da poema bat? Zer da nobela bat? Ez dakit. Antzerkia bai, aski definitua da. Eta badut gogoa hori entseatzeko.

Ez dut pentsatzen literaturak sexurik duenik, arriskutsuegia litzateke emakumezkoentzat sexu bat duela erratea. Ghetto literario bat sortzea litzateke eta gorroto dut hori. Marguerite Durasek ez zuen sexurik idazten zuelarik, Nathalie Sarrautek ere ez. Gertatzen ahal dira gauza sotil batzuk gizonezko batek edo emakumezko batek idazten duelarik, baina sotilegia da horrela hitz egiteko. Eta, adibidez, Balzacek liburu bat idatzi zuen, Les mémoires de deux jeunes mariés, eta sinestezina da, iduri luke emakumezko batek idatzia dela. Bularra ematea deskribatzen du, bularra ematearen sentsazioak. Beraz, irudimenak dena dezake, irudikatzen ahal da gizon baten larruan, emakumezko baten larruan, martiztar baten larruan, edo txerri baten larruan. Irudimenak, idazketak eta estiloak dena dezakete. Baina ongi informatua izan behar da. Dena jaso behar da, mustuka batek bezala bildu; eta gero hustu, baina forma egokia atzemanik.

Biziki maite dut Gabriel Garcia Marquezen probokazioa. Frantsesak hain dira harro haien hizkuntzaz, haien patrimonioaz, ez dela gaizki hori erratea, on egiten die, munduan arrakokatzen ditu. Munduko hiru hizkuntza handiak, ingelesa, gaztelera, eta txinera dira, eta gero frantsesa. Eta frantsesak ez dira beharbada horretaz ohartzen. Egia da frantsesa literarioki prestigiodun hizkuntzatzat hartua dela, baina latina ere prestigiodun hizkuntza zen literarioki, beraz ez dakit sobera zein den frantsesaren etorkizuna.

Frantsesak jasan dezakeena eta euskarak jasaten duena ez da batere mehatxu berdina, euskararena anitzez zuzenagoa da, errealagoa. Bon, frantsesak duen mehatxua ere erlatiboki erreala da, baina frantsesak beti iraunen du Frantzian, Frantzia estatu bat baita. Hori da euskararen arazoa.

Biziki guti. Hasier Etxeberriaren bidez zerbait. Bernardo Atxaga ezagutzen nuen aspalditik, baina bestela Hasier Etxeberriak ezagutarazi dizkit Harkaitz Cano, Ixiar Rozas...

Ah bai, Sarrionandia ere bai, adoratzen dut. Baditu poema batzuk zoragarriak. Gazteleraz irakurri ohi dut, baina ene helburuetako bat da noizbait euskara aski ongi jakitea horiek denak leitu ahal izateko. Zoritxarrez, urrun naiz oraino. Aldiz, aski badakit, ondoan bi testuak ditudalarik, euskarazkoa eta frantsesezkoa, biak konparatzeko. Eta ene buruari errateko, «hara, agian ez nuen hori horrela itzuliko».

Liburu horren oinarrian galdera batzuk badira: «Zer da herri bat? Herri bat existitzen ahal da estaturik gabe? Hizkuntza batek bizirauten ahal du estaturik gabe? Herria hizkuntza ote da?». Horrelako galderak dira, euskaldun guztiek pausatzen dituztenak funtsean. Bistan da Euskal Herritik inspiratua dela, baina ez da Euskal Herririk aurkitzen, ez naizelako idaztera iristen errealitateari kolatuegia naizelarik. Beti urrundu behar naiz, urrunduz heltzen naiz hobeki mintzatzera. Eta istorioaz zer erran? Badira mamu batzuk, bada itsasoa... Biziki maite dut, biziki orekatua atzematen dut.

Ez. Ez naiz sekula helduko, zailegia da. Baina egun batez nahiko nuke, eta buruan atxikitzen dut, euskarazko poesia frantsesera itzultzea gazteleratik pasa gabe, zuzenean euskaratik frantsesera. Biziki itzulpen guti badira euskaratik frantsesera, normalki gazteleratik pasatzen dira. Eta espero dut iristea aski euskara mailara itzuli ahal izateko.