Gizartea
Ingurumena
Politika
Ekonomia
Kultura
Euskara
Feminismoa
Hezkuntza
Nazioartea
Iritzia
larunbata 2024ko apirilaren 20an
Miguel de la Quadra Salcedo: «Turismoa hautsi egin behar da»
Jesuitetako ikasketek zenbateko arrastoa utzi dute zuregan?
Abenturarako grina liburuetatik edan omen zenuen.
Gaur egun fikzioko filmen bidez sartzen dira abenturetan.
Kirola ere liburuen munduan aurkitu al zenuen?
Xabalina jaurtitzeko teknika berezia artzain batek erakutsi omen zizun. Nola izan zen hori?
Eta marka hori baliorik gabe uztea nola hartu zenuen?
Kirola utzi eta bidaiatzeari ekin zenion, beraz. Nortasuna eraikitzen laguntzen dute bidaiek?
Baina zurea ez zen oporretan bidaiatzea, bidaiatzea zenuen bizibide. Nola egin zenuen kirolari izatetik kazetari izaterako bidaia?
Azkenean Television Españolak kontratatu zintuen atzerriko erreportari. Nolako azpiegitura zenuen lanerako?
Zentsurarekin inoiz arazorik izan duzu?
Gaur egun gerrako kazetaritza asko egiten da. Zu ere aritua zarenez, nola ikusten duzu gaurko gerrako korrespontsalen lana?
Eta gerra bat uler liteke telebista bidez iristen diren irudiak ikusi hutsarekin?
Errespetu hori transmititzeko nola jokatu behar luke gerrako kazetariak?
Eta Euskal Herrira datozen kazetariek?
Gaur egun modan dago agentzia bidez bidaiatzea. Agentzia bidez abenturan sartu daiteke?
Hego Amerika etxea baino hobeto ezagutzen duzu. Ameriketara euskaldun asko joan zen lehen. Nolako irudia dute han euskaldunei buruz?
Beste kulturekiko errespetua aipatu duzu. Posible da kultura guztiak mundu batean harmonian bizitzea?
Baina, galdera tipikoa: diru aberastasuna al da zoriona?
Nola izan gaitezke gu zoriontsuago?
Ez da kontsumismoa bakarrik, gure bizitza gero eta hermetikoagoa da, etxean sartu eta telebista ikusi, ordenagailua piztu...
Lehen kulturen arteko harmonia aipatu dugu. Baina zu laborantzako peritua zarenez, naturarekin harmonian bizi gintezke gero eta mundu asfaltatuago eta transgenikoago honetan?
Itzul gaitezen zure telebista programetara. Hurrengo urteko Ruta Quetzala Euskal Herrian bukatuko da. Zer Euskal Herri erakutsi nahi diezu gazteei?
Burdinaren arora bidaiatuko duzue beraz. Zure milaka abenturatan espazioan bezala bidaiatu duzu denboran. Mundu horiek deskubritzean, inoiz esan izan duzu «nik garai hartan, edo leku hartan, jaio nahi nuen»?
Nire guraso eta osabek ere jesuitetan ikasi zuten, eta jesuiten kolegio hori niretzat oso inportantea izan zen. Ruta Quetzal programetan jesuiten misio guztiak pasa ditugu; Paraguaitik hasi, Perun segi, Bolivia, Mexiko... Eta jesuiten misioek berebiziko garrantzia izan zuten munduarentzat, istorio horietan deskubritu dugu gero juduek kibutzetan kopiatu duten guztia, eta baita Errusian hartu zutena ere. Lehen komunismo saiakerak Hego Ameriketan egin ziren, eta haien asmatzailea, nahiz eta inork ez zuen esan, Loiolako San Inazio da. Europako pentsalari onenak han zeuden, Florentziakoak, Txekiakoak... Misioak ematera joanak.
Abenturarako grina liburuetatik edan omen zenuen.
Mutikotan nire aiton-amonen liburutegietan ibiltzen nintzen zalduneriako liburuen bila. Amadis de Gaula, Odisea, Iliada... horrelakoak irakurtzen nituen. Antzinako abenturak irakurri eta ezin izan dut gelditu horiek errealitate bihurtu arte. Adibidez, Julio Verneren liburu batean, La Jangadan, kontatzen da nola txalupatxo batean familia bat Amazonan barrena jaitsi zen. Gerora, nire emazte eta nire semearekin bidaia berdina egina naiz. Hiruak jaitsi ginen indioen kanoa batean Amazonan behera. Nik uste irakurketa oso garrantzitsua dela, eta gazteek zaindu beharko luketela.
Gaur egun fikzioko filmen bidez sartzen dira abenturetan.
Funtsezkoa ilusioa sortzea da. Baina zoritxarrez gaurko filmak, Harry Potterenak adibidez, txarrak dira, umeei hegan egiten erakusten dietelako, eta gero balkoitik egiten dute jauzi. Ez dago zertan ezer asmaturik. Historia dagoeneko idatzia dago, abenturak Pizarro, Marco Polo eta horienak dira. Gaur egun fikziora jotzen da, birtuala denak mundu irreal batean sartzen baitzaitu, eta hori da drogetarako lehen urratsa. Horretaz psikiatrekin hitz egin beharra dago, baina nik uste haurrek ez luketela telebistarik ikusi behar ondoan heldu bat eduki gabe. Zer gertatu da ordea? Galtzen joan dela Euskal Herrian lehen mantentzen zen zerbait, eta Ameriketan oraindik bizi dena: familia. Familia oso inportantea da, eta Europan krisian dago. Hori oso larria da aiton-amonak direlako gazteei mundu modernoaren aurkako txertoa sartzen dietenak.
Kirola ere liburuen munduan aurkitu al zenuen?
Bai. Gaztetan udak Hendaian pasatzen genituen, eta han frantsesa ikasirik, Ulissesen seme Telemakoren abenturak izeneko liburu bat irakurri nuen, Fenelonek idatzia. Hantxe deskubritu nuen joko olinpiarren mundua. Zer egin nuen orduan? Diskoa jaurtitzen hasi. Ondoren, Tuterako jesuitetan ikasi nuen xabalina botatzen, Mexikotik etorritako jesuita batek erakutsi zidan. Eta pixkanaka arima formatzen eta garbitzen zidan kirolean sartu nintzen. Gaur egun zoritxarrez erabat merkatura saldua dago kirola. Arima formatu ordez deformatu egiten du. Zirkoa bihurtu da.
Xabalina jaurtitzeko teknika berezia artzain batek erakutsi omen zizun. Nola izan zen hori?
Ermuko nire lagun batek, Felix Erauskinek, kontatzen zidan artzainek zer teknika erabiltzen zuten ardiak zaintzeko. Hurritz akuilu txiki batzuk botatzen zituzten estilo berezi batean. Botatzerakoan eskutan irristatzen uzten zuten eta hala askoz urrunago joaten zen makila. Baina, ez zen hori nire teknika bakarra, barra euskaldunaren teknika erantsi nion estilo horri. Nire familia Enkarterrietakoa zen, Somorrostro partekoa. Han barra batzuekin, palankariek, zuloa egin eta minerala ateratzen zuten. Tarteka lan egiten zutenen artean txapelketa batzuk egiten zituzten ea nork botako barra urrunago. Hori zen barra euskalduna. Eta haien teknika zen botatzean barrak hiru buelta ematen zituela bere baitan, bidean indar zentrifugoa indar lineal bilakatzeko. Horrela indar gehiago hartzen zuen. Bi teknika horiek xabalinara ekarrita munduko errekorra jarri nuen. Erik Danielsenek zuen lehenago, 81,30 metroko markarekin, eta nik 112 metrora bota nuen. Uda oro Hendaian egoten ginenez Hendaiako hondartzan entrenatzen nintzen.
Eta marka hori baliorik gabe uztea nola hartu zenuen?
Hain zen legala marka hura araudia hiru aldiz aldatu behar izan zutela baliorik gabe uzteko. Lehenik xabalinak ez zuela itzulirik eman behar idatzi zuten, eta hori gabe 95 metrora botatzen nuen. Eta gero xabalinaren puntak, jaurtitzeko eremutik hasita, une oro aurrera begiratu behar duela idatzi zuten. Hor izorratu ninduten. Gaur egun atletismoko araudia hartzen duenak ere hala idatzia ikusiko du.
Baina atletismoa utzi banuen ere, gerora balio izan dit xabalinak. Adibidez Amazonako indioen artean estatus handia nuen. Estatus hori sekula ez zuen txuri batek izan, nik nuen otordurik onena, amakarik onena, surik onena, hori guztia xabalinari eskerrak, urrutien nik botatzen nuelako.
Baina atletismoa utzi banuen ere, gerora balio izan dit xabalinak. Adibidez Amazonako indioen artean estatus handia nuen. Estatus hori sekula ez zuen txuri batek izan, nik nuen otordurik onena, amakarik onena, surik onena, hori guztia xabalinari eskerrak, urrutien nik botatzen nuelako.
Kirola utzi eta bidaiatzeari ekin zenion, beraz. Nortasuna eraikitzen laguntzen dute bidaiek?
Batek bere arima formatzen du hogei urtetik hogeita bostera, eta nik gazteei esango nieke beren oporretan, oso ongi dokumentatuta, baina bakarrik bidaiatzeko. Ez dezatela ekipaia gehiegirik hartu, ez badira bertako leku eta historiari buruzko liburuak. Nik Amazonan ikusi ditudan tribu guztiek, eta Iparraldeko eskimalek ere, Sinuitek, denek egiten dute hasierako bidaia bat. Pubertarora iristen direnean, beraien bidaia iniziaziokoa egiten dute, eta oso garrantzitsua da hori. Kristo ere hiru urtean desagertu zen, eta oinez ibili zen, hori da egin behar dena. Bestela ezin zara heldutasunera iritsi.
Baina zurea ez zen oporretan bidaiatzea, bidaiatzea zenuen bizibide. Nola egin zenuen kirolari izatetik kazetari izaterako bidaia?
Txilen baleontzi batean egin nuen lana. Baleontzian irabazitako diruarekin kamera bat erosi ahal izan nuen, eta hala pelikula bat egin nuen. Ez saltzeko grinarekin, egin eta hantxe edukitzeko baizik. Gero, Amazonan nengoela, hilabetean behin edo bi hilabetean behin idatzi egiten nuen Bogotara. Nire lehen artikuluak El Tiempo de Bogotan atera ziren. Eta diru horrekin pelikulak eros nitzakeen. Pelikula haietan grabatu nituen Amazonan ikusiak. Oraindik ere etxean artxibo handia daukat han grabatutako antzinako landareen kolekzioarekin.
Azkenean Television Españolak kontratatu zintuen atzerriko erreportari. Nolako azpiegitura zenuen lanerako?
Ni eta nire kamera bakarrik ginen. Telebistako lehen bost erreportajeak bakar-bakarrik egin nituen. Tripode bat nuen, kamera grabagailu bat, eta ez besterik. Telebistako ekipo osoa neroni nintzen. Vietnameko gerran hala jardun nuen, Eritreako gerran berdin, Mozambikeko gerran... Baina gerra horietan ikusi nuen nahiz eta objektiboa izan nahi nuen, eta botereari bezain bat elkarrizketa eskaintzen nizkion oposizioari, hori oso zaila zela, eta pentsatu nuen: "Ez, ez, hau bukatu da. Askoz gehiago betetzen nau historiari buruzko programak egiteak, Marco Polo eta abar". Politika utzi eta historiari heldu nion.
Zentsurarekin inoiz arazorik izan duzu?
Ez. Nik beti bi xasis nituen. Polizia etortzen zenean, irekitzen zidan kamera, "ea irudi horiek?" eta filmatu gabeko pelikula bat izaten nuen hor. Hori hartu eta botatzen zuten, baina nik grabatutako bestea nirekin gordean neraman. Trikimailu horiekin ez dut inoiz arazorik izan.
Gaur egun gerrako kazetaritza asko egiten da. Zu ere aritua zarenez, nola ikusten duzu gaurko gerrako korrespontsalen lana?
Gaur egiten den kazetaritza imorala da, pornografikoa. Teknologia hain da modernoa, tanke baten ondoan aurrera joan zaitezkeela eta hori zuzenean eman. Ez dut uste gerrako kazetariek ezertan lagundu dugunik, objektiboak izan nahi genuen baina ezinezkoa da. Zergatik? Galtzaileekin maitemintzen zarelako. Iraultza tripa hutsarekin egiten baita. Orduan alde bat hartzen duzu eta ez duzu balio telebistan kronika egiteko. Nola izan litekeen objektibo ez dakit, baina garai hartako egunkari batek, La tribune de Genèvek oso ongi egiten zuen. Bi orritan zabaltzen zuen albistea, erdian marra bat jarri, eta alde batera korrespontsal bat zegoen, beste aldera bestea. Israeleko gerran, bat zegoen Israelen korrespontsala zena, eta bestea Egipton korrespontsala zena. Orduan zerbaitetaz jakitun izan zintezkeen. Baina korrespontsal bakarrekin oso zaila da, ezinezkoa.
Eta gerra bat uler liteke telebista bidez iristen diren irudiak ikusi hutsarekin?
Ez, Irakekoaz inork ez du ezer ulertzen. Inork ez daki zer gertatzen den. Bagdad munduko hiriburua izan zen, eta askoz errespetu handiagoa eduki behar zaio. Mendebaldeko munduan ez da ulertzen Irak zer den. Noski egon zirela bidegabekeriak, Aladinok berak ere xiitak hil zituen, baina askoz errespetu handiagoa eduki behar da, ezagutu egin behar dira kultura horiek, eta ni esnatzen naizen oro ikaratuta gelditzen naiz Iraken gertatzen diren basakeriekin. Mesedez, fundamentalismoak txarrak dira, baina islama ez. Islama oso inportantea da. Gu zortzi mendez islamikoak izan gara.
Errespetu hori transmititzeko nola jokatu behar luke gerrako kazetariak?
Joan aurretik oso ongi dokumentatu behar du, ezin da hara iritsi lekua ezagutu gabe. Eta pentsatu botereko norbaiti elkarrizketa egiten badio oposizioko bati ere egin beharko diola. Entzun dadila bakoitzak besteari buruz esaten duena. Erbesteratuak ere kontuan hartu behar ditu.
Bestalde kazetari bat ezin da joan islamaren mundura, mundu arabiarrera, arabiera jakin gabe. Ezin da Txinara joan txinera jakin gabe. Hizkuntza da modu bakarra lekura iritsi eta barrenera sartzeko. Kazetari batek hizkuntza horiek beharrezkoak ditu. Ez baduzu arabiera hitz egiten, eta ez baduzu ulertzen eta errespetatzen legio musulmana, ezin zara kazetari ona izan. Ez dakienak ere ongi informatu lezake, baina dakienarekin gehiago fidatzen naiz ni. Zeren eta arabiera jakinik etxe barrura sar zaitezke eta batzuekin eta besteekin hitz egin inork itzulpena egin beharrik gabe.
Bestalde kazetari bat ezin da joan islamaren mundura, mundu arabiarrera, arabiera jakin gabe. Ezin da Txinara joan txinera jakin gabe. Hizkuntza da modu bakarra lekura iritsi eta barrenera sartzeko. Kazetari batek hizkuntza horiek beharrezkoak ditu. Ez baduzu arabiera hitz egiten, eta ez baduzu ulertzen eta errespetatzen legio musulmana, ezin zara kazetari ona izan. Ez dakienak ere ongi informatu lezake, baina dakienarekin gehiago fidatzen naiz ni. Zeren eta arabiera jakinik etxe barrura sar zaitezke eta batzuekin eta besteekin hitz egin inork itzulpena egin beharrik gabe.
Eta Euskal Herrira datozen kazetariek?
Euskal Herrira datorren kazetariak ere euskaraz jakin behar luke. Oso inportantea da hori. Ez gainera oraingo euskara jakin bakarrik, jakin behar du esaten "kontxo! Zuk Tolosakoa hitz egiten duzu, zu bizkaitarra zara, zu Donostiakoa, zu Iparraldekoa...". Beharrezkoa da hori.
Gaur egun modan dago agentzia bidez bidaiatzea. Agentzia bidez abenturan sartu daiteke?
Nik ez dut inoiz erreserbatu hotelik eta bidaia txartelik agentzien bidez. Beti aireportuan hartu izan ditut txartelak. Horrek ematen dio bidaiari magia. Turismoa hautsi egin behar da, eta esan: "Noiz ez dira joaten turistak leku hartara? Halako datatan; orduan joango naiz ni". Ni Kaxmirren neguan egon nintzen, udan houseboatak beteak zeudelako. Sekulako hotza egiten zuen baina ez zegoen inor. Magia hor dago. Machu Picchun ere gailurrean egin genuen lo. Ez du inork ere egin, guk egin genuen. Pena da gero baimena eman zigun turismo arduradun hori bota egin zutela. Baina ba al dakizu zer den Machu Picchuko egunsentian esnatzea? Hasieran ez duzu behe laino itsaso bat besterik ikusten, eta poliki-poliki aldentzen da behe laino hori, azaltzen dira Machu Picchu, Huayna Picchu... Hori betiko gelditzen zaizu barrenean.
Hego Amerika etxea baino hobeto ezagutzen duzu. Ameriketara euskaldun asko joan zen lehen. Nolako irudia dute han euskaldunei buruz?
Badago informazio okerraren moduko zerbait. Jendeak uste du euskalduna maila intelektual apalekoa zela, Nevadako artzainak zirela. Baina hori oraingoa da. Antzina familia handietako semeak joaten ziren, Euskal Herriko jauntxo asko. Adibidez Martin Loiolakoa, San Inazio Loiolakoaren iloba, Ibarratarrak, Oñatetarrak... Onenak joaten ziren, ilustratuen semeak, eta gainera inoiz aztertu ez den bertute batekin, elebidunak ziren. Elebidunak, beste kultura eta beste hizkuntza bat aurkitzean, esaterako Ameriketako indigenak, errespetatu egiten ditu. Aldiz, espainolak joaten zirenean gaztelera hutsaren jakitun, ez zuten errespetu eta arreta hori izaten indigenekin.
Beste kulturekiko errespetua aipatu duzu. Posible da kultura guztiak mundu batean harmonian bizitzea?
Ez badugu bestea zapaltzen, eta zer jana baldin badu, non dago arazoa? Baina ez da hori gertatzen. Ekuadorreko indigenen kasuan, esaterako, beraien ehiza eremuan sartzen dira petrolio prospekzioak egitera, eta sekulako leherketak egiten dituzte ehiza beldurtuz. Ez dute ulertzen zer esan nahi duen lurralde bakoitzaren subiranotasunak. Hori da larria. Eta gero, dirua dago atzetik. Gaur egun aberatsen eta behartsuen arteko amildegia aldi oro handiagoa da.
Baina, galdera tipikoa: diru aberastasuna al da zoriona?
Irribarrea baldin bada zorionaren neurgailua hemen ez gara zoriontsu bizi. Madrilen, Bilbon, kalean dabiltzan denak haserre ikusten ditut, lurrera so, aurpegi ilunarekin. Irribarrea beti dago mundu primitiboetan, eta hori da zoriona. Zoriontsuagoak dira.
Nola izan gaitezke gu zoriontsuago?
Beharrizanen teilatua jaitsiz. Gauza gutxiago behar baldin baditugu zoriontsuagoak izango gara, ziur. Galtzerdiak adabatu behar dira, ezin da hartu eta bota, hartu eta bota, eta erosi gehiago, eta gehiago... Kontsumismo hau gehiegizkoa da.
Ez da kontsumismoa bakarrik, gure bizitza gero eta hermetikoagoa da, etxean sartu eta telebista ikusi, ordenagailua piztu...
Izugarria da, ez dago komunikaziorik. Antzina etxeetan bazegoen mahai handi bat, non familia osoak jaten zuen. Orain aitaren lekua kendu egin dute eta telebista jarri. Eta aita zerbait esatera doanean, "aita ez hitz egin, ez hitz egin, ea zer dioen telebistak...". Nik telebista kendu eta sua jarriko nuke etxe guztietan. Lehen suaren inguruan, tximinia ertzean, jendea hizketan egoten zen, eta hori oso da garrantzitsua. Hemen ere gelditzen den baserritako gaztea oso ezberdina izango da besteengandik.
Lehen kulturen arteko harmonia aipatu dugu. Baina zu laborantzako peritua zarenez, naturarekin harmonian bizi gintezke gero eta mundu asfaltatuago eta transgenikoago honetan?
Gauza bat esango dizut: munduko ekologistarik handienak indigenak dira. Elkarbizitzen asmatzen baitute oso gutxi ematen duen lur batekin. Amazonan hiru urteko uzta jasoz gero beste leku batera joan behar duzu, lurra hondarra bihurtu delako. Laborantza handiak sartu nahi izan dituzte eta desastrea izan da. Eta ekologisten artean badago beste arazo bat. Beti lurra aipatzen dute, lurra, animaliak... Eta gizona? Baloreen eskalan lehenik gizonak behar du, gero ingurumenak, animaliak... Gizona ez da ahaztu behar, eta inongo ekologistak ez dio lehenik gizonari begiratzen. Niri gehiago gustatzen zait ekologista zientifikoei buruz hitz egitea ekologista politikoei buruz hitz egitea baino.
Itzul gaitezen zure telebista programetara. Hurrengo urteko Ruta Quetzala Euskal Herrian bukatuko da. Zer Euskal Herri erakutsi nahi diezu gazteei?
Burdinaren historia landu nahi dugu. Lehenik antzina hemen sartu zen burdin hura, burdinola zaharrak, erromatarrak baino askoz ere lehenago bukatu zena. Eta bidea artearen burdin modernoarekin bukatuko dugu. Burdinaren artea, Txillidaren baserrian dagoena. Perun ere Peruko minen historiak ikasiko ditugu.
Bestalde nahi nuke gazteek ikastea hemen nola egiten diren gaztak, nola egiten diren artzain-txakur lehiaketak. Bertsolariak, segalariak, laiariak, ea aurkitzen ditudan, hori baita herri batetik ikastea. Nik nahi dut gazteek jakin dezaten nolakoa den Euskal Herria, nolakoa den Peru, nolakoa Amazona, Cuzco... Mila Peru baitaude, eta Euskal Herrian bertan ere Araba ezberdina da Gipuzkoatik. Kanpokoek uste dute dena berdina dela. Bidaiarako prestatzeko nahi dut gazteei gutxieneko hiztegia ematea. Perun quechua klaseak hartuko dituzte, eta ehun edo berrehun hitz quechua erakutsiko dizkiegu. Hona ere gustatuko litzaidake gazteak gutxieneko hiztegi batekin etortzea, eta euskara eskolak hartzea, zoragarria litzateke, beharrezkoa.
Bestalde nahi nuke gazteek ikastea hemen nola egiten diren gaztak, nola egiten diren artzain-txakur lehiaketak. Bertsolariak, segalariak, laiariak, ea aurkitzen ditudan, hori baita herri batetik ikastea. Nik nahi dut gazteek jakin dezaten nolakoa den Euskal Herria, nolakoa den Peru, nolakoa Amazona, Cuzco... Mila Peru baitaude, eta Euskal Herrian bertan ere Araba ezberdina da Gipuzkoatik. Kanpokoek uste dute dena berdina dela. Bidaiarako prestatzeko nahi dut gazteei gutxieneko hiztegia ematea. Perun quechua klaseak hartuko dituzte, eta ehun edo berrehun hitz quechua erakutsiko dizkiegu. Hona ere gustatuko litzaidake gazteak gutxieneko hiztegi batekin etortzea, eta euskara eskolak hartzea, zoragarria litzateke, beharrezkoa.
Burdinaren arora bidaiatuko duzue beraz. Zure milaka abenturatan espazioan bezala bidaiatu duzu denboran. Mundu horiek deskubritzean, inoiz esan izan duzu «nik garai hartan, edo leku hartan, jaio nahi nuen»?
Ez, jaio, gurean eta orain. Sekula ez beste batean. Onena oraingoa da, aukera daukazulako nahi izanez gero harriaren aroan bizitzeko, eta nahi izanez gero etorkizuneko aroan.
Bertsoa
Doinua: Zer da gaur Donostian
Gaur egungo munduan
guztiak berdintsu
gabiltza, alegia,
inbidiaz itsu.
Ukatuz gero hainbat
beharrizan faltsu
ez geundeke hain ilun,
hain pozetik antzu;
baina egun nork izan
nahi du zoriontsu?
Nortasun agiria
Madrilen sortu zen 1932ko apirilaren 30ean. Baina Iruñean pasa zuen gaztaroa, eta jatorriak nahastuz, erdi bizkaitar erdi nafartzat du bere burua. Tuterako jesuitetan hazi, eta laborantza peritu bihurtu ondoren, kirolean lortu zuen arrakasta. Diskoa jaurtitzen Melbourneko (1956) eta Erromako (1960) joko olinpiarretan hartu zuen parte. Munduko errekorra ere jarri zuen xabalina jaurtitzen, nahiz gero balio gabe utzi. Ordurako bidaiatzen hasia bazen ere 1961ean lau urterako Amazonara joan zen bertako etnobotanika lantzera. TVEko Hego Amerikako lehen korrespontsala izan zen 1967an, eta gerrako kazetari ere bai Vietnamen eta Eritrean, besteak beste. Azken urtetan Ruta Quetzal BBVA programaren sortzaile eta zuzendari delako egin da ezagun. UNESCOk interes orokorreko izendatua duen programan, urtero mundu osoko ehunaka gazterekin Hego Amerika eta Espainia lotzen dituen bidaia bat egiten du, kultura ezberdinak ezagutu, ikasi, eta bizikidetza bultzatu asmoz. Hamaika prentsa artikulu, eta liburu bat baino gehiago idatziak dituen arren, telebistarako egindako erreportajeengatik jaso ditu sari gehienak. Che Guevararen heriotza erreportajearekin Kritikaren Nazioarteko saria irabazi zuen Cannesen, eta Telebistaren Nazioarteko saria Eritrearren ibilaldi luzearekin. Ezkondua dago eta seme baten aita da.
Pinocheten errukia
«Txilen erreportaje bat egiten ari nintzela Pinochet elkarrizketatu nuen. Pinocheti andre bati grabatutako negarrak eraman nizkion: ‘Nire semeak hamazazpi urte ditu, estadio nazionalean preso hartua dago...’. Hitz horiek jarri, eta malkoak entzutean estadio nazionalera sartzen utzi zidan. Kazetari bakarra izan nintzen estadio nazionalean sartzen utzi zutena. Han irudiak hartu nituen (Missing pelikulan ateratzen dira) eta epaiketa bat filmatu, faltsua izan zen baina. Behintzat mutikoa askatu zuten, eta etxera joan zen. Guri eskerrak bizirik segitu zuen, eta beste bizitza bat egin ahal izan du».
Munduko hiru korrikalari arrazak
«Badira munduan hiru korrikalari arraza handi. Euskal Herriko korrikalariak, Peruko Chaskyak, posta eramaten zutenak, eta Mexikoko taromarak, Sierra Madreko iparraldekoak. Horiek ere posta eramaten zuten, baina hirurehun kilometro egiten zituzten korrika, egun eta gau».
Farenheit 9/11
«Nik uste hori ezin dela eman iruditan. Kazetari batek muga non dagoen jakin behar du, eta mugatik pasatzen baldin bada Moore pasa den bezala, azkenean Bushi mesede ere egiten dio. Michael Moore tentu gehiagorekin ibili behar zen. Ezin da hainbeste kargatu alde batera horrek kontrako efektua sortzen baitu. Nik ikusi nuen, eta nire ustez pelikula horrek botoak eman zizkion Bushi. Pelikula hori gabe agian Kerryk irabaziko zuen».
Irakurrienak
Matomo erabiliz
#1
Zigor Olabarria Oleaga
#2
#4
#5
Ane Ablanedo Larrion
Azkenak
2024-04-22
Garbiñe Larrea Iturralde
Intsusaren bigarrena
Joan urteko udaberrian idatzi nuen intsusari eskainitako aurreneko artikulua eta orduan iragarri nuen bezala, testu sorta baten aurrenekoa izan zen. Sendabelar honen emana eta jakintza agortzen ez den iturriaren parekoa dela nioen eta uste dut udaberriro artikulu bat idazteko... [+]
2024-04-22
Eneko Bachiller Otamendi
Arrain-zoparako, besterik ezean, itsasoko igela
Amonak sarritan aipatu zidan badela arrain bat, garai batean kostaldeko herrietako sukalde askotan ohikoa zena. Arrain-zopa egiteko bereziki ezaguna omen zen, oso zaporetsua baita labean erreta jateko ere. Beti platerean oroitzen dut, eta beraz, orain gutxira arte oharkabeko... [+]
2024-04-22
Jakoba Errekondo
Lurra elikatu, guk jan
Lurrari begira jartzea zaila da. Kosta egiten da. Landareekin lan egiten duenak maiz haiek bakarrik ikusten ditu. Etekina, uzta, ekoizpena, mozkina, errebenioa, emana, azken zurienean “porru-hazia” bezalako hitzak dira nagusi lur-langileen hizkuntzan.
2024-04-22
Garazi Zabaleta
Txaramela
Pasta ekologikoa, ortuko barazki eta espezieekin egina
Duela hamabi urte pasatxo ezagutu zuten elkar Izaskun Urbaneta Ocejok eta Ainara Baguer Gonzalezek, ingurumen hezkuntzako programa batean lanean ari zirela. Garaian, lurretik hurbilago egoteko gogoa zuten biek, teoriatik praktikara pasa eta proiektu bat martxan jartzekoa... [+]
2024-04-21
Gorka Peñagarikano Goikoetxea
'Cristóbal Balenciaga' telesaila
"Nabaritu dadila euskaldun batzuok euskaldun baten istorioa kontatu dugula"
Cristóbal Balenciaga diseinatzailearen biografia kutsuko fikziozko telesaila egin du Moriarti hirukoteak, Disney+ plataformarentzat. Estreinakoa dute formatu horretan. Aitor Arregi eta Jon Garañorekin egin du hitzordua ARGIAk, Jose Mari Goenaga kanpoan baitzen,... [+]
Eguneraketa berriak daude